Zabytki miejscowości dolnośląskich
l i t e r a  D

Damianowo - d. woj. wrocławskie
- Kościół filialny Św. Michała, wzmiankowany w 1318 r., obecny gotycki wzniesiono ok. 1500 r., powiększony o zakrystię i przebudowany w 2. poł. XVII w., restaurowany w XIX w. Orientowany, murowany, jednonawowy, z węższym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyżowo-żebrowym wspartym na dekoracyjnych konsolach. We wnętrzu barokowy ołtarz oraz szereg płyt nagrobnych z XVI-XVIII w.

Dankowice - d. woj. legnickie
- Dwór, klasycystyczny, został wzniesiony w l. poł. XIX w. Murowany, na rzucie podkowy, dwukondygnacjowy, dwutraktowy, nakryty dachami dwuspadowymi. Elewacje zewnętrzne o boniowanym parterze, skromne, zaakcentowane jedynie od północy czterokolumnowym płaskim portykiem z trójkątnym przyczółkiem.

Dankowice - d. woj. wrocławskie
- Kościół parafialny Św. Józefa, barokowy, wzniesiony w latach 1718-1719, restaurowany w XIX w., a ostatnio w 1954 r. Murowany, jednonawowy, z węższym prezbiterium o ściętych narożach, z wieżą od zachodu. We wnętrzu dwie rzeźby barokowe pochodzące z pocz. XVIII w.

Daszów - d. woj. leszczyńskie
- Pałac, pierwotny wzniesiony w pocz. XVII w., powiększony i przebudowany w l. poł. XVIII w. w stylu barokowym, restaurowany w XIX w. Jest to budynek dwuskrzydłowy, dwutraktowy, trzykondygnacjowy, nakryty dachami dwuspadowymi o elewacjach podzielonych pilastrami, z wejściowym ryzalitem zaakcentowanym szczytem ze spływami.

Dębice - d. woj. wrocławskie
- Kościół filialny Św. Jadwigi, wymieniany w 1400 r., wzniesiony w XV w., powiększony o zakrystię w XVII w., przebudowany w XVIII w., restaurowany 1847 i 1960 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z węższym, prostokątnym prezbiterium, z oskarpowaną diagonalnie wieżą od zachodu. We wnętrzu dziesięć całopostaciowych płyt nagrobnych z 2. poł. XVI i 2. poł. XVII w.

Dębowy Gaj - d. woj. jeleniogórskie
- Pałac, w obecnej formie wzniesiony w 1754 r. przez rozbudowę pierwotnego założenia dworskiego z 1620 r., restaurowany w XIX w., częściowo uszkodzony w 1945 r. Zbudowany na rzucie czworob ocznym, trzykondygnacjowy, z sześcioosiową elewacją frontową i szeroką, sklepioną sienią w parterze.

Długołęka - d. woj. wrocławskie
- Kościół parafialny Michała Archanioła, barokowy, wzniesiony 1715-1722 r., restaurowany w 1961 r. (rekonstrukcja spalonego od pioruna hełmu wieży). Orientowany, murowany, jednonawowy, z wieżą od zachodu, z węższym, trójbocznie zakończonym prezbiterium, o wnętrzu nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami. Wyposażenie barokowe pochodzi z okresu budowy kościoła.

Długopole Dolne - d. woj. wałbrzyskie
- Kościół filialny Św. Jerzego, wzmiankowany w 1503 r., obecny, barokowy, wzniesiony w latach 1793-1794, częściowo przebudowany w 2. poł. XIX w. Murowany, salowy, z trójbocznie zamkniętym nie wydzielonym prezbiterium, z wieżą od zachodu. We wnętrzu kilka barokowych obrazów i rzeźb pochodzących z XVIII w.

Długopole Górne - d. woj. wałbrzyskie
- Dwór, wzniesiony w 1807 r., empirowy. Murowany, dwukondygnacjowy, o układzie trzy traktowy m, ze sklepionymi kolebkowo pomieszczeniami parteru. Zachował empirowy podział elewacji oraz część wyposażenia wnętrza.
- Dwór, wzniesiony w l. poł. XVIII w., gruntownie przebudowany w poł. XIX w. Murowany, dwukondygnacjowy, o układzie dwutraktowym. Część pomieszczeń parteru zachowała sklepienia kolebkowe z lunetami.
- Kościół parafialny Świętych Piotra i Pawła, wzmiankowany w 1355 r. Obecny, wzniesiony ok. 1587 r., przebudowany w XVIII i XIX w., restaurowany w 1959 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium, z wieżą od zachodu. Zachował we wnętrzu drzwi z 1587 r., renesansową chrzcielnicę z pocz. XVII w,, póżnobarokowy ołtarz oraz szereg rzeźb z XVIII w. Obok kościoła barokowa kaplica cmentarna, pochodząca z 2. poł. XVIII w.

Dłużec - d. woj. jeleniogórskie
- Kościół filialny Św. Jadwigi, wzniesiony ok. 1500 r., przebud. w XVIII w., restaurowany w XIX w., remontowany w 1967 r. Orientowany, murowany z kamienia, jednoruawowy, z nie wyodrębmicnym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyżowo-żebrowym. We wnętrzu póżnogotyckie przyścienne sakramentarium, barokowy rzeźbiony w drzewie ołtarz i kamienna chrzcielnica.

Dłużyce - d. woj. legnickie
- Dwór, wzniesiony w końcu XVII w., przebudowany w XVIII w. w stylu barokowym, gruntownie odrestaurowany w pocz. XX w. Założony na rzucie prostokąta, dwutraktowy, dwukondygnacjowy, z ryzalitem wejściowym, pierwotnie był otoczony fosą z wodą.
- Kościół parafialny MB Różańcowej, wzmiankowany w 1209 r. Obecny wzniesiony w XV w., przebudowany w poł. XVII w., restaurowany w XIX w., częściowo uszkodzony w 1945 r., odbudowany w 1957 r. Orientowany, murowany z cegły, jednonawowy, z wieżą od zachodu i węższym, poligonalnie zakończonym prezbiterium. Nad nawą drewniany strop z malowanym plafonem za sceną Zesłania Ducha Świętego, pochodzący z 2. poł. XVII w., a na ścianie całopostaciowy nagrobek hrabiny Niebelschlitz (zm. 1730).

Dobków - d. woj. jeleniogórskie
- Kościół filialny Św. Idziego, pierwotny gotycki został wzniesiony ok. 1399 r. Obecny, barokowy, pochodzi z gruntownej przebudowy poprzedniego w 1735 r. Orientowany, murowany, z wieżą od zachodu, prostokątny, o ściętych narożach od wschodu. We wnętrzu kamienna chrzcielnica z l. poł. XVIII w.

Doboszowice - d. woj. wałbrzyskie
- Kościół parafialny, wzmiankowany w 1293 r., obecny, wczesnogotycki, wzniesiony w końcu XIII w., przebudowany w XIV w., powiększony o wieżę w 1559 r., przebudowany w latach 1617-1623, restaurowany w 1727 r. i w XIX w., remontowany w 1960 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z kwadratowym prezbiterium zamkniętym pięcioboczną absydą, z wieżą od zachodu, ozdobioną renesansową attyką. Wnętrze nawy nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami, w części drewnianym wspartym na wewnętrznych skarpach, prezbiterium i zakrystia sklepieniem sieciowym. Na ścianach zakrystii fragmenty dekoracji sgraffitowej. Wyposażenie wnętrza, póżnobarokowe, pochodzi z oik. 1750 r., na ścianach zaś szereg "nagrobków z XVI i XVII w. Obok, w murze cmentarnym, renesansowa brama z 1623 r. z ozdobnymi wolutowymi szczytami.

Dobromierz - d. woj. wałbrzyskie
- Pierwotnie posiadał prawa miejskie, uzyskane w l. poł. XIV w., jako niewielki ośrodek gospodarczo-administracyjny najbliższej okolicy. Wobec bliskości Bolkowa, Dobromierz nigdy nie rozwinął się właściwie poza bezpośrednie otoczenie rynku. W 1945 r. utracił prawa miejskie i zaliczony został do rzędu wsi.
- Pałac, barokowy, został wzniesiony ok. 1727 r., a następnie przebudowany w stylu klasycystycznym w pocz. XIX w. Założony na prostokącie, trzytraktowy, trzykondygnacjowy, zachował we wnętrzu na piętrze salę balową i kaplicę z klasycystycznymi dekoracjami. Całość nakrywa dach łamany, a elewacje ozdabiają podziały pilastrowe i balkonowe portale.
Prócz samego pałacu w dobrym stanie znajdują się inne budynki gospodarcze, jak czworaki, stajnie i wozownie, pochodzące z okresu przebudowy pałacu.
- Kościół parafialny Św. Michała wzniesiony został w pocz. XVI w., przebudowany częściowo w XVIII w. i restaurowany w XIX w. Orientowany, murowany, jednonawowy, z dwuprzęsłowym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyżowo-żebrowym, z wieżą od zachodu. Na ścianach całopostaciowe płyty nagrobne z XVI i XVII w. Kościół pomocniczy Św. Krzyża, wzniesiony pierwotnie jako kościół ewangelicki z pocz. XIX w. Murowany, na rzucie prostokąta, z dostawioną wieżą i drewnianymi emporami we wnętrzu.
- Domy mieszkalne, zachowane głównie przy rynku, pochodzą z pocz. XIX w. i reprezentują skromny typ architektury małomiasteczkowej tego okresu.

Dobroszów - d. woj. wałbrzyskie
- Kościół filialny Sw. Jadwigi, wzmiankowany w 1319 r. Obecny, barokowy, wzniesiono ok. 1750 r., restaurowano w latach 1856, 1910 i 1959. Murowany, salowy, z półkoliście zakończonym prezbiterium, częściowo oskarpowany, zwieńczony ośmioboczną sygnaturką, o wnętrzu nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami. Wystrój, póżnobarokowy, pochodzi z l. poł. XVIII w.
- Ruiny wiatraka typu holenderskiego, wzniesionego zapewne w XVIII w. Murowany z kamienia w formie ściętego stożka ze zniszczoną drewnianą głowicą i wyposażeniem wnętrza.

Dobroszyce - d. woj. wrocławskie
- Zamek pierwotny renesansowy wzniesiono w 2. poł. XVI w., a przebudowano ok. 1675 r. i gruntownie odrestaurowano w XIX w. Murowany, założony na prostokącie, z wewnętrznym dziedzińcem i trzema narożnymi basztami, o skrzydłach dwutraktowych, dwukondygnacj owych, obecnie nakrytych płaskimi dachami. Wejście w elewacji północnej akcentuje barokowy portal z pierwotną stolarką, a szereg okien zachowało kamienne obramienia renesansowe.

Dobrzenice - d. woj. wałbrzyskie
- Kościół filialny MB Różańcowej, obecny, gotycki, wzniesiono w końcu XIII w., przebudowano w XVII w., zbarokizowano w XVIII w., powiększono o wieżę w końcu XIX w. Częściowo uszkodzony w 1965 r. został odbudowany w 1967 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z prostokątnym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyżowym z wieżą od zachodu. Od południa w nawie wczesnogotycki portal kamienny, we wnętrzu barokowa ambona z pocz. XVIII w. i trzy płyty nagrobne z XVI w.

Dobrzykowice - d. woj. wrocławskie
- Kościół filialny Narodzenia NMP, barokowy, wzniesiony w latach 1753-1757, restaurowany w 1963 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wieżą od zachodu i węższym zakończonym trójbocznie prezbiterium, o wnętrzu nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami. Całość wyposażenia rokokowa z XVIII w., z wyjątkiem gotyckiej rzeźby Piety z pocz. XV w.

Domanice - d. woj. wrocławskie
- Pałac. Pierwotnie, w XIII w., powstał na wzgórzu nad Bystrzycą zamek, będący własnością rycerską. Obecnie na jego miejscu wznosi się czworoboczny budynek z wieżą, pochodzący z pocz. XIX w., który być może w murach swych kryje fragmenty starszych założeń z ok. 1600 r. i z XVII w.
- Dużą wartość posiadają całkowicie zachowane, zabudowania gospodarcze, wzniesione ok. 1821 r. w stylu empire, obejmujące oficynę mieszkalną, stajnię, kuźnię i pawilon ogrodowy.
- Kościół filialny Św. Anny, gotycko-barokowy, pierwotny wzmiankowany w 1348 r. obecny wzniesiony w 2. poł. XV w., przebudowany po pożarze w 1664 r., restaurowany w 1894 i 1961 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wieżą od północy i kwadratowym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyżowym. Wyposażenie wnętrza, późnorenesansowe, pochodzi z l. poł. XVII w. łącznie z dzwonem na wieży z 1653 r.

Domaniów - d. woj. wrocławskie
- Kościół parafialny Nawiedzenia NMP, wzmiankowany w 1234 r. Obecny, gotycki, wzniesiony w XIV w., przebudowany (m.in. sklepienie nawy) ok. 1700 r., restaurowany w XIX w., remontowany w 1967 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wieżą od zachodu i kwadratowym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyżowo-żebrowym.

Domanów - d. woj. jeleniogórskie
- Kościół filialny Wniebowstąpienia Pańskiego, wzmiankowany w 1371 r., renesansowy, wzniesiony w 2. poł. XVI w., przebudowany ok. 1677 r., restaurowany w 1732 r., remontowany w 1877 i 1957 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wieżą od zachodu i prostokątnym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyżowym bez żeber. We wnętrzu - rzeźbiony ołtarz i ambona, pochodzące z XVIII w.

Domasław - d. woj. wrocławskie
- Ruiny kościoła wzmiankowanego w 1284 r., wzniesionego w 2 poł. XIV w., powiększonego o nawę i wieżę w XVI w., 'zniszczonego w 1945 r., zabezpieczonego jako trwała ruina w 1971 r. Obecnie zachowała się czworoboczna wieża z fragmentem zachodniej ściany nawy.
- Obok przy murze cmentarnym budynek bramny, pierwotnie gotycki, przebudowany w końcu XVII w., połączony z częścią mieszkalną, nakryty czterospadowym dachem.

Domaszczyn Olszyca - d. woj. wrocławskie
- Kościół filialny Podwyższenia Krzyża, wzmiankowany w 1339 r. Obecny gotycki ok. 1565 r., częściowo przebudowany w XVIII i XX w. Orientowany, murowany, w całości oskarpowany, jednonawowy, z wieżą od zachodu i węższym zakończonym poligonalnie prezbiterium.

Domaszków - d. woj. wałbrzyskie
- Kościół parafialny Św. Mikołaja, wzmiankowany w 1360 r. Obecny, wzniesiony ok. 1563 r., rozbudowany w 1683 r., przebudowany w XIX w., restaurowany w 1963 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z trójbocznie zamkniętym, nie wyodrębnionym prezbiterium, nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami, z wieżą od zachodu. We wnętrzu fragmenty renesansowego malowidła z 2. poł. XVI w., trzy barokowe rzeźbione ołtarze, rokokowa ambona i prospekt organowy z XVIII w.
- Obok barokowa kaplica cmentarna z 1750 r.
- Dom (nr 126) o cechach klasycystycznych, wzniesiony ja'ko murowany, dwukondygmacjowy, o układzie dwutraktowym, pochodzący z pocz. XIX w.

Droglowice - d. woj. legnickie
- Pałac klasycystyczny wzniesiony na przełomie XVIII i XIX w., częściowo przebudowany we wnętrzach i podwyższony o piętro w końcu XIX w. Murowany, założony na prostokącie z ryzalitowymi skrzydłami bocznymi, trzykondygnacjowy, nakryty płaskim stropodachem. Wnętrza dwutraktowe zachowały na parterze hali i reprezentacyjną klatkę schodową, a na piętrze salę balową o klasycystycznym wystroju z podziałem kolumnowym, gzymsami i stiukowymi rzeźbami w supraportach. Elewacje zewnętrzne o prostym podziale pilastrowym wspartym na boniowanym parterze.
- Zachowały się również zabudowania gospodarcze o konstrukcji ryglowej wzniesione w pocz. XIX w.
- Nie opodal fragment krajobrazowego parku z pocz. XIX w.

Drogomiłowice - d. woj. wrocławskie
- Kościół filialny Św. Jerzego, gotycki, wzniesiony w końcu XIV w., powiększony od północy i przebudowany w XVIII w., remontowany w początkach w. XX, restaurowany w 1964 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wieżą od zachodu i węższym zakończonym trójbocznie prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyżowo-żebrowym. We wnętrzu barokowy ołtarz z końca XVII w,. i renesansowy obraz z l. poł. XVII w.

Drożków -- d. woj. wałbrzyskie
- Kościół filialny Św. Barbary, pierwotny gotycki wymieniany jako kaplica w 1405 r., obecny przebudowany w stylu barokowym w pocz. XVIII w., restaurowany w XIX w. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wieżą od zachodu i węższym zakończonym trójbocznie prezbiterium. We wnętrzu kilka barokowych rzeźb i obrazów z 2. poł. XVIII w., a obok kościoła kamienna figura św. Jana Nepomucena z 1732 r.

Duszniki-Zdró] - d. woj. wałbrzyskie
- Miasto, założone na miejscu pierwotnej osady górniczej, obecnie nie posiada dokładnej daty lokacji, która nastąpiła przed 1324 r. Aż do 1595 r. Duszniki były prywatną własnością jako część klucza posiadłości ziemskich Homole, stanowiąc ośrodek rzemieślniczo-handlowy. Dopiero wiek XVI przyniósł wielki rozwój rzemiosła sukienniczego i papierniczego. Miasto uległo zagładzie w czasie wojny trzydziestoletniej, kiedy to zostało zdobyte przez Szwedów. Tutaj też przebywał król Jan Kazimierz w okresie swego pobytu na Śląsku. Po tych zniszczeniach odrodziło się ono ponownie w dużym stopniu w oparciu o bogate źródła lecznicze, znane już w XV w. Obecnie, obok zakładów przemysłowych, Duszniki rozwijają się jako ośrodek uzdrowiskowo-turystyczny.
- Kościół parafialny Świętych Piotra i Pawła, wzniesiony na miejscu wcześniejszego wymienianego już w 1324 r., zbudowany w latach 1708-1730 w stylu barokowym, restaurowany w XIX w. i w 1958 r. Założony na prostokącie, jednonawowy, z rzędami kaplic, nakryty sklepieniami kolebkowymi, zamknięty dwuwieżową fasadą. We wnętrzu ołtarz główny z pocz. XVIII w., szereg obrazów z tegoe czasu oraz ciekawa ambona w kształcie wieloryba.
- Obok kościoła kamienna figura Madonny z Dzieciątkiem z 1725 r. dłuta L. Webera.
- Młyn papierniczy (ul. Kłodzka) został wzniesiony w obecnej postaci w 1605 r., jako własność rodziny Kreczmerów, już od 1562 r. zajmujących się wyrobem papieru w Dusznikach. Sprzedany w 1709 r. przybyłym z Czech Hellerom, w XIX w. przeszedł na własność rodziny Viehr. Kilkakrotnie restaurowany, ostatnio w latach 1959-1965 został gruntownie odremontowany z przeznaczeniem na muzeum papiernicze i rzemieślniczą produkcję papieru czerpanego. Składa się z dwóch budynków: murowanego właściwego młyna z wolutowymi szczytami i drewnianej suszarni, nakrytych dachami dwuspadowymi. Położone równolegle do potoku, oddzielone są od drogi dwuprzęsłowym mostem rozdzielonym na filarze ośmioboczną wieżyczką.
- Domy zachowane tylko wokół rynku. W swej obecnej postaci pochodzą z XVIII i XIX w., jako założenia trzytraktowe, dwu- i trzykondygnacjowe ze sklepionymi sieniami.
- Teatr im. F. Chopina, położony na terenie uzdrowiska, na południe od miasta. Jest to prostokątny budynek, wzniesiony w pocz. XIX w., w którym w 1826 r. szesnastoletni wówczas Chopin dał publiczny koncert. Konserwacja w latach 1955-1958.

Dzbanów - d. woj. wałbrzyskie
- Dom mieszkalny barokowy, wzniesiony w poł. XVIII w. Prostokątny, dwutraktowy, z przelotową sienią, dwukondygnacjowy, nakryty jest dachem dwuspadowym, ujętym w wolutowe szczyty. Wnętrza parteru zachowały sklepienia kolebkowe z lunetami.

Dziadów Most - d. woj. kaliskie
- Pałac, pierwotnie barokowy, wzniesiony zapewne ok. 1691 r., posiada obecnie charakter klasycystyczny, po rozbudowie w końcu XVIII w. i remoncie w XIX w. Murowany, założony na planie podkowy, dwutraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty jest dachami dwuspadowymi. W skrzydle środkowym, na elewacji, portyk akcentowany pilastrami i zwieńczony trójkątnym przyczółkiem.
- Obok zachowane budynki oficyny i oranżerii, pochodzące z końca XVIII w.

Działoszyn - d. woj. jeleniogórskie
- Kościół parafialny Św. Bartłomieja, wzmiankowany w 1326 i 1346 r. Obecny, wzniesiony 1573-1582 r., gruntownie rozbudowany w 2. poł. XVIII w., remontowany w 1960 r. Jest to budowla orientowana, założona na czworoboku z przybudówkami od południa i północy oraz wieżą od zachodu. Wnętrze, nakryte sklepieniem kopulastym, ozdobione dekoracją malarską z okresu budowy, rozdzielają empory założone na linii falistej. Całości wyposażenia dopełniają bogato rzeźbione organy i ołtarz główny pochodzący z 2. poł. XVIII w.
- Plebania została wzniesiona w XVIII w. Założona na czworoboku, z sienią przelotową na osi, dwukondygnacjowa, nakryta jest dachem łamanym z lukarnami.
- Domy mieszkalne wzniesiono w pocz. XIX w., jako typowe konstrukcje przysłupowe - łużyckie.
- Kuźnia pochodzi z ok. 1800 r. i jest założeniem czworobocznym, dwukondygnacjowym, nakrytym dachem łamanym z osłaniającym portal główny okapem.

Dziećmorowice - d. woj. wałbrzyskie
- Kościół parafialny Św. Jana Apostoła, wzmiankowany w 1372 r., w obecnej postaci został wzniesiony w latach 1827-1829, być może na miejscu świątyni poprzedniej. Budowany z kamienia, jednonawowy, z wydzielonym prezbiterium. We wnętrzu zachowała się kamienna chrzcielnica z końca XVI w., renesansowa ambona z ok. 1620 r. i barokowy ołtarz główny.
- Domy mieszkalne (ul. Sienkiewicza 5 i 19), wzniesione zostały na przełomie XVIII na XIX w., jako dwutraktowe, dwukondygnacjowe, zwieńczone czterospadowymi dachami.

Dzierżoniów - d. woj. wałbrzyskie
- Już w XII w. Dzierżoniów wymieniany jest jako osada. Prawo miejskie uzyskał przed 1258 r., zapewne w związku z przejściem pod władzę Bolka I świdnicko-jaworskiego. Książę ten w końcu XIII w. otoczył miasto murami, a w rynku zbudował ratusz. Po rozdrobnieniu księstwa świdnickiego Dzierżoniów przeszedł na własność Piastów ziębickich. ale wraz z nimi już w 1325 r. stał się lennem Czech. Nowy władca Jan Luksemburczyk sprowadził do Dzierżoniowa rycerzy zakonu maltańskiego, którzy w 1338 r. objęli patronat nad kościołem parafialnym. Miasto rozwijało się szybko dzięki rozkwitowi rzemiosła i handlu i od końca XV w. poczęło słynąć z wyrobu tkanin wełniano-lnianych. Rozwój ten przerwała wojna trzydziestoletnia, kiedy to w 1627 r. wojska Wallensteina zdobyły i splądrowały miasto. Ledwo odbudowany Dzierżoniów został ponownie zdobyty przez wojska cesarskie w 1644 r. Rozbudowa miasta wzmogła się jeszcze w 2. poł. XIX w. w związku z rozwojem przemysłu, który i obecnie po modernizacji wyznacza jego pozycję w regionie.
- Ratusz wymieniany był już w 1337 r., jednakże po kolejnych przebudowach uległ rozbiórce w 1872 r. Do chwili obecnej pozostała czworoboczna wieża z ostrołukowym portalem, zwieńczona galeryjką i póżnorenesansowym hełmem z latarnią. Zachował się również budynek dawnych sukiennic z póżnogotyckim szczytem z pocz. XVI w., o wnętrzu zaadaptowanym w latach 1964-1965 dla potrzeb biblioteki miejskiej.
- Mury obronne rozpoczęto wznosić w końcu XIII wieku. Rozbudowywane w XIV i XV w. utworzyły, potężny, dwupierścieniowy zespół kamiennych murów z czterema bramami: Świdnicką, Wrocławską, Ząbkowicką i Wodopojową oraz licznymi łupinowymi basztami w pierścieniu wewnętrznym. Zespół ten wzmocniony po 1633 r. wałami ziemnymi, mimo rozbiórek w XVIII i XIX w., zachował się w dużych fragmentach, konserwowanych w latach 1963-1964.
- Kościół parafialny Św. Jerzego. Pierwotny, którego proboszcz wymieniany jest w dokumentach w 1258 r., wzniesiony został w 2. poł. XIII w. w formie trzynawowej hali murowanej z kamienia. Pozostały z niej fragmenty murów i fasada zachodnia z fragmentami kolumnowego portalu. Kościół w stylu gotyckim budowano etapami przez cały XV w., prezbiterium zasklepiono w 1555 r., a południową nawę boczną, gdzie budowę prowadził Baltazar Jentsch z Legnicy, w 1585 r. Obecnie jest to dość nieforemna, orientowana, trzynawowa bazylika. Poligonalnie zakończone prezbiterium i nawa nakryte są wspólnym sklepieniem sieciowym, nawy boczne - krzyżowym, a południowy rząd kaplic - trójdzielnym. Narożnik północno-wschodni zajmuje potężna, kwadratowa wieża z hełmem z 1588 r. Od północy przylega neoklasycystyczna kalica z 1810 r. proj. K. G. Langhansa. Do kościoła prowadzą trzy portale: północny pochodzący z 1558 r., zachodni ostrołukowy, gotycki z XV w. i południowy z 1611 r. Drewniany ołtarz główny pochodzi z 1615 r., ambona zaś z 1609 r. Część zachodnią kościoła zajmują drewniane empory, ozdobione ornamentalną polichromią pędzla Paula Jucha z 1586 r.
- Kościół filialny Niepokalanego Poczęcia NMP, ufundowany pierwotnie przez biskupa wrocławskiego Jana (1292-1301) jako szpitalny dla zakonu Bożogrobców sprowadzonych z Nysy. Obecne prezbiterium wzniesiono w końcu XIV w., przebudowano w latach 1713, 1845, a restaurowano w 1959 r. Jest ono murowane, założone na prostokącie, z poligonalnym zakończeniem, częściowo oskarpowane, z niewielką sygnaturką na ścianie zachodniej.
- Kościół ewangelicki (ul. Świdnicka) zbudowany został w latach 1795-1798 wg projektu K. G. Langhansa, pod kierunkiem Leopolda Niederracknera, na miejscu zamku wzniesionego w końcu XIII w., później przebudowywanego, a rozebranego ok. 1795 r. Jest to budowla salowa, założona na elipsie, z potężną kwadratową wieżą od wschodu akcentującą wejście główne, o wnętrzu rozdzielonym trzema kondygnacjami empor, w całości utrzymana w stylu klasycystycznym.
- Domy mieszkalne, zachowane częściowo wokół rynku i głównie przy ul. Ząbkowickiej - pochodzą z XVIII w., przebudowywane w XIX i XX w. Murowane, dwu- lub trzytraktowe, od dwu- do czterokondygnacjowycb, zachowały w parterach pierwotne układy oraz w kilku wypadkach elewacje szczytowe.

Dziesław - d. woj. legnickie
- Pałac barokowy, wzniesiony w 1. ćw. XVIII w., poważnie uszkodzony w 1945 r. Prostokątny, z bocznymi ryzalitami, trzytraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym z lukarnami. Elewacje dzielone pilastrami na cokole, portal wejściowy akcentowany balkonem i półkolistym tympanonem z płaskorzeźbionymi herbami właścicieli. Wnętrze z reprezentacyjną, dwubiegową klatką schodową zachowało w części pierwotne sklepienia kolebkowe.
- Obok prostokątna oranżeria współczesna pałacowi, zwieńczona ażurową balustradą i wazonami na postumentach.

Dziesławice - d. woj. kaliskie
- Kościół filialny Św. Trójcy, wzmiankowany w 1376 r. Obecny wzniesiony w latach 1667-1670, restaurowany w 1835 i 1935-1936. Orientowany, jednonawowy, drewniany, o konstrukcji zrębowej na podmurówce ceglanej, z trójbocznie zakończonym prezbiterium nie wyodrębnionym od nawy, w całości nakryty pozornym sklepieniem drewnianym. Do fasady zachodniej przylega kwadratowa wieża. We wnętrzu zachował się barokowy, drewniany ołtarz z pocz. XVIII w. oraz również drewniana tablica erekcyjna z 1492 (?) r.

Dziewiń - d. woj. legnickie
- Dwór, renesansowy, wzniesiony został wg napisów w ciągu lat 1558-1566, przebudowany w 1700 r., restaurowany w pocz. XIX w. Założenie prostokątne z dobudowaną oficyną, trzytraktowe, dwukondygnacjowe, nakryte dachami dwuspadowymi ujętymi w bogate szczyty wolutowe ze sterczynami. Mimo przebudów zachował szereg kamiennych, renesansowych obramień okiennych, renesansowe i barokowe portale oraz resztki pierwotnych dekoracji wnętrz.
- Kościół filialny Świętych Piotra i Pawła, wzmiankowany w 1284 r. Obecny gotycki wzniesiony został w XIV w., powiększony o wieżę w końcu XVI w., restaurowany w XVII w., uszkodzony w 1945 r., odremontowany w 1947 i 1963 r. Orientowany, murowany, oskarpowany, jednonawowy, z wieżą od zachodu i trójbocznie zakończonym prezbiterium i prostokątną zakrystią od północy. We wnętrzu kamienne, póżnogotyckie sakramentarium i chrzcielnica, renesansowa ambona z 1595 r., kilkanaście nagrobków z lat 1538-1608, epitafiów z XVII i XVIII w., barokowy ołtarz z 1660 r. i rokokowy prospekt organowy z XVIII w.

Dzikowiec - d. woj. wałbrzyskie
- Dwór, pierwotnie barokowy z 2. poł. XVII w., gruntownie przebudowany w XIX w. Murowany, prostokątny, dwutraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachem czterospadowym, obok uszakowatego obramienia portalu wejściowego zachował szereg sklepionych kolebką sal na parterze.
- Obok współczesna oficyna mieszkalna o ozdobnym wolutowym szczycie i sklepionych pomieszczeniach parteru.
- Kościół parafialny Św. Marcina, wzmiankowany w 1337 r., obecny, barokowy, wzniesiony w 1645 r., restaurowany w pocz. XX w. Murowany, jednonawowy, z kwadratową wieżą i węższym, zakończonym trójbocznie prezbiterium, o wnętrzu nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami. Wyposażenie barokowe pochodzi z końca XVIII w.
- Obok póżnobarokowa kaplica z końca XVIII w., umieszczona w budynku dawnej bramy cmentarnej, o pilastrowym podziale elewacji, zwieńczona trójkątnym szczytem.
- Plebania barokowa z 1791 r. Jest to budynek murowany, prostokątny, dwutraktowy, z sienią na osi, dwukondygnacjowy, nakryty dachem czterospadowym, ze sklepionymi kolebką pomieszczeniami parteru.

Dziwiszów - d. woj. jeleniogórskie
- Kościół filialny Św. Wawrzyńca, wzniesiony w l. poi. XIV w., przebudowany w XVIII w., restaurowany w 1965 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wieżą od zachodu, z prostokątnym, oskarpowanym prezbiterium nakrytym dwuprzęsłowym sklepieniem krzyżowo-żebrowym spływającym na rzeźbione wsporniki. We wnętrzu zachowały się kamienna chrzcielnica i drewniany ołtarz główny, barokowe pochodzące z pocz. XVIII w.
- Cmentarz otacza mur kamienny z bramą o ostrołukowym prześwicie.
- Dawny zajazd (nr 39), wzniesiony w końcu XVIII w., przebudowany w pocz. XX w. Prostokątny, dwu- i trzytraktowy, z sienią na osi, dwukondygnacjowy, nakryty dachem łamanym z naczółkami.

---------------------------
k o n i e c    l i t e r y   D