tabernakulum, w ko�cio�ach rzymskokatolickich ma�a, zamykana na klucz szafka stoj�ca po�rodku tylnego brzegu mensy o�tarzowej, przeznaczona do przechowywania hostii i komunikant�w; tabernakulum wykonywano zwykle z drewna, wewn�trz obijano bia�ym jedwabiem; zdobiono - zw�aszcza od czas�w baroku - dekoracj� rze�biarsk�, polichromowan�. [�ac. tabernaculum sza�as]

tabor   => fortyfikacja;  => ob�z warowny.

taras: 1. w sztuce ogrodowej naturalnie lub sztucznie ukszta�towane p�askie wzniesienie terenu o wyr�wnanej nawierzchni, uj�te balustrad�, murem oporowym albo skarp� ziemn�; 2. w architekturze odkryta, p�aska, otoczona balustrad� cz�� budynku o charakterze wypoczynkowym. [daw. teras, z franc. terasse, od terre ziemia]

targ, wczesno�redniowieczna osada p�rolnicza o charakterze handlowo-rzemie�lniczym, b�d�ca o�rodkiem pewnego regionu gospodarczo-geograficznego lub wyst�puj�ca na granicy dw�ch region�w o r�nym charakterze eksploatacji gospodarczej; w przeciwie�stwie do podgrodzia (=> gr�d) targ by� nieobronny.

tempietto: 1. ma�a �wi�tynia na rzucie ko�a; 2. klasycystyczny pawilon ogrodowy o podobnej formie. [w�.]

tenia, w belkowaniach klasycznych porz�dk�w architektonicznych listwa oddzielaj�ca architraw od fryzu; w porz�dku doryckim p�aska i w�ska; w jo�skim i korynckim - szersza profilowana, niekiedy zdobiona kimationami.

t�cza, w ko�ciele �uk arkadowy zamykaj�cy g�rny otw�r (zw.   t � c z o w y m) na styku nawy g��wnej i prezbiterium; w �redniowieczu rozpowszechni� si� zwyczaj umieszczania w t�czy poziomej belki, zw.   t � c z o w �,   na kt�rej ustawiano krucyfiks oraz figury Matki Boskiej i �w. Jana.

tors, rze�ba przedstawiaj�ca tu��w ludzki bez r�k, n�g, czasem tak�e bez g�owy. Termin u�ywany najcz�ciej w odniesieniu do cz�ciowo zniszczonych rze�b staro�ytnych, tak�e do pos�g�w niewyko�czonych lub w takiej formie skomponowanych. [franc. torse, z w�. torso]

trakt, w architekturze ci�g co najmniej dw�ch pomieszcze� znajduj�cych si� na jednej osi, na og� r�wnoleg�ej do osi pod�u�nej budynku; zale�nie od liczby r�wnoleg�ych do siebie trakt�w m�wimy o budynkach jedno-, dwu- lub wi�cej traktowych. [niem. Traktament, z w�. trattamento]

tralka, balas, pionowy cz�on w balustradzie, z�o�ony z jednego lub dw�ch gruszkowatych element�w zw. lalkami (tralki jedno- lub dwulalkowe), wsparty na bazie, zwie�czony najcz�ciej plint�, d�wigaj�cy por�cz. [niem. Tralje, z hol.]

transept, okre�lenie r�wnoznaczne z terminem   n a w a   p o p r z e c z n a.   Zob te� ko�ci�. [franc. ang.]

trybularz   => kadzielnica.

tryforium, triforium: 1. w ko�cio�ach roma�skich i gotyckich rz�d tr�jdzielnych �lepych arkadek lub galeria mieszcz�ca si� w grubo�ci muru i otwieraj�ca si� do wn�trza rz�dem przeprutych arkadek; tryforia umieszczano w �cianie wewn�trznej prezbiterium, nawy g��wnej lub poprzecznej, pomi�dzy arkadami mi�dzynawowymi a kondygnacj� wielkich okien; 2. tr�jdzielne arkadowe okno lub przezrocze. [p�no�ac. triforium]

tryglif, prostok�tna, z trzema ostrymi ��obkami p�yta mi�dzy metopami i na naro�ach fryzu belkowania doryckiego; pod teni� ka�dego tryglifu znajdowa�a si� regula z sze�cioma �ezkami. Zgodnie z tzw. zasad� tryglifu, obowi�zuj�ca w porz�dku doryckim, umieszczano je na osi ka�dej kolumny (z wyj�tkiem naro�nych) i na osi ka�dego interkolumnium (=> porz�dki architektoniczne). Tryglif wywodzi si� z budownictwa drewnianego, gdzie by� mniej lub bardziej ozdobnie wykonywanym zako�czeniem wystaj�cej na zewn�trz belki stropowej. [�ac. triglyphus, z gr. tr�glyphos maj�cy trzy wy��obienia]

tryptyk: 1. poliptyk sk�adaj�cy si� z trzech cz�ci: z �rodkowej nieruchomej i dw�ch ruchomych zamykanych skrzyde�; 2. trzycz�ciowa kompozycja malarska lub rze�biarska. Zob. te� dyptyk, pentaptyk. [franc. triptyque, z gr. tr�ptychos z�o�ony we troje]

tum, staropolskie okre�lenie ko�cio�a katedralnego. [niem. toum, z �ac. domus dom, ko�ci�]

tumba, zasadnicza cz�� nagrobk�w gotyckich i renesansowych o kszta�cie skrzyni zamkni�tej od g�ry poziom� p�yt� z rze�bion� postaci� zmar�ego, umieszczan� najcz�ciej bezpo�rednio na posadzce ko�cio�a. [p�no�ac. ko�c., z gr. t�mbos gr�b, nagrobek]

twierdza, forteca, miejsce umocnione fortyfikacjami sta�ymi, umo�liwiaj�ce za�odze prowadzenia samodzielnej walki obronnej przeciwko przewa�aj�cym nawet si�om nieprzyjacielskim. Pierwowzorem twierdzy by�y miasta warowne i grody, rol� ich spe�nia�y tak�e miasta otoczone zamkni�tym obwodem mur�w obronnych i zamki; w XVI wieku powsta�y pierwsze cz�sto obronne twierdze o narysie bastionowym, wyposa�one jedynie w budowle o przeznaczeniu wojskowym; w XVIII i XIX wieku narys bastionowy zosta� zast�piony narysem redanowym, kleszczowym i poligonalnym. Zob. te� cytadela.

tympanon   => fronton;   => portal.

tynk   => zaprawa(1)