ZABYTKI   POWIATU   LIPNOWSKIEGO

BOBROWNIKI
WIE� po�o�ona na prawym brzegu Wis�y,jej pocz�tki si�gaj� XIII w. W �redniowieczu le�a�a przy handlowym trakcie wiod�cym z Torunia na Ru�, przej�ciowo w�asno�� Krzy�ak�w, kt�rzy nadali jej prawa miejskie, kt�re utraci�a w XIX w.
- KO�CIӣ PARAFIALNY p.w. �w. Anny powsta� w 1787 r. na miejscu wcze�niejszych, drewnianych ko�cio��w. Obecna budowla, pozbawiona cech stylowych, jest za�o�ona na planie prostok�ta, salowa, z kr�tkim prezbiterium i wie�� przylegaj�c� do nawy. O�tarze boczne s� p�nobarokowe, pochodz� z ko�ca XVIII w., ze wsp�czesnymi obrazami.
- PLEBANIA pochodzi z prze�omu XVIII i XIXw., zosta�a przebudowana w latach 60-tych XX w., w obecnym kszta�cie pozbawiona cech stylowych. Wewn�trz portrety fundator�w ko�cio�a, Anny i Kajetana Sierakowskich, klasycystyczne, z ko�ca XVIII w.

- RUINY ZAMKU. Zamek wybudowano w ko�cu XIV w. na polecenie Konrada von Jungingen, wielkiego mistrza krzy�ackiego. W XVII w. by� siedzib� starost�w grodowych. Zamek wzniesiono na wyspie, na planie zbli�onym do kwadratu, z wewn�trznym dziedzi�cem, z wie�� w jednym z naro�nik�w i prostok�tnym budynkiem mieszkalnym. By�a to budowla o funkcjach obronnych, dwa naro�niki wzmocniono wydatnymi szkarpami.

- DOMY klasycystyczne z wieku XIX-tego, usytuowane przy ulicy Nieszawskiej. Jeden z nich posiada wg��bny portyk ozdobiony jo�skimi kolumnami.

B�GPOMӯ NOWY
- CHA�UPY. Jedna z XIX w., przyk�ady dom�w kolonist�w, tzw. holendr�w, kt�rzy byli od XVII w. osadzani od XVII w. na terenach nadwi�la�skich. Cha�upy s� drewniane, zbudowane na podmurowaniu z kamieni polnych, z dachami siod�owymi krytymi s�om�.

B�GPOMӯ STARY
CHA�UPY z ko�ca XVIII w. lub z XIX w., zbudowane tak�e dla kolonist�w.

BRZE�NO
- KO�CIӣ PARAFIALNY p.w. Matki Boskiej Cz�stochowskiej, zbudowany w XVIII w. z fundacji Ro�ciszewskich, odnowiony w latach 1955-1956. Jest budowl� drewnian�, jednonawow�, z wn�trzem nakrytym p�askim stropem z faset�, z wyodr�bnionym prezbiterium. Na belce t�czowej umieszczony zosta� barokowy krucyfiks z prze�omu XVIII i XIX w. O�tarz g��wny ko�cio�a jest barokowy, datowany na pierwsz� po�ow� XVIII w.
- DW�R powsta� na pocz�tku XIX w. dla Ro�ciszewskich, jest klasycystyczny. Za�o�ony zosta� na planie prostok�ta, parterowy z tarasem od frontu i facjat� zwie�czon� tr�jk�tnie. Dw�r by� kiedy� otoczony parkiem, z kt�rego obecnie pozosta�o niewiele.

CHALIN
- DAWNY DW�R z pierwszej po�. XIX w., gruntownie przerabiany w XX w., po cz�ciowym spaleniu w latach 1949-50. Jest budowl� parterow�, prostok�tn�, z kolumnowym gankiem od frontu i p�kolistym tarasem od strony ogrodowej; nakryty mansardowym dachem. Dw�r otacza park z alej�, gazonem, i mostkiem na grobli mi�dzy dwoma stawami.
- WIATRAK z ostatniej �w. XIX w. z zachowan� cz�ciowo maszyneri�, usytuowany przy drodze do Dobrzynia.

CHROSTKOWO
KO�CIӣ PARAFIALNY p.w. �w. Barbary, wybudowany na pocz�tku XVIII w., drewniany. Nad naw� wie�yczka na sygnaturk�. DZWONNICA i KOSTNICA wzniesione na pocz.XVIIw., drewniane, konstrukcja s�upowa.

CZARNE
- KO�CIӣ FILIALNY p.w. �w. Micha�a powsta� pod koniec XVIII w. Zbudowany zosta� w stylu klasycystycznym. Jest budowl� tr�jnawow�, poprzedzon� wie��. Od frontu ozdobiony portykiem wspartym na czterech kolumnach, zwie�czony tr�jk�tnym szczytem, w kt�rym Oko Opatrzno�ci. Wewn�trz ko�ci� ozdobiono p�nobarokow� polichromi� pochodz�c� z po�.XIX w. Na sklepieniu prezbiterium scena Pok�onu Pasterzy, na sklepieniu nawy g��wnej scena Adoracji Chrystusa, w nawach bocznych namalowane postacie �w. Paw�a, Chrystusa uciszaj�cego burz� morsk�, Chrystusa przed niewiernym Tomaszem,a tak�e symboliczne przedstawienie ko�cio�a jako opoki. W drugiej nawie (zach.) przedstawiono Adoracj� Oka Opatrzno�ci, Adoracj� Chusty �w. Weroniki oraz iluzjonistyczn� architektur�. Wystr�j wn�trza jest klasycystyczny, z ko�ca XVIII w.
- P�noklasycystyczny DW�R pochodzi z drugiej po�. XIX w., pi�trowy, wzniesiony na rzucie nieregularnym,od strony zachodniej posiadaj�cy wie��, od frontu taras.

CZERNIKOWO
KO�CIӣ PARAFIALNY p.w. �w. Bart�omieja. Ko�ci� zbudowano w ko�cu XIV w., przebudowano w XVII w. Mury gotyckie, wn�trze zbarokizowane w XVIII w., dawne prezbiterium wyburzono w XVIII w. w czasie przebudowy ko�cio�a. Portal zachodni gotycki,ostro�ukowy.

DOBRZY� NAD WIS��
MIASTO. Pocz�tki Dobrzynia jako grodu si�gaj� ju� XI w. Za�o�ono w nim kasztelani�. W 1228 r. Konrad Mazowiecki osadza w Dobrzyniu zakon rycerski Dobrzy�c�w, b�d�cych ochron� przed Prusami. Od 1392 r. Ziemia Dobrzy�ska znajduje si�, z przerwami, w posiadaniu Krzy�ak�w. W XVI i XVII w. miasto prze�ywa rozkwit. W 1656 r. i 1659 r. zniszczenia spowodowane potopem szwedzkim k�ad� kres rozwojowi miasta. W XVIII i XIXw. nast�puje dalszy upadek. Miasto posiada�o a� osiem ko�cio��w, z kt�rych przetrwa� tylko ko�ci� pofranciszka�ski wraz z klasztorem.
- Ko�ci� i klasztor wzniesiono w latach 1279-1316, lecz strawi� je po�ar. Ko�ci� obecny pochodzi z XV w., ulega� wielu przebudowom. Klasztor r�wnie� by� przebudowywany, g��wnie w XIX i XX w. W Dobrzyniu znajduje si� neogotycka kaplica cmentarna z 1888r.

DYBLIN
DW�R zbudowany w drugiej �w. XIX w., klasycystyczny,przebudowany w XX w. na szko��. Wzniesiony na planie prostok�ta z dobud�wkami przy kr�tszych bokach. Elewacja frontowa z ryzalitem z wg��bnym portykiem o czterech kolumnach jo�skich. Na ryzalicie dekoracja stiukowa maj�ca charakter neorenesansowy i neogotycki. Wok� dworu zachowa�y si� pozosta�o�ci parku z pierwszej po�. XIX w.

G�ODOWO
PARK. Wok� dworu zbudowanego w latach 1881-1906 zachowa�y si� pozosta�o�ci parku krajobrazowego, za�o�onego w ko�cu XVIII w. przez Pl�skowskich. Zachowane resztki szpaleru grabowego i staw o nieregularnym zarysie.

GNOJNO
W budynku mieszkalnym KAPLICA p.w. �w. Stanis�awa. Znajduj� si� w niej dwa p�nobarokowe obrazy, pochodz�ce z drugiej po�. XVIII w.

GROCHOWALSK
KO�CIӣ PARAFIALNY p.w. �w. Krzy�a, powsta� w 1784 r. Jeden z ko�cio��w drewnianych, kt�rych kilka zachowa�o si� na ziemiach powiatu lipnowskiego. Za�o�ony na planie prostok�ta, z kr�tkim prezbiterium zamkni�tym tr�jbocznie. Na belce t�czowej, oddzielaj�cej prezbiterium od nawy krucyfiks barokowy, pochodz�cy z ko�ca XVIII w. O�tarz g��wny pochodzi z pocz. XVIII w., jest utrzymany w stylu barokowym.

GRODZE�
- Barokowa KAPLICA p.w. �w. Piotra, wybudowana w 1778 r. z fundacji wojewody p�ockiego, Ignacego Zboi�skiego. Jest prostok�tnym,salowym budynkiem z kwadratow� krucht�, zwie�czon� szczytem ozdobionym sp�ywami. Wewn�trz znajduj� si� barokowe �awy z XVIII w. oraz obraz ��.Piotra i Paw�a, datowany na koniec XVIII w. - KAPLICZKA PRZYDRO�NA, s�upowa, neogotycka, zbudowana najprawdopodobniej w drugiej po�. XIX w., z ludow� rze�b� �w. Kazimierza Kr�lewicza.

KAMIENICA
PARK. Zachowane pozosta�o�ci parku krojobrazowego z drugiej po�. XVIII w. Dawniej park stanowi� otoczenie dworu, istniej�cego tu do 1965 r. Zachowana altana lipowa, aleja dojazdowa wysadzana kasztanami i lipami.

KARNKOWO
- od XV w. do 1939 roku w posiadaniu rodziny Karnkowskich. Stanis�aw Karnkowski by� w XVI w. arcybiskupem gnie�nie�skim.
- KO�CIӣ PARAFIALNY p.w. �w. Jadwigi. Ko�ci� istnieje w tym miejscu od XVI w. Budowla by�a przekszta�cana w drugiej po�. XVIII w (dobudowano m.in. kaplice po bokach nawy i barokowe szczyty). Ko�ci� jest utrzymany w stylu barokowym. Zosta� za�o�ony na planie prostok�ta, z jedn� naw� i przylegaj�cym do niej prezbiterium. Pod jedn� z kaplic przylegaj�cych do nawy (kaplica pd.) znajduje si� krypta, miejsce poch�wku rodziny Karnkowskich. Ko�ci� by� gruntownie odnowiony w XVIII w. z fundacji Piotra Karnkowskiego. Kartusz z herbem Karnkowskich Junosza wyst�puje m.in. na ch�rze muzycznym,w �cianie szczytowej kaplicy,na wie�y. W murze otaczaj�cym ko�ci� umieszczona ludowa rze�ba Matki Boskiej Bolesnej, prawdopodobnie pochodz�ca z XVI w., na cmentarzu rze�ba �w. Apolonii z pierwszej po�. XIX w., w ogrodzie ko�o plebanii ludowa rze�ba Matki Boskiej z Dzieci�tkiem na globie ziemskim z XIX w.
- KAPLICA CMENTARNA p.w. �w. Jadwigi, pochodzi z po�. XIX w., klasycystyczna, nakryta pozorn� kopu��;z prostok�tnym prezbiterium.Wewn�trz o�tarzyk klasycystyczny i rze�ba �w. Jana Chryzostoma z XIX w., pochodz�ca z figury przydro�nej zniszczonej, jak podaje Katalog Zabytk�w, w 1940 r. przez hitlerowc�w.

- W Karnkowie znajduje si� klasycystyczny DW�R, zbudowany w pierwszej �w. XIX w. dla Franciszka Karnkowskiego. Parterowy, na rzucie prostok�ta, ozdobiony wg��bnym portykiem. Do boku p�nocnego dobudowano wie�yczk�. Elewacj� ogrodow� ozdabia taras.
- OFICYNY DWORSKIE,zbudowane w pierwszej �w. XIXw., przebudowywane i pozbawione cech stylowych.
- Pozosta�o�ci PARKU.
- W Karnkowie obejrze� mo�na cha�upy z drugiej po�. XVIII w. i z pierwszej po�. XIX w., drewniane, z dachami siod�owymi krytymi strzech�.

KIJASZKOWO
DW�R pochodz�cy z drugiej po�. XVIII, przebudowany w 1924 r. w stylu neoklasycystycznym. Wzniesiony na rzucie prostok�ta,z ryzalitem w elewacji frontowej, ozdobionym �lepym portykiem. W tympanonie portyku umieszczono stiukowy herb. Wok� skarpy, na kt�rej usytuowano dw�r,zachowa�y si� w z�ym stanie pozosta�o�ci PARKU.

KIKӣ
Miejscowo�� istnieje od XIII w. W �redniowieczu istnia� tu gr�d kasztela�ski. Prawa miejskie Kik� uzyska� w 1791 r. Pozosta� miastem do 1867 r.
- KO�CIӣ PARAFIALNY p.w. �w. Wojciecha. Parafia istnieje od XV w.,obecny ko�ci� powsta� w latach 1904-1909 i jest budowl� neogotyck�.
- klasycystyczny PA�AC,wzniesiony w ko�cu XVIII w. dla Ignacego Zboi�skiego, wojewody p�ockiego. Po 1945 r. popad� w ruin�, odbudowano go w latach 1952-64. Za�o�ony na planie prostok�ta, pi�trowy. Elewacja frontowa posiada kolumnad� flankowan� przez dwa ryzality. W pa�acu znajduje si� tzw. Sala Rycerska z klasycystyczn� polichromi� prze�omu XVIII i XIX w., obejmuj�c� supraporty oraz fryz z gryfami, lirami i wazonami.
- PARK wok� pa�acu za�o�ono w pierwszej po�. XIX w., zdewastowany po II wojnie �wiatowej, ze sztucznym stawem szpalerem grabowym.
- XVIII-wieczna FIGURA PRZYDRO�NA znajduj�ca si� nad jeziorem Kikolskim, z barokow� rze�b� �w. Jana Nepomucena.

KONOTOPIE
KAPLICA p.w. Matki Boskiej Bolesnej, z ludow� Piet�, pochodz�c� z XVIII lub z pierwszej po�. XIX w.

KROJCZYN
- SPICHLERZ DWORSKI pochodz�cy z XVIII lub z pocz�tku XIX w. Jest to budowla drewniana, prostok�tna, dwukondygnacyjna, z sieni� i belkowanymi stropami.
- FIGURA PRZYDRO�NA s�upowa, z ludow� rze�b� �w. Antoniego, pochodz�c� z XIX w.

LENIE WIELKIE
DW�R klasycystyczny, zbudowany w po�. XIX w. Jest skromn� budowl� za�o�on� na planie prostok�ta, z elewacj� frontow� posiadaj�c� niewielki ryzalit. Dw�r jest nakryty nacz�kowym dachem. Przed dworem znajduje si� podjazd, a wok� pozosta�o�ci PARKU rozci�gaj�cego si� do jeziora.

LIPNO
Miasto powiatowe. Pocz�tki Lipna si�gaj� XIV stulecia, kiedy to w 1349 r. dokonano lokacji miasta na prawie che�mi�skim. Od XIV w. miejsce s�d�w ziemskich i sejmik�w szlachty dobrzy�skiej. Okres rozkwitu Lipna przypad� na XVI i XVII w. w zwi�zku z rozwojem w��kiennictwa. Zabudowa miasta, do XIX w. w wi�kszo�ci drewniana, obecnie wok� rynku zabudowa klasycystyczna z pierwszej po�. XIX w. W pobli�u drugiego rynku neogotycki ko�ci� ewangelicki z drugiej po�. XIX w., szpital znajduj�cy si� w dawnym browarze. W Lipnie znajduje si� G�ra �w. Antoniego z parkiem miejskim.
- Przy rynku znajduje si� KO�CIӣ parafialny, przebudowany na pocz�tku XIX w. z zachowaniem mur�w gotyckich z drugiej po�. XIV w. Jednonawowy, z przybud�wkami, kaplic� �w. Barbary i wyd�u�onym prezbiterium i masywn� wie�� ozdobion� blendami zamkni�tymi p�koli�cie i ostro�ukowymi. Ko�ci� jest gotycki,z ostro�ukowymi oknami, w kruchcie p�nocnej znajduje si� ostro�ukowy portal. O�tarz g��wny jest manierystyczny, pochodzi z pierwszej po�. XVII w. Ko�ci� otacza mur pochodz�cy z drugiej po�. XIX w. Obok ko�cio�a znajduje si� p�noklasycystyczna plebania z pierwszej po�. XIX w., z elewacj� frontow� ozdobion� boniowaniem.
- Neogotycka KAPLICA CMENTARNA wzniesiona w 1837 r. na miejscu rozebranego w 1819 r. ko�cio�a p.w. �w. Barbary.
- Miasto posiada te� klasycystyczny RATUSZ, wybudowany po 1831r.,z frontem zwie�czonym tr�jk�tnym szczytem i wie�yczk� z rze�b� anio�ka. Z ty�u budynek posiada dziedziniec otoczony murem z bram� zwie�czon� tr�jk�tnym szczytem.
- W Lipnie na uwag� zas�uguje zabudowa miejska. Wi�kszo�� zabytkowych dom�w jest klasycystyczna i pochodzi z pierwszej po�. XIX w.

LUBIN
PARK za�o�ony wok� dworu z drugiej po�. XIX w., z klombem na osi i stawem od strony ogrodowej.

MAKOWISKA
- KO�CIӣ filialny p.w. Chrystusa Kr�la, wybudowany w latach 30-tych XX w.
- CHA�UPY pochodz�ce z po�. XIX w., przyk�ady tzw. dom�w kolonist�w. Drewniane, na rzutach wyd�u�onych prostok�t�w, z siod�owymi dachami pokrytymi strzech�,z kominami butelkowymi z piekarnikami we wn�trzach.

MAZOWSZE
Ko�ci� parafialny p.w. �w. Marcina, neogotycki, wzniesiony ok. 1900 r. w miejsce poprzedniego, kt�ry sp�on�� w 1864 roku.

MOKOWO
KO�CIӣ parafialny p.w. �w. Tr�jcy, wzniesiony po 1920 r. w miejsce poprzedniego, spalonego w 1915 r.

NOWA WIE�
DW�R wybudowany w pierwszej po�. XIXw., parterowy z facjat� z tr�jk�tnym szczytem i siod�owym dachem, krytym eternitem. Dw�r jest otoczony PARKIEM, w kt�rym rosn� buki i jesiony.

OBORY
= Barokowy KO�CIӣ I KLASZTOR MARIAN�W znajduje si� nad jeziorem G��boczek. Pocz�tki za�o�enia si�gaj� XVII w., kiedy �ukasz Rudzowski wraz z �on� w 1605 r. postanowili ufundowa� klasztor dla sprowadzonych z Bydgoszczy karmelit�w. Zabudowania drewniane zniszczy� w 1612 r. po�ar. W latach 1741-53 budowa nowego klasztoru wraz z ko�cio�em.
- Ko�ci� p.w. Nawiedzenia Naj�wi�tszej Marii Panny ma jedn�, szerok� naw� i dwuprz�s�owe, prostok�tne prezbiterium. Do nawy przylega kaplica p.w. Opatrzno�ci Bo�ej. Na ch�rze muzycznym umieszczono ozdobny kartusz z emblematem karmelit�w. Fasada ko�cio�a jest jednoosiowa ze szczytem ozdobionym pilastrami i falistymi sp�ywami. Ko�ci� posiada bardzo bogate wyposa�enie, w wi�kszo�ci barokowe i rokokowe. Barokowy jest o�tarz g��wny, pochodz�cy z lat 90-tych XVIIw., w kt�rego polu �rodkowym znajduje si� gotycka Pieta, datowana na pierwsz� po�. XV w.
- KLASZTOR przylega do ko�cio�a od p�nocy, tworz�c kszta�t litery L. Niedaleko ko�cio�a znajduje si� cmentarz otoczony XVIII-wiecznym murem z barokow� bram�, nad kt�r� znajduje si� rze�ba Pieta z drugiej po�. XVIII w. W pobli�u klasztoru znajduje si� KALWARIA, kt�rej powstanie przypada na wiek XVII. Na wzniesieniu znajduje si� barokowa kaplica p.w. �w. Krzy�a, ozdobiona klasycystycznym portalem z pierwszej po�. XIX w.

OSTROWITE
Drewniany KO�CIӣ parafialny p.w. �w. Mateusza, wybudowany w drugiej po�. XVIII w., z wie�yczk� wybudowan� na pocz�tku XX w. Ko�ci� posiada niewielk� naw� i prezbiterium zamkni�te tr�jbocznie. Wn�trze jest przekryte p�askim stropem. Wyposa�enie ko�cio�a jest w wi�kszo�ci klasycystyczne.

P�OMIANY
Klasycystyczny DW�R zbudowany na pocz. XIX w. Jest budowl� wzniesion� na planie prostok�ta, parterowy z facjat� i mieszkalnym poddaszem, od frontu ozdobiony pi�trowym portykiem kolumnowym, kt�ry na wysoko�ci pi�tra posiada balkonik z �eliwn� balustrad�. Wok� dworu cz�ciowo zachowa� si� PARK z kasztanowymi alejami.

RADOMICE
PARK, pierwotnie otaczaj�cy XIX-wieczny dw�r, rozebrany w 1965 r.

RYBITWY
CHA�UPY, zbudowane ok. po�. XIX w. dla tzw. kolonist�w, osadzanych na terenach nadwi�la�skich. Cha�upy s� drewniane,(konstrukcja zr�bowa), w cz�ciach gospodarczych sumikowo-��tkowa, z dachami siod�owymi, krytymi strzech�.

SK�PE
Wie�, dawniej miasto. Dawn� KARCZM� zbudowano w pierwszej po�. XIX w. Jest parterowym budynkiem za�o�onym na planie prostok�ta, usytuowanym w po�udniowej pierzei rynku. W Sk�pem w rynku znajduj� si� domy w stylu barokowym i klasycystycznym z ko�ca w. XVIII i pierwszej po�. w. XIX.

SK�PE-WYMY�LIN
Wie� zwi�zana z miastem Sk�pe.
- KO�CIӣ I KLASZTOR BERNARDYN�W zosta� ufundowany w 1498r. przez Miko�aja Ko�cieleckiego, biskupa che�mi�skiego. Ko�ci� i klasztor wzniesiono w latach 1508-1510. Obszerne za�o�enie sk�ada si� z ko�cio�a znajduj�cego si� w centrum, budynk�w klasztornych przylegaj�cych do� od po�udnia, oraz dziedzi�ca odpustowego przylegaj�cego do� od p�nocy.
- KO�CIӣ przyklasztorny to doskona�y przyk�ad barokizacji p�nogotyckiej budowli, kt�rej dokonano w pierwszej po�. XVIII w. Zosta� za�o�ony na planie prostok�ta z prezbiterium i wie�� od strony zachodniej,od strony p�nocnej w 1524 r. dobudowanp kaplic� �w. ANNY. Wn�trze ko�cio�a zdobi p�nobarokowa polichromia wykonana po 1767 r. przez Walentego �ebrowskiego. W prezbiterium na sklepieniu przedstawiono Adoracj� Matki Boskiej, na sklepieniu nawy postacie dwunastu aposto��w oraz putta. O�tarz g��wny ko�cio�a jest klasycystyczny z elementami rokokowymi, pochodzi z pocz. XIX w.
- KLASZTOR, rozbudowywany w XVII i XVIII w.; zosta� przebudowany na pocz. XX w. w zwi�zku z przystosowaniem go na seminarium. Za�o�enie klasztorne jest okaza�e, klasztor jest za�o�ony na rzucie czworoboku, z kru�gankiem i czworobocznym wirydarzem. Od p�nocy do ko�cio�a przylega dziedziniec odpustowy, otoczony kru�gankami, po�rodku kt�rego usytuowana jest KAPLICA p.w. �w. Barbary, o�mioboczna, z kopu�� i latarni�. Kaplica zosta�a wybudowana w pierwszej po�. XVIII w. jako grobowa dla rodziny Zieli�skich.
- DAWNY SPICHLERZ KLASZTORNY, powsta� w XVIII w., obecnie szko�a.
- KAPLICA wybudowana w po�. XVIII w., barokowa, usytuowana w lesie obok klasztoru. Ozdobiona barokowym szczytem uj�tym sp�ywami.
- XIX-wieczne klasycystyczne budynki dawnego ZAJAZDU, z budynkiem g��wnym z portykiem kolumnowym d�wigaj�cym belkowanie. Do zespo�u nale�� dwie oficyny i stajnia. Jedna z oficyn od strony dziedzi�ca posiada podcie� wsparty na drewnianych kolumnach. Budynek g��wny jest po��czony z oficynami za pomoc� bramek.

SK�PE WIOSKA
DW�R wybudowano na pocz. XIXw . dla Zieli�skich, rozbudowano w latach 30-tych XX w. Jest to budowla parterowa, prostok�tna, z dobudowanymi skrzyd�ami bocznymi. Usytuowany w�r�d PARKU z alej� dojazdow� wysadzan� kasztanami i jeziorem.

STEKLIN
P�noklasycystyczny DW�R wzniesiony ok. po�. XIX w., odnawiany w latach 60-tych. Parterowy, na planie prostok�ta, z ryzalitami w elewacji frontowej i tylnej. Ryzalit jest pi�trowy, zwie�czony przycz�kiem. Dw�r otoczony jest parkiem za�o�onym ok. po�. XIX w.

SUMIN
Neogotycki KO�CIӣ parafialny p.w. Znalezienia Krzy�a �w. i �w. Miko�aja, powsta� w 1897 r. w miejscu poprzedniego,gotyckiego,rozebranego w 1818 r. Salowy, z wie�� od zachodu i zakrysti�, do kt�rej wchodzi si� przez p�nogotycki portal zamkni�ty p�koli�cie. Obok ko�cio�a dzwonnica, wzniesiona w XIX w.

T�UCHOWO
- KO�CIӣ parafialny p.w. Wniebowzi�cia Naj�wi�tszej Panny Marii, wzniesiony w latach 1886-88, zaprojektowany przez Ludwika Gos�awskiego, neogotycki.
- CHA�UPA zbudowana po po�owie XIX w., drewniana, konstrukcji zr�bowej, z kominem butelkowym.

TRUTOWO
Barokowy KO�CIӣ i KLASZTOR KARMELIT�W, wybudowane w drugiej �wierci XVIII w. z fundacji Jana R�twi�skiego.
- KO�CIӣ jest jednonawowy, z kt�tkim, kwadratowym prezbiterium z o�tarzem g��wnym rokokowym z po�. XVIII w. Ko�ci� jest ozdobiony p�nobarokow� polichromi� z 1738 r. Na �cianach prezbiterium, nawy oraz na sklepieniach przedstawieni zostali �wi�ci zwi�zani z histori� zakonu, za� na sklepieniu nawy postacie Czterech Ewangelist�w i Ojc�w Ko�cio�a.Na uwag� we wn�trzu ko�cio�a zas�uguje ambona w kszta�cie �odzi, rokokowa, z trzeciej �w. XVIII w.
- KLASZTOR za�o�ono na rzucie prostok�ta przylegaj�cego do ko�cio�a od zachodu. Jest to za�o�enie nie posiadaj�ce wirydarza.
- KAPLICA pochodz�ca z pierwszej po�. XIX w., z rze�b� Chrystusa Frasobliwego z XVIII w.

WIELGIE
- Kolejny z drewnianych ko�ci�k�w na tym terenie, ko�ci� parafialny p.w. �w. Wawrzy�ca pochodzi z wieku XVII-tego. Wzniesiony zosta� na rzucie prostok�ta, z wie�� na kamiennym podmurowaniu, zakrysti� i dwiema kapliczkami. O�tarz g��wny ko�cio�a jest barokowy, pochodzi z prze�omu XVIII i XIX w. W polu �rodkowym znajduje si� wykonany wsp�cze�nie krucyfiks, a w zwie�czeniu ludowa rze�ba Matki Boskiej.
-PARK otaczaj�cy zabytkowy, XIX-wieczny dw�r.
- SPICHLERZ DWORSKI, pochodz�cy z pierwszej po�. XIX w., drewniany (konstrukcja sumikowo-��tkowa), prostok�tny, z dachem nacz�kowym oraz kryta strzech�, XIX-wieczna cha�upa z gankiem.

WIERZBICK
- PA�AC zbudowany w latach 1880-90 dla Zieli�skich otoczony PARKIEM z alej� wysadzan� jesionami.
- cha�upy z XIX w., z dachami krytymi strzech�.

WIERZNICA
DW�R zbudowany w pierwszej po�. XVIII w., parterowy, na planie prostok�ta, z mieszkalnym poddaszem.

WOLA
DW�R z pierwszej �wierci XIX w., przebudowany w drugiej po�. XIX w., klasycystyczny, parterowy, na planie prostok�ta. Dw�r jest parterowy, prostok�tny. Otacza go park z alej� podjazdow� wysadzan� kasztanami.

W�LKA DU�A
- Zachowane CHA�UPY z ok. po�. XIX w., drewniane (konstrukcja zr�bowa), z siod�owymi dachami krytymi strzech�.
- KAPLICZKA s�upowa z XX w. z ludow� rze�b� Matki Boskiej.

ZADUSZNIKI
- KO�CIӣ parafialny p.w. Nawiedzenia Naj�wi�tszej Panny Marii, zbudowany w latach 1873-75, zaprojektowany przez Henryka Marconiego w stylu neogotyckim.
- Nieu�ywany WIATRAK, zbudowany w 1870 r.