tabernakulum, w kościołach rzymskokatolickich mała, zamykana na klucz szafka stojąca pośrodku tylnego brzegu mensy ołtarzowej, przeznaczona do przechowywania hostii i komunikantów; tabernakulum wykonywano zwykle z drewna, wewnątrz obijano białym jedwabiem; zdobiono - zwłaszcza od czasów baroku - dekoracją rzeźbiarską, polichromowaną. [łac. tabernaculum szałas]

tabor   => fortyfikacja;  => obóz warowny.

taras: 1. w sztuce ogrodowej naturalnie lub sztucznie ukształtowane płaskie wzniesienie terenu o wyrównanej nawierzchni, ujęte balustradą, murem oporowym albo skarpą ziemną; 2. w architekturze odkryta, płaska, otoczona balustradą część budynku o charakterze wypoczynkowym. [daw. teras, z franc. terasse, od terre ziemia]

targ, wczesnośredniowieczna osada półrolnicza o charakterze handlowo-rzemieślniczym, będąca ośrodkiem pewnego regionu gospodarczo-geograficznego lub występująca na granicy dwóch regionów o różnym charakterze eksploatacji gospodarczej; w przeciwieństwie do podgrodzia (=> gród) targ był nieobronny.

tempietto: 1. mała świątynia na rzucie koła; 2. klasycystyczny pawilon ogrodowy o podobnej formie. [wł.]

tenia, w belkowaniach klasycznych porządków architektonicznych listwa oddzielająca architraw od fryzu; w porządku doryckim płaska i wąska; w jońskim i korynckim - szersza profilowana, niekiedy zdobiona kimationami.

tęcza, w kościele łuk arkadowy zamykający górny otwór (zw.   t ę c z o w y m) na styku nawy głównej i prezbiterium; w średniowieczu rozpowszechnił się zwyczaj umieszczania w tęczy poziomej belki, zw.   t ę c z o w ą,   na której ustawiano krucyfiks oraz figury Matki Boskiej i św. Jana.

tors, rzeźba przedstawiająca tułów ludzki bez rąk, nóg, czasem także bez głowy. Termin używany najczęściej w odniesieniu do częściowo zniszczonych rzeźb starożytnych, także do posągów niewykończonych lub w takiej formie skomponowanych. [franc. torse, z wł. torso]

trakt, w architekturze ciąg co najmniej dwóch pomieszczeń znajdujących się na jednej osi, na ogół równoległej do osi podłużnej budynku; zależnie od liczby równoległych do siebie traktów mówimy o budynkach jedno-, dwu- lub więcej traktowych. [niem. Traktament, z wł. trattamento]

tralka, balas, pionowy człon w balustradzie, złożony z jednego lub dwóch gruszkowatych elementów zw. lalkami (tralki jedno- lub dwulalkowe), wsparty na bazie, zwieńczony najczęściej plintą, dźwigający poręcz. [niem. Tralje, z hol.]

transept, określenie równoznaczne z terminem   n a w a   p o p r z e c z n a.   Zob też kościół. [franc. ang.]

trybularz   => kadzielnica.

tryforium, triforium: 1. w kościołach romańskich i gotyckich rząd trójdzielnych ślepych arkadek lub galeria mieszcząca się w grubości muru i otwierająca się do wnętrza rzędem przeprutych arkadek; tryforia umieszczano w ścianie wewnętrznej prezbiterium, nawy głównej lub poprzecznej, pomiędzy arkadami międzynawowymi a kondygnacją wielkich okien; 2. trójdzielne arkadowe okno lub przezrocze. [póżnołac. triforium]

tryglif, prostokątna, z trzema ostrymi żłobkami płyta między metopami i na narożach fryzu belkowania doryckiego; pod tenią każdego tryglifu znajdowała się regula z sześcioma łezkami. Zgodnie z tzw. zasadą tryglifu, obowiązująca w porządku doryckim, umieszczano je na osi każdej kolumny (z wyjątkiem narożnych) i na osi każdego interkolumnium (=> porządki architektoniczne). Tryglif wywodzi się z budownictwa drewnianego, gdzie był mniej lub bardziej ozdobnie wykonywanym zakończeniem wystającej na zewnątrz belki stropowej. [łac. triglyphus, z gr. tríglyphos mający trzy wyżłobienia]

tryptyk: 1. poliptyk składający się z trzech części: z środkowej nieruchomej i dwóch ruchomych zamykanych skrzydeł; 2. trzyczęściowa kompozycja malarska lub rzeźbiarska. Zob. też dyptyk, pentaptyk. [franc. triptyque, z gr. tríptychos złożony we troje]

tum, staropolskie określenie kościoła katedralnego. [niem. toum, z łac. domus dom, kościół]

tumba, zasadnicza część nagrobków gotyckich i renesansowych o kształcie skrzyni zamkniętej od góry poziomą płytą z rzeźbioną postacią zmarłego, umieszczaną najczęściej bezpośrednio na posadzce kościoła. [późnołac. kośc., z gr. týmbos grób, nagrobek]

twierdza, forteca, miejsce umocnione fortyfikacjami stałymi, umożliwiające załodze prowadzenia samodzielnej walki obronnej przeciwko przeważającym nawet siłom nieprzyjacielskim. Pierwowzorem twierdzy były miasta warowne i grody, rolę ich spełniały także miasta otoczone zamkniętym obwodem murów obronnych i zamki; w XVI wieku powstały pierwsze często obronne twierdze o narysie bastionowym, wyposażone jedynie w budowle o przeznaczeniu wojskowym; w XVIII i XIX wieku narys bastionowy został zastąpiony narysem redanowym, kleszczowym i poligonalnym. Zob. też cytadela.

tympanon   => fronton;   => portal.

tynk   => zaprawa(1)