ZABYTKI   POWIATU   CIECHANOWSKIEGO

BĄDKOWO
DWÓR w Bądkowie został wzniesiony w XVIII w. Jest to budowla drewniana, parterowa, na planie prostokąta z dwoma gankami. Pierwotnie dach był naczółkowy, kryty gontem.
W pobliżu znajduje się PARK krajobrazowy z pierwszej połowy XIX w., ze stawem i szpalerem lipowym.

BOGUCIN
Przydrożna kamienna FIGURA Matki Boskiej wystawiona w 1852 r. Stoi na murowanym, wysokim cokole.

CHOTUM
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p.w.Matki Boskiej Częstochowskiej wzniesiony został w XVII w. (rzekomo w 1644 r.). Drewniana świątynia jest orientowana. Posiada krótką i szeroką nawę z węższym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Wnętrze otoczone jest gzymsem ze skośnych ząbków i przekryt stropem. Lisice opracowano w formie pilastrów toskańskich. Otwory okienne i drzwiowe są prostokątne. Kryte blachą dachy dwuspadowe, nad nawą i zakrystią są trójpołaciowe. Sygnaturka nad prezbiterium jest ośmioboczna, ażurowa, kryta blaszanym, cebulastym hełmem, nad nawa natomiast neogotycka, czworoboczna, odeskowana, zwieńczona obeliskowym, blaszanym hełmem.

CIECHANÓW
- Zaczątkiem miasta była osada na podgrodziu przy grodzie obronnym, poświadczonym w 1065 r. Osada wraz z grodem niszczone były kilkakrotnie w XIII-XIV w. najazdami Prusów i Litwinów. Prawo miejskie nadano w drugiej tercji XIV w. W 1400 r. przeniesiono miasto na inne miejsce i lokowano je na prawie chełmińskim. Po zniszczeniach w wojnach szwedzkich poł. XVII i pocz. XVIII w. miasto upadło. W 2. ćw. XIX w. z inicjatywy Wincentego Krasińskiegi i Marcina Zawadzkiego podjęto próby uporządkowania przestrzennego i budowlanego miasta. Układ przestrzenny Ciechanowa oparty jest na dwóch elementach: przedlokacyjnym, złożonym z grodu i osady targowej oraz na rozplanowaniu miasta lokacyjnego, usytuowanego ok. 800 m. na północ.
- KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p.w. Narodzenia Najświętrzej Panny Marii, obecny zbudowano w 1. ćw. XVI w. Jest to murowana z cegły, trójnawowa późnogotycka świątynia. Jej nieznacznie wyodrębnione prezbiterium zamknięto prostą ścianą. Nawy boczne łączą z główną ostrołukowe arkady na czworobocznych filarach. Kościół posiada gwiaździste sklepienie. Zewnątrz naroża i ściany naw bocznych opięte są uskokowymi szkarpami. Okna zamknięto półkoliście. Fasadę i prezbiterium dekorują schodkowe szczyty. Nad nawą wznosi się neobarokowa wieżyczka na sygnaturkę, zwieńczona hełmem z latarnią. Wewnątrz kościoła znajdują się liczne epitafia gł. XIX-to wieczne. Neogotycką dzwonnicę wystawiono na szczycie grodziska w 1889 r.
- Gotycki KOŚCIÓŁ FILIALNY p.w. Nawiedzenia N. P. Marii wzniesiono w 1. ćw. XVI w. Jest on orientowany. Mury z cegły urozmaicono rombowym wzorem zendrówek. Opinają go uskokowe szkarpy. Wewnątrz widoczne są ślady licznych przebudów. Dwuspadowy dach, kryty dachówką, wieńczy wieżyczka na sygnaturkę o formach barokowych z ażurową latarnią i hełmem. Kościół posiada prospekt organowy w stylu regencji, pochodzący z 2. ćw. XVIII w.
- W zachowanym skrzydle dawnego KLASZTORU, pochodzącym z 2. poł.XVII w. lub 1. poł. XVIII w., mieści się Dom Dziecka.
- Neogotycką DZWONNICĘ - bramę wzniesiono w 2. poł. XIX w. Zdobią ją szczyty schodkowe ze sterczynami i wimpergami.
- Ruiny zamku budowanego od 3. dekady XV w. to prostokatny układ murów z dwiema basztami: pd.-zach. pięciokondygnacjową i pd.-wsch. sześciokondygnacjową.
- Usytuowany w pn. pierzei rynku neogotycki RATUSZ, wzniesiono prawdopodobnie wg proj. Henryka Marconiego. Dwukondygnacjowa budowla posiada czworoboczną wieżę na osi fasady, zwieńczoną gloriettą. Niski, czterospadowy dach pokryty jest blachą.
- Drewniany DOM przy ul. Kilińskiego nr 2, zbudowany w 1. poł. XIX w. Jego naczółkowy dach kryje blacha.
Na terenie GRODZISKA zw. Farską Górą z X-XI w. jest od 1966 r. miejscem sondażowych badań archeologicznych.

CZARNOCIN
KAPLICA murowana z 1897 r. W niej ołtarz z 2. oł. XVIII w. lub 1. oł. XIX w. Ambona jest ludowo-rokokowa z 2. poł. XVIII w. z rzeźbą anioła w zwieńczeniu.

DROGISZKA
Drewniany KOŚCIÓL FILIALNY p. w. Św. Krzyża wzniesiono w 1644 lub 1668 roku. Remontowano go w 1933 r. Usytuowany jest na wzgórzu, poza wsią w lesie. Świątynia posiada prostokątną nawę z węższym, zbliżonym do kwadratu prezbiterium. Wnętrze przekryte stropem belkowym. Prostokatne, wydłużone okna zamknięte są dwubocznie. Trójpołaciowe dachy kryte gontem. Gotycki z neogotyckimi przekształceniami kościół jest orientowany. Murowany z cegły o układzie gotyckim, z użyciem kamieni polnych w podmurówce oraz zendrówki do dekoracji rombowej na elewacjach. Wnętrze nakryto gotyckim, dwuspadowym sufitem, ściany rozczłonkowano ostrołukowymi arkadami w profilowanych obramieniach. Zewnątrz elewacje i naroża opinają dwuuskokowe szkarpy, ściany wieńczy wgłębny pas tynkowany. Zamkniete ostrołukowo okna mają tynkowane ościerza. Dachy pokryto blach. Drewnianą dzwonnicę z dachem namiotowym, krytym blachą wzniesiono w 2. poł. XVIII lub 1. poł. XIX w. Obok kościoła znajduje się CMENTARZ.

GRUDUSK
- KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p.w. Przemienienia Pańskiego, murowany, wzniesiono na miejscu poprzedniego drewnianego w 1883-93 wg projektu arch. Antoniego Wójcickiego.
- SPICHLEŻ murowany wzniesiono w 1. ok. XIX w. Jego okienka zamknięte odcinkowo umieszczono w opaskach z tynku.
- Na lewym brzegu Łydyni w XI w. wzniesiono GRODZISKO Zielona Góra, od 1936 r. prowadzono tam prace wykopaliskowe.
- W przydrożnej KAPLICZCE umieszczono rzeźbę św. Jana Nepomucena.

KAŁKI
W XVIII-to wiecznej przydrożnej KAPLICZCE znajduje się rzeźba Matki Boskiej, gotycka z ok. poł. XV w.

KLICE
DWÓR drewniany wzniesiono w XVIII w. Jego nowsza, neogotycka część jest murowana. Budynek przekryto czterospodowym dachem obitym blachą.

KOZICZYNEK
- KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p.w. Trójcy Świętej wybudowano na miejscu poprzedniego w końcu XVIII w. Świątynia jest drewniana. Prostokątne wnętrze dzielą na nawy trzy pary słupów. Dwuspadowe dachy kryte są blachą. Sygnaturkę wieńczy hełm cebulasty z kulą i krzyżem.

KOŹNIEWO WIELKIE
Barokowy drewniany DWÓR wzniesiono w 2. poł. XVIII w. pokryto dachem łamanym, dawniej gontowym.

KRASNE
- Na miejscu poprzednich świątyń w 1739 r. wzniesiono trójnawowy KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p. w. Podwyższenia Krzyża Śiętego. W 1747 r. polichromię wnętrz wykonał Sebastian Eckstein. Szczyty fasady i wieży mają formy historyzujące. Korpus trójnawowej bazyliki jest barokowy, a fasada i wieża w zrębie późnogotyckie posiadają elementy barokowe i historyzujące. Ściany nawy gł. i prezbiterium rozczłonkowują toskańskie pilastry. Ściany naw bocznych urozmaicają wnęki zamknięte półkoliście. Okna są duże, zamknięte odcinkowo. Dachy nad nawą gł. i prezbiterium są dwuspadowe, nad nawami bocznymi pulpitowe kryte dachówką. Nad prezbiterium znajduje się sygnaturka. W kościele znajdują się liczne nagrobki i epitafia z XVI, XVII, XVIII i XIX wieku. W skarbcu przechowywany jest bogaty księgozbiór z zapisu Krasińskich, pochodzący z XVI-XIX. Pod prezbiterium znajduje się krypta grobowa Krasińskich z 1877 r. wg projektu Wincentego Rakiewicza. XIX wieczny mur otaczający CMENTERZ zdobią rzeźby o charakterze barokowym.
- Budynek PLEBANII zaprojektowany został ok. 1763 r. przez Antonia Solariego. Z dawnej rezydencjii założonej w XVII w. zachowały się oficyna, neogotycka WIEŻA PRZYBRAMNA i rozległy, ciekawy PARK założony w XVII w.
- Przydrożna KAPLICZKA pochodzi z 1. poł. XIX w.

KRASZEWO
Na miejscu poprzedniego w XVII w. wzniesiono drewniany KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p. w. Trójcy Świętej i św. Wawrzyńca. Do nawy przylega starsza XVI-to wieczna murowana kaplica. Dwuspadowy dach z naczółkiem od zach. kryty jest blachą. Wieżyczka o charakterze barokowym posiada cebulasty hełm. Przy kościele znajduje się CMENTARZ.

LEKOWO
W 1772 r. na miejscu poprzedniego wzniesiono drewniany KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p. w. św. Stanisława bp. Światynia na planie prostokąta jest orientowana. Wnętrze rozdzielają trzy pary kolumn toskańskich. Fasadę wieńczy trójkątny szczyt, ujęty wtopionymi dwukondygnacjowymi wieżami, poprzedza ją prostokątna kruchta. Dwuspadowe dachy kryje blacha. Ołtarz główny pochodzi rzekomo sprzed 1694 r. Drewnianą DZWONNICĘ wzniesiono w XVII w.

LUBERADZ
W 1789 r. wzniesiono PAŁAC wg projektu arch. Hilarego Szpilowskiego. Zbudowany w stylu klasycystyczno-romantycznym. Piętrowy, posiada plan nieregularny - dwa prostokatne skrzydła stykajace się pod kątem rozwartym, maskuje czterokolumnowy pseudoportyk. Ciekawe, niergularne wnętrze było bogato zdobione, szczególnie sala balowa. W latach 1870-80 przebudowano go. Z krajobrazowego PARKU, założonego w 1. poł. XIX w. zostały tylko resztki.

ŁOPOCIN - KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p.w. Narodzenia N. P. Marii i św. Leonarda Wzniesiono w 1947-53 wg projektu arch. Brunona Zborowskiego. Kościół jest murowany o stylu neobarokowym.
- Drewnianą DWONNICĘ wzniesiono w XVIII-1.poł. XIX w. W odległości 3 km stoi murowana KAPLICZKA z figurą Matki Boskiej z Dzieciątkiem, pochodząca z 1. poł. XIX w.

ŁYSAKOWO
W 1881 r. w miejsce drewnianego postawiono murowany KOŚCIÓL PARAFIALNY p. w. Antoniego Padewskiego. Drewnianą DWONNICĘ wzniesiono w XVIII- 1. poł. XIX w. Przy kościele znajduje się CMENTARZ. Parterowa, drewniana, tynkowana PLEBANIA wzniesiona została w 1. poł. XIX w.

MALUŻYN
- KOŚCIÓL PARAFIALNY p.w. św. Wojciecha bpa i Zwiastowania N.P. Marii. Obecne prezbiterium murowane o charakterze 1. poł. XVI w. Ok. 1640 r. dobudowano zakrystię, skarbczyk. W 1780 r. dobudowano drewnianą nawę do prezbiterium. Sygnaturka pochodzi z 2. poł. XIX w. Ściany nawy wewnątrz podzielone są drewnianymi pilastrami. Drewniany chór muzyczny wsparty jest na dwu słupach. Dachy kryte są gontem. Wieża na sygnaturkę jest neogotycka. Ołtarz główny wczesnobarokowy pochodzi z 1. poł. XVII w.
- Przy kościele znajduje się CMENTARZ.
- Drewniana DZWONNICA wzniesiona została w 1655 r.
- DWOREK parterowy z 1. poł. XIX w. jest drwniany, otynkowany.

NIEDZBÓRZ
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p. w. św. Mikołaja bpa. wzniesiony na miejscu poprzedniego drewnianego, murowany stanął w latach 1885-6. W stylu neogotyku. Większość wyposażenia wnętrza pochodzi z XVIII w.

OPINOGÓRA
- Neoklasycystyczny KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p. w. Wniebowzięcia N.P. Marii wzniesiono 1874-7 jako budowlę murowaną, z kryptą grobową proj. Jana Heuricha st. Nawa i węższe prezbiterium są prostokątne, z wieloboczną apsydą we wnętrzu. Wewnątrz ściany nawy rozczłonkowane półkolumnami toskańskimi. Fasada posiada portyk i trójkątny szczyt. Elewacje boczne rozczłonkowane są pilastrami toskańskimi. Dwuspadowy dach pokryto blachą.
- EPITAFIUM Amelii z Bronikowskich Załuskiej wykonał Konstanty Laszczka.
- W pobliżu znajduje się CMENTARZ.
- REZYDENCJA założona w 1811 r. przez Wincentego Krasińskiego złożona jest z tzw. ZAMECZKU, OFICYNY, DOMKU podcieniowego oraz PARKU.
- ZAMECZEK to niezwykle ciekawa, położona w parku, neogotycka budowla, wzniesiona ok. 1828 r. wg proj. Henryka Marconiego. Od 1961 r. mieści się w niej MUZEUM ROMANTYZMU.
- OFICYNA pałacowa wzniesiona ok. 1828 r. w stylu gotyku romantycznego, obecnie po przekształceniach jest bezstylowa. DOM podcieniowy stoi przy wjeździe do parku. Wzniesiono go pod koniec XIX w. Jest parterowy, murowany, tynkowany. Jego dwuspadowy dach kryty jest gontem. Ciekawy park ze stawami przekomponowywano.
- Słupowa KAPLICZKA przydrożna wzniesiona 1. poł. XIX w. przy drodze do Pałuk ma charakter barokowy.

OŚCISŁOWO
KAPLICZKA drewniana na nowszym słupie, z figurką ludową Matki Boskiej Skępskiej.

PAŁUKI
- KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p.w. Wniebowzięcia N. P. Marii wzniesiono w latach 1841-3 wg projektu Józefa Iżyckiego i Michała Jakuba Miklaszewskiego. Murowana, neogotycka świątynia jest orientowana. Posiada wieżę czworoboczną, otoczoną wieńcem trójkątnych szczycików, z wysokoim, ostrosłupowym hełmem. Wnętrze rozczłonkowują głębokie wnęki ostrołukowe.
- Neogotycką PLEBANIĘ wzniesiono w 1849 r.

PAWŁOWO
DWÓR wzniesiono w 2. poł. XVIII w. Jest drewniany, częściowo obmurowany cegłą i otynkowany. W jego otoczeniu znajdują się resztki PARKU krajobrazowego z XIX w.

POMORZE
KAPLICZKI przydrożne wystawiono tu w 1. poł. XIX w. lub ok. poł. XIX w. Są słupowe na cokołach, murowane z cegły, tynkowane.

PRZEDWOJEWO
Drewniany KOŚCIÓŁ FILIALNY p.w. Przemienienia Pańskiego i św. Stanisława wzniesiono w 1620 r. Dachy kryje gont.

RUMOKA
Murowana KAPLICZKA przydrożna pochodzi z ok. poł. XIX w. Druga, na drewnianym słupie z ludową figurką św. Jana Nepomucena z 1. poł. XIX w.

SOŃSK
Neogotycki KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p.w. Przemienienia Pańskiego zbudowano w latach 1904-5 wg projektu Antoniego Wójcickiego.
Teren niegdysiejszego GRODU, powstałego w XI-XII w., a funkcjonującego do XIV-XV, od 1966 r. był miejscem sondażowych badań archeologicznych.

SULERZYŻ
- Na miejscu poprzednich spalonych kościołów w latach 1908-28 wzniesiono murowany KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p.w. św. Mikołaja bpa. wg projektu Józefa Piusa Dziekońskiego.
- KAPLICA GROBOWA na cmentarzu przykościelnym pochodzi z 1. poł. XIX w. Jest klasycystyczną, murowaną budowlą z kryptą.
- Drewniany DWÓR wzniesiono w 1. poł. XIX w.

SZLASY-LESZCZE
DWOREK drewniany, bielony zniesiono w 1. poł. XIX w. Czterospadowy dach kryty jest słomą.

SZULMIERZ
DWÓR murowany, na planie prostokąta, parterowy wzniesiono w 1874 r. Piętrowa część środkowa jest zryzalitowana. Wokół znajdują się resztki PARKU założonego w 2. poł. w XIX w.

ŚLUBOWO
- Drewniany KOŚCIÓŁ FILIALNY p.w. św. Józefa zbudowano w 1780 r. Wnętrze przekrywa kasetonowy strop. Na dwuspadowym, krytym blachą dachu znajduje się sześcioboczna wieżyczka na sygnaturkę, z cebulastym hełmem obitym blachą.
- Drewniany, parterowy DWÓR wzniesiono w 1. poł. XIX w., jest on otynkowany. Na jego osi znajduje się ganek o czterech drewnianych kolumienkach i trójkątnym szczycie. Naczółkowe dachy, kryte są blachą. W jego otoczeniu znajdują się resztki PARKU KRAJOBRAZOWEGO z 1. poł. XIX w.
- PRZYDROŻNA KAPLICZKA z ludową rzeźbą św. Józefa z Dzieciątkiem.

UNIKOWO
DWÓR wzniesiono w 3. ćw. XIX w. Parterowa budowla jest murowana z cegły, otynkowana, z boniowanymi narożami. Urozmaica ją parterowy ryzalit. Dwuspadowy dach kryty jest blachą.

ZEŃBOK
Obecny barokowy, murowany KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p.w. św. Bartłomieja zbudowano w 2. poł. XVIII w. Świątynia jest orientowana. Jej wnętrze rozdzielają dwie pary kolumn toskańskich. Trzyosiowa fasada rozdzielona jest czterema pilastrami toskańskimi na cokołach. Wieńczy ją szczyt ze spływami nad którym znajduje się trójkątny przyczółek. Na dwuspadowym dachu, krytym blachą umieszczono dwukondygnacyjną wieżyczkę na sygnaturkę, z blaszanym baniastym hełmem ze sterczyną.

ZIELONA CIECHANOWSKA
Obecny KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p.w. św. Mateusza zbudowany został w latach 1772-4. Drewniana świątynia od zach. posiada wydatny, szeroki ryzalit. Wnętrze dzielą trzy pary drewnianych filarów z cokołami i głowicami, połączone odcinkowymi arkadami. Prostokątne okna zamknięto odcinkowo. Dwuspadowy dach zdobi neobarokowa wieżyczka na sygnaturkę.