Zabytki miejscowo�ci dolno�l�skich
l i t e r a   J

Jab��w - d. woj. wa�brzyskie
- Ko�ci� filialny MB Cz�stochowskiej, wzniesiony w 2. po�. XVI w., zapewne na miejscu budowli wcze�niejszej przebudowany w XIX w. Murowany z kamienia, jednonawowy, z oskarpowanym prezbiterium, z wie�� od zachodu. Wn�trze prezbiterium sklepione, nawa, nakryta stropem drewnianym, zachowa�a renesansowe empory, barokowy o�tarz g��wny i prospekt organowy. Na wie�y dzwon z 1682 r.
- Obok przy mo�cie dwa kamienne krzy�e pokutnicze.
- Wiatrak drewniany o konstrukcji koz�owej, wzniesiony w pocz. XIX w. Szalowany deskami, zachowa� we wn�trzu fragmenty urz�dze� m�ynarskich.

Jaczk�w - d. woj. wa�brzyskie
- Ko�ci� filialny MB Cz�stochowskiej, wzmiankowany w 1399 r., zbudowany w 1586 r., przebudowany w XVII w., restaurowany'w 2. po�. XIX w., remontowany w 1969 r. Orientowany, jednonawowy, z wie�� od zachodu oraz z prostok�tnym prezbiterium sklepionym krzy�owo. We wn�trzu renesansowy o�tarz g��wny z 1612 r., kamienna chrzcielnica z 1604 r., epitafium z 1588 r. oraz pi�� p�yt nagrobnych rodziny Reiche�bach�w z lat l601-1618.

Jacz�w - d. woj. legnickie
- Ko�ci� parafialny �wi�tych Szymona i Judy, wzniesiony zapewne w pocz. XVI w., restaurowany w XVIII w., remontowany w pocz. XX w. Orientowany, murowany z ceg�y, jednonawowy, z czwdrotaocznym prezbiterium, z wie�� zachodni� wci�gni�t� do wn�trza nawy, w ca�o�ci cskarpowany, nakryty dachami dwuspadowymi. Wn�trze nakryte sklepieniami krzy�owo-�ebrowymi i siatkami zachowa�o szereg p�yt nagrobnych z XVII i XVIII w. Zachowa�y si� r�wnie� trzy kamienne gotyckie rze�by z 2. po�. XV w., umieszczone we wn�kach ozdobnego sterczyn�wego szczytu kruchty po�udniowej.

Jakson�w - d. woj. wroc�awskie
- Ko�ci� filialny �w. Krzy�a, wzmiankowany w 1299 r. Obecny wzniesiony w l. po�. XV w., przebudowany w 1603 r., powi�kszony o kaplic� od p�nocy w 1775 r., gruntownie restaurowany w latach 1884-1888. Jest to ko�ci� orientowany, murowany z ceg�y, jednonawowy, z prostok�tnym prezbiterium, z neogotyck� wie�� od zachodu. We wn�trzu zachowa� kilka epitafi�w z XVIII w.
- Ko�ci� i cmentarz otoczone s� murem obronnym, ze szczelinowymi strzelnicami, za�o�onym na prostok�cie z dwoma cylindrycznymi baste- jami (obecnie nie istniej�ce) od zachodu; ca�o�� zbudowano z �amanego kamienia, zapewne w okresie wojny trzydziestoletniej.

Jakub�w - d. woj. legnickie
- Ruina pa�acu, pierwotnie renesansowego, wzniesionego w pocz. XVI w., gruntownie przebudowanego w 2. po�. XIX w., zrujnowanego w 1945 r. By�o to za�o�enie murowane, czworoboczne, dwukondygnacjowe, z dwiema nowszymi kolistymi wie�yczkami. Obecnie w zachowanych fragmentach elewacji widoczne s� renesansowe kamienne obramienia okien.
- Obok rozci�ga si� fragment za�o�enia parkowego z XVIII i XIX w.
- Ko�ci� parafialny �w. Jakuba, gotycki, wzniesiony przed 1376 r., powi�kszony o kaplic� od p�nocy w 1506 r., remontowany w 1735 r. Orientowany, murowany z kamienia, jednonawowy, z czworobocznym prezbiterium, na naro�ach oskarpowany, z dobudowan� od p�nocy pi�trow� kaplic� i krucht� od po�udnia. Wn�trze, z wystrojeni barokowym, zachowa�o polichromie fna stropach i emporach z l. po�. XVIII w. oraz szereg renesansowych p�yt nagrobnych z XVII i XVIII w.
- Teren dawnego cmentarza otacza mur kamienny zapewne z XVI w., obejmuj�cy barokow� kaplic� z 1752 r., kostnic� z pocz. XIX w. i neogotyck� dzwonnic� z ok. 1860 r. i figur� �w. Jana Nepomucena z 1738 r.

Ja�owiec - d. woj. jeleniog�rskie
- Pa�ac w stylu klasycystycznym zosta� wzniesiony ok. po�. XIX w. Za�o�ony na prostok�cie, dwukondygnacjowy, z trzyosiowym ryzalitem, zwie�czonym tr�jk�tnym p�askorze�bionym tympanonem, w fasadzie frontowej.
- Ruiny ko�cio�a ewangelickiego, wzniesionego w 1779 r., zapewne na miejscu budowli wcze�niejszej, zniszczonego w 1945 r. By�a to budowla murowana, orientowana, jednonawowa, z w�szym, czworobocznym prezbiterium.
- Na otaczaj�cym cmentarzu zachowa�o si� kilka p�yt nagrobnych z XVII i XVIII w.
- Pastor�wka wzniesiona w 2. po�. XVIII w. Jest to budynek murowany z kamienia, dwukondygnacjowy, dwutrafetowy, z obszern� sieni� na osi, nakryty dachem czterospadowym.

Janice -- d. woj. jeleniog�rskie
- Ruiny ko�cio�a wzniesionego w pocz. XVI w., odbudowanego po po�arze w 1904 r., zniszczonego ponownie w 1945 r. Jest to za�o�enie orientowane, murowane, jednonawowe, z w�szym czworobocznym prezbiterium i ostro�ukowymi portalami.

Janik�w - d. woj. wroc�awskie
- Ko�ci� filialny �w. Micha�a Archanio�a, wzmiankowany w 1338 r. Obecny wzniesiony w XIV w., powi�kszony w XV w., przebudowany w 1683 r., restaurowany w XIX w., remontowany w 1954 r. Orientowany, murowany, oskarpowany, jednonawowy, z tr�jbocznie zako�czonym prezbiterium nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami. We wn�trzu gotycki portal, rze�ba Madonny z Dzieci�tkiem z XV w., kamienne sakramentarium, i chrzcielnica oraz cztery barokowe o�tarze z pocz. XVIII w.

Janowa G�ra - d. woj. Wa�brzyskie
- Ko�ci� wzniesiony w po�. XVIII w., przebudowany w XIX w. Murowany, salowy, z p�koli�cie zamkni�tym prezbiterium, z obni�on� wie�� od zachodu.

Janowice Du�e - d. woj. legnickie
- Pa�ac wzniesiony w obecnej formie w stylu barokowym w XVIII w., by� mo�e na fragmentach budowli wcze�niejszej, remontowany w 1861 r. Zbudowany na prostok�cie z kamienia i ceg�y, dwutraktowy, z reprezentacyjn� sieni� w parterze, dwukondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym. Na kr�tszej osi czworoboczna wie�a, o podzia�ach pilastrowych, zwie�czona cebulastym he�mem.

Janowice Wielkie - d. woj. jeleniog�rskie
- Ruiny zamku Bolcz�w, zbudowanego przed 1375 r. W tym okresie zamek z niewielkim dziedzi�cem z kwadratow� wie�� od wschodu i budynkiem mieszkalnym od zachodu zajmowa� p�nocno-zachodni� cz�� wzg�rza. Zamek zniszczono w czasie obl�enia w 1433 r., po czym odbudowano go, powi�kszaj�c w kierunku po�udmowo-wschodniim, tworz�c drugi po�udniowy dziedziniec. Wjazd prowadzi� przez wie��, przy budowie kt�rej zaadaptowano �cian� skaln�. W pocz. XVI w. zamek nale�a� do Justusa Decjusa z Krakowa, dworzanina kr�la Zygmunta Starego; w�wczas to wzniesiono u wej�cia barbakan na rzucie podkowy. W 1645 r. zamek zniszczono i od tego czasu pozostaje on jako trwa�a ruina, konserwowana w 1965 r.
- Zesp� pa�acowy, obecnie sanatorium. Budowla, rozpocz�ta w 1608 r., zosta�a powi�kszona w 1648 r., nast�pnie ulega�a modernizacjom i przebudowom w latach 1775, 1830, 1920 i 1962. Obejmuje on teraz kompleks budynk�w powsta�ych w r�nych okresach stylowych, mimo Jednak prowadzonych prac zachowa� szereg zabytkowych detali architektonicznych i ozdobnych wn�trz.
- Ko�ci� filialny Wniebowzi�cia NMP, wzniesiony w ko�cu XV w., powi�kszony w XVIII w., restaurowany w pocz. XX w. Orientowany, murowany, jednonawowy, z prostok�tnym prezbiterium i oskarpowan� wie�� od zachodu. We wn�trzu przy�cienne p�nogotyckie s�kramentarium, ostro�ukowy kamienny portal i renesansowa chrzcielnica.

Jastrowiec - d. woj. jeleniog�rskie
- Pa�ac wzniesiony w 2. po�. XVIII w., przebudowany w ko�cu XIX w., uszkodzony w 1945 r. Murowany, za�o�ony na prostok�cie, z ryzalitem na osi, trzytraktowy, trzykondygnacjowy, nakryty dachem, �amanym z lukarnami. We wn�trzu, w sali na pi�trze zachowa� si� ozdobny plafon z dekoracj� stiukow�.
- Obok zachowa�a si�, powsta�a wsp�cze�nie z pa�acem, oficyna mieszkalna.
- Ko�ci� filialny Niepokalanego Pocz�cia NMP, wzmiankowany w 1399 r., obecny wzniesiony przed 1500 r., przebudowany w pocz. XVIII w. Orientowany, murowany, z kwadratowym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzy�owo-�ebrowym, zachowa� od po�udnia ostro�ukowy portal uskokowy.

Jastrz�bia - d. woj. leszczy�skie
- Dw�r barokowy, wzniesiony w l. �w. XVIII w., remontowany w latach 1962-1963. Za�o�ony na prostok�cie, dwukondygnacjowy, nakryty dachem czterospadowym z lukarnami. W elewacji skromny portal z pilastrami, a we wn�trzu, w sali na pi�trze, zachowane na stropie dekoracje stiukowe.

Jaszkotle - d. woj. wroc�awskie
- Ko�ci� filialny Wniebowst�pienia Pa�skiego, wzmiankowany w 1318 r., obecny wzniesiony w 1473 r., powi�kszony w pocz. XVI w., restaurowany ok. 1725 r. Orientowany, murowany z ceg�y, o wn�trzu jednonawowym nakrytym p�askim stropem, z prostok�tnym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzy�owo-�ebrowym z 1451 r. Nad prezbiterium wie�a z namiotowym he�mem. We wn�trzu gotycka rze�ba Madonny z Dzieci�tkiem z XV w., pozosta�e wyposa�enie barokowe pochodzi z ok. 1710 r.
- Cmentarz ko�cielny otoczony jest murem ceglanym, obronnym, ze strzelnicami o otworach okr�g�ych i rombowych, z bram� wej�ciow� od wschodu, wzniesionym w l. po�. XVII w.

Jaszkowa Dolna - d. woj. wa�brzyskie
- Kaplica cmentarna, pierwotnie ko�ci� parafialny wzmiankowany w 1358 r. Dawny gotycki, wzniesiony w pot. XIV w., przebudowany w 1659 i ok. 1750 r., pozbawiony nawy i wie�y w 1900 r., restaurowany w 1960 r. Obecnie zachowane gotycko-barokowe prezbiterium nakryte jest dwuprz�s�owym sklepieniem krzy�owo-�ebrowym.

Jaszkowa G�rna - d. woj. wa�brzyskie
- Dw�r renesansowy, wzniesiony w l. po�. XVI w., rozbudowany ok. 1576 r., przebudowany w pocz. XVIII w., uszkodzony w 1945 r., odbudowany w latach 1970-1976. ??? Murowany, prostok�tny, dwutraktowy,, trzykondygnacjowy, nakryty dachem dwuspadowym. Przy naro�niku p�nocno-zachodnim zachowa� renesansowy szczyt ze sterczynami, a przy po�udniowo-zachodnim barokowy z tr�jk�tnym przycz�kiem, uj�tym wolutowymi sp�ywami. Obramienia okien i drzwi kamienne, renesansowe, a na elewacjach fragmenty geometrycznej dekoracje sgraffitowej.
- Obok barokowy budynek oficyny, pochodz�cy z pocz. XVIII w., restaurowany w XIX w. Murowany, prostok�tny, dwutraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym. Na osi podwy�szone szczyty z wolutowymi sp�ywami.
- Nieco dalej barokowa kapliczka z 1. po�. XVIII w., czworoboczna, zwie�czona cebulastym he�mem.
- Ko�ci� parafialny �w. Miko�aja, pierwotny wzmiankowany w 1380 r. Obecny barakowy wzniesiony w 2. po�. XVIII (1777 ?) w., restaurowany w XIX w., remontowany w 1964 r. Murowany, jednonawowy, z symetrycznymi kaplicami imituj�cymi transept z zako�czonym p�koli�cie prezbiterium i wie�� w elewacji frontowej. We wn�trzu renesansowa ambona z po�, XVII w. i trzy p�nobarokowe o�tarze z 2. po�. XVIII w.
- Obok barokowa brama cmentarna z 1706 r.

Jawisz�w - d. woj. jeleniog�rskie
- Dw�r, pierwotnie wzniesiony w stylu renesansowym w pocz. XVII w., restaurowany w XVIII w., gruntownie przebudowany w latach 1802-1811. Murowany, prostok�tny, dwutraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachem dwuspadowym. Wn�trza parteru zachowa�y cz�ciowo pierwotny podzia� i kolebkowe sklepienia wsparte na kolistych filarach. W elewacji kamienne, renesansowe obramienia. Obok parterowy budynek gospodarczy, pochodz�cy z pocz�tk�w XIX w.
- Dom (nr 36), dawny m�yn, wzniesiony zapewne w ko�cu XVIII w., restaurowany w XIX w. Prostok�tny, z murowanym, czuciowe sklepionym parterem i pi�trem o konstrukcji szkieletowej, nakryty dachem dwuspadowym, zachowa� fragmenty dawnych urz�dze� produkcyjnych.
- Most na m�yn�wce pochodzi z ko�ca XVIII w. Jednoprz�s�owy, przesklepiony kolebk�, z figur� �w. Jana Nepomucena na prostej balu- stradzie.

Jawor - d. woj. legnickie
- Miasto lokowane prawdopodobnie ju� w 1242 r. na miejscu starej osady, na skrzy�owaniu wa�nych szlak�w handlowych: Drezno - Wroc�aw i Legnica - Czechy. Stolica odr�bnego ksi�stwa w latach 1301-1346. Od pocz�tk�w swego istnienia Jawor zwi�zany by� z zamkiem kasztela�skim, wymienionym w dokumentach ju� w 1292 r. Jako wa�ne centrum handlowe p�od�w rolnych, byd�a i we�ny, miasto rozwija�o si� szybko, w 1367 r. otrzymuj�c prawo "mili zapowiedniej". Jako g��wne centrum tkactwa lnu Jawor utrzymuje sw� pozycj� do okresu wojny trzydziestoletniej. Od 1525 r. rozwija si� tu protestantyzm, a miejscowa szko�a osi�ga wysoki poziom nauczania. Mimo ucisku si� kontrreformacji przetrwa�a du�a gmina protestancka, kt�ra uzyskuje w 1648 r. prawo wzniesienia tu w�asnej �wi�tyni - Ko�cio�a Pokoju. Miasto, powa�nie zniszczone w wielkim po�arze w 1648 r., podnosi si� bardzo powoli wobec upadku tkactwa, przyspieszaj�c nieco sw�j rozw�j dopiero w 2. po�. XIX w., dzi�ki powstaj�cym zak�adom przemys�owym. Jednak�e dopiero ich powa�ny rozw�j po 1945 r. pozwoli� na szybkie odbudowanie zniszcze� powsta�ych w wyniku dzia�a� w okresie drugiej wojny �wiatowej.
- Zamek, po�o�ony w zachodniej cz�ci miasta, jako siedziba kasztelana wymieniany jest w 1292 r. P�niej rezydowa� tu Bolko I, ksi��� �widnicko-jaworski i jego nast�pcy. Po upadku ksi�stwa i w��czeniu go do Czech, a� do 1741 r. by�a to siedziba starost�w kr�lewskich. Pierwotny zamek gotycki i renesansowy zosta� gruntownie przebudowany w latach 1663-1665, a w 1705 r. dokonano remontu wie�y zegarowej. Od 1746 r. Fryderyk II przekszta�ci� zamek na wi�zienie, czynne tu do 1945 r. Obecnie obiekt, u�ytkowany cz�ciowo jako zak�ad rzemie�lniczy, stanowi rozleg�y kompleks budynk�w zgrupowanych wok� wewn�trznego dziedzi�ca i mimo przebud�w kryje ca�y szereg relikt�w poprzednich za�o�e�.
- Ratusz pierwotny wzniesiono w ko�cu XIV w. Przebudowywany w kolejnych wiekach, po ostatnich po�arach w 1846 i 1895 r. ust�pi� miejsca budowli obecnej, wzniesionej w 1897 r. Zachowa�a si� jedynie gotycka wie�a, zwie�czona barokowym he�mem z latarni� i ozdobiona gotyckimi, kamiennymi rze�bami herold�w z tarczami herbowymi.
- Mury miejskie, wzniesione ok. po�. XIV w., rozdzielone by�y czterema bramami: Z�otoryjsk�, Strzegomsk� - Targow�, Legnick� i Bolkowsk�. Rozbudowane nast�pnie przez dodanie drugiego pier�cienia i wprowadzenie wysuni�tych bastei w 1540 r. Po dokonanych w ci�gu XIX w. rozbi�rkach zachowa�y si� obecnie fragmenty (konserwowane w latach 1961-1962) muru w pe�nej wysoko�ci z krenela�em obok ko�cio�a parafialnego oraz tzw. zamek Anio�a, b�d�cy obszern� bastej�, wyst�puj�c� pierwotnie poza zewn�trzny pier�cie� fortyfikacji. Ocala�a r�wnie� wie�a bramy Strzegomskiej, wzniesiona w XIV w., a przebudowana w XV w., murowana z kamienia, za�o�ona na o�mioboku z piramidalnym he�mem.
- Ko�ci� parafialny �w. Marcina, wymieniany w dokumencie z 1242 r. Budow� obecnego rozpocz�to zapewne po 1330 r., realizuj�c j� do ko�ca XIV w. Dalsze prace prowadzone s� w cz�ci zachodniej w latach 1446 i 1573, p�niej na prze�omie XVI i XVII w. przebudowuje si� krucht� po�udniow�, gdzie w 2. �w. XVII w. zosta� umieszczony p�norenesansowy portal kamienny. Restaurowany w XVIII i XIX w., remontowany ostatnio w 1962 r. Obecnie jest to budowla orientowana, murowana z kamienia �amanego, z trzynawowym, halowym korpusem o czterech prz�s�ach, z silnie wyd�u�onym prezbiterium zamkni�tym poligonalnie. W dwuwie�owej fasadzie zachodniej uko�czono jedynie wie�� p�nocn�, jako czworoboczn�, zwie�czon� namiotowym dachem. Ca�o�� budowli nakrywaj� sklepienia krzy�owo-�ebrowe wsparte na rze�bionych konsolkach, stanowi�cych bardzo cenny zesp� rze�by figuralnej z ko�ca XIV w. Wyposa�enie wn�trza, barokowe, pochodzi z ko�ca XVII w.
- Ko�ci� i klasztor pofranciszka�ski, ufundowany w 1486 r. przez biskupa Jana Gross-Wardein. Po�wi�cenia ko�cio�a dokonano w 1489 r., prace jednak prowadzone by�y a� do 1492 r. W latach 1565-1654 u�ytkowany by� przez protestant�w, kt�rzy za�o�yli tu szko�� parafialn�. Potem powr�cili zakonnicy, a od 1810 r., po kasacie klasztoru miasto zamieni�o zesp� na arsena�. Do roku 1945 u�ytkowany jako magazyn, cz�ciowo zniszczony w dzia�aniach wojennych, zosta� odbudowany na Muzeum Regionalne w latach 1961-1965.
- Ko�ci� murowany jest z kamienia i ceg�y, czteroprz�s�owy, trzynawowy, halowy, z wyd�u�onym prezbiterium zamkni�tym poligonalnie. Naw� g��wn� nakrywa sklepienie gwia�dziste, nawy boczne i prezbiterium sklepienie krzy�owo-�ebrowe, wsparte na konsolkach. Szczyt zachodni tr�jk�tny, ze sterczynami, ozdabiaj� �lepe blendy. We wn�trzu, na po�udniowej �cianie nawy bocz nej zachowa�y si� fragmenty polichromii (scena Zwiastowania), pochodz�ce z prze�omu XV na XVI w., oraz dolne partie profilowanego portalu zachodniego.
- Klasztor, usytuowany przy po�udniowej �cianie ko�cio�a, murowany z kamienia i ceg�y, za�o�ony wok� kwadratowego dziedzi�ca, dwukondygnacjowy, nakryty jest dachami dwuspadowymi. W skrzydle wschodnim zachowa�y si� sklepienia krzy�owo-�ebrowe, w pozosta�ych kolebkowe z lunetami. Od wschodniego skrzyd�a klasztoru biegnie w kierunku mur�w miejskich dwukondygnacjowy ganek, b�d�cy przej�ciem do da�keru.
- Kaplica �w. Barbary (ul. Lipowa), wzniesiona niew�tpliwie w �redniowieczu, gruntownie przebudowana po po�arze w 1729 r., restaurowana w 1961 r. Obecnie jest to budowla murowana, prostok�tna, jednonawowa, kryta drewnianym stropem. Fasad� zachodni� z wolutowym szczytem rozdzielaj� na pola pilastry oraz akcentuje portal kamienny z 1729 r.
- Kaplica �w. Wojciecha, zbudowana pierwotnie jako synagoga dla gminy �ydowskiej, przyby�ej do miasta w 1364 r. Od 1438 r. u�ytkowana jako kaplica szpitalna, gruntownie przebudowana w 1729 r. Obecnie jest to budowla o�mioboczna, nakryta kopu�� z latarni�, restaurowana w XIX i XX w.
- Ewangelicki ko�ci� Pokoju (ul. Limanowskiego). Zosta� wzniesiony po pokoju westfalskim w latach 1654-1656 wg projektu Albrechta Saebischa z Wroc�awia przez miejscowego mistrza A. Gampera, jako jeden z trzech ko�cio��w tego typu na �l�sku. Wie�� dobudowano w 1709 r., a ca�o�� poddano konserwacji w latach 1967-1968. Jest to budowla o konstrukcji szkieletowej, na podmur�wce ceglanej, w formie du�ej sali otoczonej kondygnacjami empor z ozdobnymi balustradami. Ca�o�� nakrywa drewniany, kasetonowy strop. Polichromi� wn�trza wykonano w 1710 r., wsp�cze�nie z ca�ym wystrojem.
- Dawna szko�a parafialna (pl. Ko�cielny), wzniesiona zosta�a w ko�cu XVI w., przebudowana w XIX w., zniszczona w 1945 r., odbudowana w latach 1968-1970. Jest to budynek murowany, jednotraktowy, dwukondygnacjowy, z zachowanymi na elewacjach zewn�trznych fragmentami pierwotnej dekoracji sgraffitowej.
- Domy mieszkalne. Z dawnej zabudowy podcieniowej, powsta- �ej w ci�gu XVI i XVII w., otaczaj�cej ca�y rynek, zachowa�y si� obecnie, jedynie partie przy po�udniowej i zachodniej pierzei. S� to domy murowane, trzytraktowe, dwu- i trzykondygnacjowe o uk�adzie szczytowym z podcieniowym, sklepionym parterem, cz�ciowo przebudowane w XVIII i XIX w. Ciekawy jest r�wnie� portal domu (ul. Legnicka 4) o p�norenesansowej, rze�biarskiej dekoracji.

Jaworek - d. woj. wa�brzyskie
- Dom mieszkalny (nr 19) dawna oficyna dworska, barokowy, wzniesiony w XVIII w. Murowany, prostok�tny, dw-utraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachem dwuspadowym, o elewacjach podzielonych pionowymi pasami.
- Kaplica pomocnicza �w. Jana Chrzciciela, barokowa, wzniesiona w 1721 r., restaurowana w 1880 i 1910 r. Murowana, rozplanowana na czworoli�ciu (tetrekonchos) i zwie�czona kopu�� z latarni�. We wn�trzu klasycystyczny o�tarz z pocz. XIX w.

Jawor�w - d. woj. wroc�awskie
- Ko�ci� parafialny �w. Micha�a Archanio�a, wzmiankowany w 1376 r. Obecny, gotycki, wzniesiony przez budowniczego Henryka z Nysy ok. 1500 r., restaurowany i cz�ciowo przebudowany w 1860 r., remontowany w 1930 r., odnowiony w 1966 r. Orientowany, murowany, oskarpoany, jednonawowy, z wie�� od zachodu i prostok�tnym prezbiterium, nakrytym dwuprz�s�owym sklepieniem krzy�owo-�ebrowym z rze�bionymi wspornikami. Wyposa�enie wn�trza p�nobarokowe pochodzi z po�. XVIII w.
- Plebania, p�nobarokowa, wzniesiona na prze�omie XVIII i XIX w., gruntownie przebudowana w pocz. XX w. Murowana, prostok�tna, dwutraktowa, dwukondygnacjowa, nakryta dwuspadowym dachem �amanym z nacz�kami.

Ja�wina - d. woj. wroc�awskie
- Ko�ci� parafialny Wniebowst�pienia Pa�skiego, wzmiankowany w 1335 r. Pierwotny �redniowieczny zniszczony w czasie wojny trzydziestoletniej, obecny, barokowy, odbudowany i powi�kszony w 1692 r. - z dostawion� w 1885 r. wie�� zachodni�. Orientowany, murowany, jednonawowy, z prostok�tnym prezbiterium nakrytym sklepieniem kolebkowym. Zachowa� we wn�trzu gotyck� rze�b� Madonny z Dzieci�tkiem z ko�ca XV w. i barokowe wyposa�enie z ko�ca XVII w.

Jedlinka - d. woj. wa�brzyskie
- Pa�ac (ul. Noworudzka 19), wzniesiony ok. 1795 r., wg projektu K. G. Langhansa, odnowiony w 1890 r., remontowany w 1959 r. Z�o�ony z korpusu g��wnego i dw�ch oficyn, o elewacjach ozdobionych dekoracj� klasycystyczn� i wej�ciem akcentowanym kolumnowym portykiem z tr�jk�tnym tympanonem.

Jelcz - d. woj. wroc�awskie
- Ruiny zamku wzniesionego na wyspie, na zako�iskach Odry. Zamek ksi���cy zosta� zbudowany w XIV w., na miejscu dawnego dworu my�liwskiego, przebudowany w 1518 r., zniszczony po�arem w 1623 r. Mimo opracowanego przez Walentego Saebischa projektu odbudowy pozostaj�cy do chwili obecnej w stanie trwa�ej ruiny.

Jelenia G�ra - d. miasto wojew�dzkie
- Pierwotna osada otrzyma�a prawa miejskie prawdopodobnie w po�. XIII w., gdy� w 1288 r. wymieniana jest ju� jako miasto. Na prze�omie XIII i XIV wieku czynny tu by� ju� m�yn o sze�ciu ko�ach, po�o�ony nad Bobrem, pomi�dzy g�r� zamkow� a mostem. Od 1355 r. mieszczanie otrzymuj� od ksi�cia �widnicko-jaworskiego Bolka II przywilej g�rniczy, daj�cy wy��czne prawo przetopu rud �elaza. Miasto rozwija si� szybko jako powa�ny o�rodek wymiany handlowej, a od XVI w. ro�nie jego znaczenie jako o�rodka rzemios�a tkackiego, kt�rego wyroby docieraj� do wszystkich rynk�w �wczesnego �wiata. Po po�arze w 1549 r. rozbudowuj� si� przedmie�cia, powstaj� szpitale, przytu�ki i nowe kaplice. Przej�ciowe zahamowanie rozwoju Jeleniej G�ry nast�puje w okresie wojny trzydziestoletniej i ogromnego po�aru miasta w 1634 r., po kt�rym ponownie rozwija si� ono szybko w oparciu o produkcj� p��tna i odnowienie kontakt�w handlowych. Druga pot. XVII i pocz. XVIII w. to szczytowy okres rozwoju miasta. Wykszta�ci� si� wtedy odr�bny typ kamienicy kupieckiej z ozdobnym szczytem, podcieniami pe�ni�cymi rol� kram�w, z kantorami na parterze oraz ozdobnymi sieniami ze studniami �wietlnymi {wiaty) i podw�rzami z oficynami. W��czenie �l�ska do Prus w 1742 r., potem wojny napoleo�skie oraz upadek rzemios�a tkackiego os�abi�y powa�nie �ycie gospodarcze miasta. Ponownie o�ywia si� ono w 2. po�, XIX w. w oparciu o przemys� papierniczy, optyczny i precyzyjny, a tak�e o rozw�j turystyki. Cz�ciowo zniszczona w 1945 r., ponownie szybko si� o�ywia jako stolica ca�ego regionu, kt�ra obok nowych zak�ad�w produkcyjnych ogniskuje ruch turystyczny Zachodnich Sudet�w.
- Fragmenty zamku po�o�onego na wysokiej g�rze na p�nocny zach�d od miasta (Wzg�rze Krzywoustego), wzniesionego jako murowany przed 1291 r., za panowania Bolka I �widnicko-jaworskiego. Po przej�ciu ksi�stwa w r�ce Czech oddany rodom rycerskim, w 1428 r. zaj�ty przez wojska husyckie, po 1430 zniszczony przez mieszczan. Obecnie zachowa�y si� jedynie niewielkie fragmenty mur�w i wa��w ziemnych na zachodnim stoku wzg�rza.
- Ratusz obecny wzniesiono na miejscu budowli pochodz�cej z XVI w. w latach 1744-1749 wg proj. C. Gotlieba Hedemanna, a restaurowano w 1924 i 1957-1959 r. Jest to za�o�enie prostok�tne, tr�jkondygnacjowe, nakryte dachem �amanym z wyst�puj�c� ze �rodka czworoboczn� wie��, kt�ra by� mo�e stanowi pozosta�o�� budowli poprzedniej.
- Obok kamienna studnia Neptuna, wzniesiona w 1727 r.
- Mury miejskie wzniesiono z kamienia wok� miasta w XV w. i rozdzielono trzema bramami: Wojanowsk�, D�ug� i Zamkow�. Poprawiane i unowocze�niane w XVI w., otrzyma�y wyd�u�on� bastej� dla obrony bramy Wojanowskiej. Po rozbi�rkach w 1837 r. zachowa�y si� jedynie fragmenty w p�nocnej cz�ci miasta oraz wie�e bram Wojanowskiej i Zamkowej, konserwowane w 1959 r.
- Ko�ci� parafialny �wi�tych Erazma i Pankracego, Dok�adna data powstania ko�cio�a nie jest znana. Wiadomo, �e sp�on�� on w 1303 r., po czym zosta� odbudowany w ci�gu XV w. W XVI w. pracowali przy ko�ciele Jan K�rner i Lukas ze �widnicy, zapewne przy sklepieniach nawy g��wnej. Dalsze prace mia�y miejsce w 1662 i 1813 r., ostatnia restauracja, po��czona z malowaniem wn�trza nast�pi�a w 1963 r. Jest to orientowana, trzynawowa, czteroprz�s�owa bazylika, z wyd�u�onym, pi�cioprz�s�owym prezbiterium zamkni�tym poligonalnie. Sklepienia w nawie g��wnej i prezbiterium sieciowe, w nawach bocznych krzy�owo-�ebrowe. Od p�nocy przylega dwukondygnacjowa zakrystia. W fasadzie zachodniej, na osi, prostok�tna wie�a, przechodz�ca w o�miobok, zwie�czona he�mem z 1736 r. Po bokach naw rz�d kaplic o cechach p�nogotyckich We wn�trzu o�tarz g��wny z lat 1713-1718 z rze�bami T. Weisfeldta, pi�kne drewniane stalle z 1565 r. z bogato rze�bionymi zapieckami oraz ambona z 1591 r. Znajduje si� tu r�wnie� siedem ca�opostaciowych p�yt nagrobnych z lat 1518-1600, a na zewn�trz przy prezbiterium tr�jarkadowa kaplica z kutymi kratami z 1609 r.
- Ko�ci� garnizonowy - dawniej ewangelicki ko�ci� �aski Bo�ej. Wzniesiony zosta� poza obr�bem starego miasta w latach 1709-1718 przez szwedzkiego architekta Marcina Frantza z Rewia, na wz�r ko�cio�a �w. Katarzyny w Sztokholmie. Jest to najwi�kszy spo�r�d sze�ciu ko�cio��w �aski Bo�ej, zbudowanych na �l�sku po 1709 r., w wyniku ustale� pokoju altransztadzkiego (ko�cio�y w Cieszynie, Ko�uchowie, Jeleniej G�rze, Kamiennej G�rze, Miliczu i �aganiu). Budowla w Jeleniej G�rze zosta�a za�o�ona na planie krzy�a greckiego, z p�ask� kopu�� w centrum, otoczon� czterema wie�yczkami. Wn�trze wype�niaj� dwupi�trowe empory drewniane, a sklepienia pokrywaj� malowid�a p�dzla Franza Hoffmanna. O�tarz g��wny zosta� wykonany przez Jerzego Menzia, a prospekt organowy wykonano w 1727 r.
- Ko�ci� otoczony cmentarzem, przy murze kt�rego znajduj� si� liczne kaplice grobowe, pochodz�ce z XVIII w., o du�ej warto�ci artystycznej, z rze�bami i kutymi kratami.
- Kaplica �w. Anny powsta�a w 1514 r. na skutek adaptacji dawne) bastei bramnej z XVI w,, przebudowana przez K. Jentscha w latach 1709-1715, restaurowana w XIX w. Jest to budowla jednonawowa, zako�czona p�koli�cie, z dostawion� obok wie�� dawnej bramy Wojanowskiej. Na elewacji zewn�trznej zachowane dwa rz�dy kluczowych otwor�w strzelniczych.
- Cerkiew prawos�awna (ul. 1-go Maja) pierwotnie wzniesiona jako kaplica w XV w., przebudowana w 1727 r. przez Kaspra Jentscha. restaurowana w 1953 r. Jest to za�o�enie jednonawowe, salowe, z profilowanym szczytem od zachodu, z wmurowanymi w �cian� zewn�trzn� kamiennymi krzy�ami pokutniczymi.
- Domy mieszkalne, stanowi�ce pierwotnie najcenniejszy zesp�l wok� rynku, wzniesione w XVII i XVIII w., odbudowane po zniszczeniach wojennych w latach 1959-1965, zachowa�y w chwili obecnej jedynie niewielkie fragmenty pierwotnego, bogatego wystroju oraz zrekonstruowany trakt podcieniowy.

Jeleni�w - d. woj. wa�brzyskie
- Pa�ac wzniesiony pierwotnie w 2. po�. XVI w. jako renesansowy dw�r, powi�kszony o boczne skrzyd�a w 2. ipol. XVIII w., restaurowany w XIX w., cz�ciowo zniszczony (skrzyd�o �rodkowe) w 1945 r., zosta� odbudowany w latach 1968-1970. Po pracach tych zachowa�y si� skrzyd�a boczne w stylu barokowym, dwu- i trzytraktowe, dwukondygnacjowe, nakryte dachami mansardowymi, z zachowanymi w pomieszczeniach parteru sklepieniami kolebkowymi.
-Kaplica �w. Tr�jcy, barokowa, wzniesiona w 1699 r., uszkodzona w 1945 r., odbudowana w 1948 r. Jest to budowla murowana, jednonawowa, z w�szym prezbiterium i dwoma bocznymi symetrycznymi kaplicami, nakryta dwuspadowym dachem z o�mioboczn� sygnaturk� na kalenicy. Wn�trze nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami, zachowa�o barokowy wystr�j oraz rze�biony, drewniany o�tarz z ok. 1700 r.

Jemielna - d. woj. wroc�awskie
-Ko�ci� filialny MB R�a�cowej, wzmiankowany w 1399 r., obecny, barokowy, wzniesiony w ko�cu XVII w., restaurowany w XIX w., remontowany w 1962 r. Murowany, prostok�tny, kryty dachem dwuspadowym zwie�czonym na kalenicy czworoboczn� sygnaturk� z latarni�. We wn�trzu zachowa� si� prospekt organowy z 1759 r.

Jemielno - d. woj. leszczy�skie
- Ko�ci� parafialny �w. Katarzyny, pierwotny wzniesiony w �redniowieczu, gruntownie przebudowany w XVIII w., restaurowany w pocz. XX w., remontowany w 1963 r. Orientowany, murowany z kamienia, jednonawowy, z wie�� od zachodu, nakryty �amanym dachem. We wn�trzu p�norenesansowe - ambona i chrzcielnica z pocz. XVII w., barokowy o�tarz g��wny z 2. po�. XVII w. oraz dwa ca�opostaciowe nagrobki z lat 1576-1691.

Jerzmanice-Zdr�j - d. woj. legnickie
- Dw�r barokowy, wzniesiony w l. po�. XVIII w., restaurowany w XIX w. Murowany, prostok�tny, trzytraktowy, z obszern� sieni�, dwukondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym. Wej�cie akcentuje portal balkonowy, flankowany uko�nie ustawionymi pilastrami.
- Ko�ci� filialny �w. Antoniego, wzniesiony w pocz. XVI w., przebudowany w XVIII i XIX w. Orientowany, murowany, jednonawowy, z projektowan� wie�� od 'po�udnia, z prostok�tnym, oskalpowanym prezbiterium, nakrytym sklepieniem krzy�owo-�ebrowym. Na �cianach zachowane p�yty nagrobne z XVI w.

Jerzmanki - d. woj. jeleniog�rskie
- Ko�ci� parafialny �w. Franciszka z Asy�u, chocia� wymieniany dopiero w 1346 r., zosta� zbudowany ju� ok. 1260 r. jako za�o�enie jednonawowe, orientowane, murowane z kamienia, z wie�� umieszczon� pomi�dzy naw� a kwadratowym prezbiterium. Pomieszczenia pod wie�� i prezbiterium zosta�y zasklepione krzy�owo z �ebrami sp�ywaj�cymi na kolumienki o kapitelach pokrytych dekoracj� ro�linn�, nawa za� sklepieniem sieciowym pochodz�cym z pocz. XVI w. W po�udniowej �cianie nawy kamienny, rze�biony portal z kr�conymi kolumienkami, przechodz�cymi w ostro�ukow� archiwolt�. We wn�trzu zachowa�y si�: drewniany, rze�biony o�tarz z 1617 r. i kamienne, p�nogotyckie sakramentarium.

Jerzmanowa - d. woj. legnickie
- Pa�ac barokowy, wzniesiony w 1. po�. XVIII w., przebudowany w XIX w., cz�ciowo remontowany w 1964 r. Murowany z ceg�y, za�o�ony na prostok�cie, z niewielkimi ryzalitami skrzyde� bocznych, czterokondygnacjowy, nakryty dachem �amanym z facjatkami i powiekami. Elewacja frontowa o podziale rombowym, jedenastoosiowa akcentowana tr�josiowym ryzalitem wej�ciowym otwartym arkadami w parterze, a zwie�czonym tr�jk�tnym przycz�kiem. Wn�trze dwu- i trzytraktowe zachowa�o sklepiony krzy�owo hali w parterze i sufity z bogat� dekoracj� stiukow�.
- Park, za�o�ony od wschodu i po�udnia pa�acu w XVIII w., zachowa� fragmenty pierwotnej kompozycji geometrycznej z kana�ami wodnymi.
- Zabudowania gospodarcze, obejmuj�ce spichlerz, stajnie i oficyn� mieszkaln�, murowane wzniesiono w l. po�. XIX w.
- Ko�ci� filialny Wszystkich �wi�tych, gotycko-renesansowy, wzniesiony zapewne przed 1376 r., gruntownie przebudowany w pocz. XVI w., restaurowany w XIX w. Orientowany, murowany z kamienia i ceg�y, jednonawowy, z kwadratowym prezbiterium i dostawion� do nawy od p�nocy wie�� i kaplic�. Wn�trze, nakryte p�askimi sufitami, zachowa�o kilka p�yt nagrobnych z XVIII w.

Jerzmanowice - d. woj. legnickie
- Wiatrak drewniany, typu holenderskiego, zbudowany w l. po�. XVIII w,, zelektryfikowany w pocz. XX w. Za�o�ony na o�mioboku, o konstrukcji s�upowej, z ruchom� g�owic�, w ca�o�ci pokryty gontem, zachowa� we wn�trzu fragmenty urz�dze� nap�dowych.

Jerzmanowo - d. woj. wroc�awskie
- Ko�ci� filialny �w. Jadwigi, wzmiankowany w 1316 r. Prezbiterium obecnego wzniesiono w XIV w., naw� za� w XV w., obiekt restaurowano w XIX i XX w. Orientowany, murowany z ceg�y, jednonawowy, z prostok�tnym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzy�owym, z czworoboczn� wie�� od zachodu, zachowa� w oknach dwucz�ciowe kamienne maswerki. We wn�trzu - renesansowe sakramentarium przy�cienne, trzy o�tarze, ambona i chrzcielnica barokowe z XVIII w., a na �cianach p�yty nagrobne z lat 1624 i 1622. Na wie�y dzwon z 1563 r.

Jezierzyce Ma�e - d. woj. wroc�awskie
- Pa�ac p�nobarokowy, wzniesiony w l. po�. XVIII w., przebudowany w pocz. XX w. Murowany, prostok�tny, z dostawionym ryzalitem mieszcz�cym klatk� schodow�, dwutraktowy, dwukondygnacjowy nakryty dachem czterospadowym, o elewacjach ozdobionych pilastrami i boniowanymi pasami.
- Obok zachowana oficyna mieszkalno-gospodarcza, wzniesiona wsp�cze�nie z pa�acem, o podobnym charakterze architektury, ze sklepionymi pomieszczeniami parteru.

Je��w Sudecki - d. woj. jeleniog�rskie
- Kaplica �w. Micha�a Archanio�a, wzniesiona w 2. po�. XVI w., przebudowywana w XIX i pocz. XX w., remontowana w 1964 r. Jest to budowla salowa, nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami, z o�mioboczn� sygnaturk� na kalenicy dwuspadowego dachu. We wn�trzu zachowany barokowy o�tarz z ko�ca XVII w.
- Dawny "Dom Gwark�w" (ul. D�uga 135), wzniesiony w 1601 r. jako gospoda dla g�rnik�w (gwark�w) pobliskich kopal� rud srebra i galmanu, zamieniony w pocz. XIX w. na budynek gospodarczy, odbudowany w latach 1960-1961. Prostok�tny, drewniany, o konstrukcji s�upowej, jednotraktowy, dwukondygnacjowy, kryty dachem dwuspadowym, z zachowanymi fragmentami dekoracji sgraffitowej na elewacjach.

J�drzychowice - d. woj. jeleniog�rskie
- Ruiny dworu wzniesionego, wg napisu, w 1611 r., restaurowanego w 1625 r., przebudowanego w XIX w., zniszczonego w 1945 r. By�o to za�o�enie nieregularne, trzykondygnacjowe, z wie��, z zachowywanymi obecnie szczytami o podziale renesansowym, rze�bionym portalem i fragmentami geometrycznej dekoracji sgraffitowej na elewacjach.
- Ko�ci� filialny Narodzenia NMP, wzniesiony w 3. �w. XIII w., a wymieniany w dokumentach dopiero w 1346 r. Orientowany, murowany z kamienia, jednonawowy, z kwadratowym prezbiterium zako�czonym poligonalnie. Naw� nakryto sklepieniem kolebkowym z dekoracj� stiukow�, pochodz�c� z 1614 r., a prezbiterium w pocz. XVI w. sklepieniem sieciowym z p�kopu��. We wn�trzu zachowa� si� drewniany, p�norenesansowy o�tarz i szereg epitafi�w z XVII i XVIII w.

J�drzych�w - d. woj. legnickie
- Ruiny zamku. Pierwotny wzniesiony zosta� przez ksi�cia Henryka I ok. 1319 r., przej�ty potem przez ksi�cia Jana G�ogowskiego. Zniszczony dwukrotnie w czasie wojny trzydziestoletniej, po 1756 r. odbudowany jako zb�r ewangelicki, powi�kszony o wolno stoj�c� wie�� w 1884 r., restaurowany w 1903 r., zniszczony w 1945 r. Za�o�ony na czworoboku z ni�szymi przybud�wkami, trzykondygnacjowy, nakryty czterospadowym dachem �amanym. Ca�o�� dziedzi�ca otacza owalny mur kamienny z ne- ogotyck� dzwonnic�.
- Ko�ci� filialny �w. Bart�omieja, wzmiankowany w 1366 r. Obecny, barokowy, wzniesiony w latach 1729-1736, restaurowany (wie�a) w 1883 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z p�koli�cie zako�czonym prezbiterium, z wie�� od zachodu, o wn�trzu nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami. Wyposa�enie, p�nobarokowe, pochodzi z po�. XVIII w., zachowa�o si� r�wnie� szesna�cie p�yt nagrobnych z lat 1545-1623.

Jod�owice - d. woj. wroc�awskie
- Ko�ci� filialny Podwy�szenia Krzy�a �w., wzmiankowany w 1499 r., obecny, barokowy, wzniesiony po po�arze w 1783 r., restaurowany w 1962 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie�� od zachodu i prezbiterium zako�czonym p�kolist� absyd�, o wn�trzu nakrytym sklepieniami �aglastymi na gurtach. Wyposa�enie barokowe pochodzi z. 2. po�. XVIII w.

Jugowa - d. woj. wa�brzyskie
- Ko�ci� filialny �w. Antoniego, wzmiankowany w 1335 r. Obecny wzniesiony w XV w., przebudowany w XVII w., restaurowany w 1961 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie�� od zachodu, z prostok�tnym prezbiterium nakrytym dwuprz�s�owym sklepieniem krzy�owo-�ebrowym. Na elewacjach �lady geometrycznej dekoracji sgraffitowej, a we wn�trzu kamienna chrzcielnica z 1490 r. oraz trzy p�yty nagrobne z XVI w.

Jug�w - d. woj. wa�brzyskie
- Ko�ci� parafialny �w. Katarzyny, pierwotny wzmiankowany jako kaplica w 1374 r., wzniesiony jako murowana kaplica w 1651 r. Obecny, barokowy, zbudowany ok, 1718 r., cz�ciowo przebudowany w pocz. XX w., remontowany w latach 1963-1965. Murowany, trzynawowy, z emporami bocznymi, czworoboczn� wie�� i p�koli�cie zako�czonym prezbiterium, o wn�trzu nakrytym sklepieniami kolebkowymi z lunetami, zachowa� barokowe wyposa�enie, wsp�czesne budowie ko�cio�a.

Jurcz - d. woj. legnickie
- Ko�ci� filialny Naj�wi�tszego Serca Pana Jezusa wzmiankowany w 1376 r. Obecny, barokowy, uko�czony w 1631r., przebudowany w XIX w., remontowany w 1959 r. Murowany, salowy, z w�szym prezbiterium, zwie�czony czworoboczn� sygnaturk� na kalenicy dwuspadowego dachu. Na �cianach sze�� ca�opostaciowych p�yt nagrobnych z pocz. XVII w.

Jutrzyna - d. woj. wroc�awskie
- Ko�ci� parafialny �w. Franciszka z Asy�u, wzmiankowany w 1335 r., obecny gotycko-barokowy, z prezbiterium wzniesionym w ko�cu XIII w. i nakrytym sklepieniem krzy�owo-�ebrowym, powi�kszony o wschodni� wie�� ok. 1600 r. i o barokowy korpus w XVIII w., remontowany w 1961 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie�� od wschodu. W prezbiterium wczesnogotycki portal kamienny, pozosta�e wyposa�enie barokowe z l. po�. XVIII w.

---------------------------
k o n i e c    l i t e r y   J