ZABYTKI   POWIATU   SIEMIATYCKIEGO

ARBASY DUŻE
W południowej części dawnego woj. białostockiego leży wieś Arbasy Duże wcześniej zwana Harbasowo lub Harbasy od rodziny Harbaszewskich, do których należała.
- Barokowa KAPLICZKA z II poł. XVIII w. Cylindryczna, murowana, nakryta stożkowym ceramicznym daszkiem z ażurowym żelaznym krzyżem.

CZARNA CERKIEWNA
Pierwotna nazwa wsi to Mała Czarna.
- CERKIEW PARAFIALNA p. w. Opieki Matki Boskiej wzniesiona w 1901 r. w stylu rusko-bizantyjskim wg projektu zachowanego do dziś na plebanii. Cerkiew orientowana, murowana, nie tynkowana. Dachy kryte blachą, nad głównym korpusem cerkwi dach jest zwieńczony pięcioma wieżyczkami o cebulastych hełmach. Bogate wyposażenie liturgiczne, w tym ikonostas eklektyczny z 1901 r.

CZARNA WIELKA
Wieś zwana kiedys Czarną Królewską.
- CERKIEW CMENTARNA p. w. Matki Boskiej Kazańskiej zbudowana w 1869 r. Drewniana, konstrukcji zrębowej, oszalowana. Bogate wyposażenie liturgiczne z połowy XIX w.
- Na CMENTARZU nagrobki granitowe w formie steli z płaskorzeźbami ludowymi z poł. XIX w.

DOŁUBOWO
- KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p. w. Piotra i Pawła. Pierwotnie drewniany, obecny wzniesiony w 1902-4 murowany w stylu neogotyckim o halowym korpusie z wydzielonym prezbiterium. Sklepienia krzyżowo-żebrowe. Wyposażenie kościoła w całości neogotyckie.
- DWÓR zbudowany w 1912 r. drewniany, bezstylowy, obecnie szkoła.
- KAPLICZKA PRZYDROŻNA z pocz. XX w. murowana, słupowa.

DROCHLIN
- Trzy FIGURY PRZYDROŻNE z końca XIX i pocz. XX w.

DROHICZYN
- ZESPÓŁ POJEZUICKI, obecnie katedra, siedziba Kurii Biskupiej oraz Wyższego Seminarium Duchowego. Położony na zachód od rynku, na obszernej parceli w kształcie litery L, w której krótszym ramieniu znajduje się kościół i budynek dawnego kolegium jezuickiego. Od zachodu klasztor i budynki gospodarcze.
- KATEDRA p. w. Trójcy Świętej, pierwotnie kościół parafialny z 1392 r. fundacji Władysława Jagiełły. W 1657 parafia przekazana została jezuitom. Po kasacie jezuitów została przejęta w 1781 r. przez pijarów. Kościół barokowy, orientowany, murowany z cegły, tynkowany. Trzynawowy, bazylikowy z półkolistym prezbiterium. Bardzo bogate wyposażenie liturgiczne (XV-XIX w.).
- KLASZTOR pierwotnie drewniany, obecny murowany, wznoszony etapami 1729-44. Na planie podkowy. Późnobarokowy, bez wyraźnych cech stylowych. Murowany z cegły, tynkowany. Układ wnętrz półtoratraktowy. Pomieszczenia sklepione kolebkowo z lunetami, korytarze kolebkowo-krzyżowe. W Kurii zgromadzone liczne obrazy (od 1 poł. XII w. do 2 ćw. XIX w.) i portrety trumienne.
- KOLEGIUM późnobarokowe (obecnie Wyższe Seminarium Duchowne). Na planie prostokąta o zaokrąglonych narożnikach. Piętrowe, z trójkondygnacjowym ryzalitem na osi fasady. Wnętrze o symetrycznym układzie półtoratraktowym. We wszystkich pomieszczeniach stropy płaskie. Dach kryty blachą miedzianą, czterospadowy z neobarokowymi lukarnami.
W kaplicy w nowym ołtarzu tabernakulum z kościoła parafialnego w Mirze z 4 ćw. XVIII w. oraz liczne cenne sprzęty liturgiczne.

- KOŚCIÓŁ I KLASZTOR FRANCISZKANÓW założone ok. 1400 r. Budynki pierwotnie drewniane, obecnie murowane z ok. 1715 r. wyposażony stopniowo. Barokowy kościół p. w. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii. Trójnawowy, bazylikowy. Dachy kryte blachą, bogate wyposażenie liturgiczne - w tym ołtarze rokokowe i tablice epitafijne. Klasztor pozbawiony cech stylowych. Piętrowy. DZWONNICA późnobarokowa, murowana, tynkowana.

- KOŚCIÓŁ I KLASZTOR BENEDYKTYNEK. Kościół p. w. Wszystkich Świętych. Zbudowany 1733-38 r. wg proj. Jakuba Fontany. Późnobarokowy. Fasadą zwrócony na południe. Murowany, tynkowany. Na planie prostokąta, w który wpisany jest owal nawy. Dach dwuspadowy, kryty blachą. Zachowało się wiele sprzętów liturgicznych z pierwotnego wyposażenia. Klasztor bez cech stylowych.

- CERKIEW PARAFIALNA p. w. Św. Mikołaja Cudotwórcy, poprzednio p. w. Trójcy Św. wzniesiona w 1798 r. Orientowana, klasystyczna, murowana z cegły, tynkowana. Na planie prostokąta z częścią ołtarzową zamkniętą, wysuniętą na zewnątrz apsydą. Wnętrze polichromowane - sceny figuralno-ornamentalne, neobizantyjskie. Bogate wyposażenie liturgiczne.

- KAPLICZKA murowana z XVIII-wieczną rzeźbą św. Jana Nepomucena.

DZIADKOWICE
Piewrotna nazwa wsi Dziadkowicze.
- KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p. w. Trójcy Św. Pierwotny kościół drewniany p. w. Najświętszej Panny Marii, Wszystkich Swiętych oraz ŚŚ. Jakuba St. i Floriana. Obecny murowany zbudowany 1801-5. Barokowo-klasycystyczny. Trzynawowy z wydzieloną apsydą. W nawie gł. strop beczkowy. W nawach bocznych płaski. Bogate wyposażenie kościoła, w tym rzeźby ołtarzowe z warsztatu Bartłomieja Bernatowicza.
DZWONNICA klasycystyczna, murowana, dwukondygnacjowa. Dach namiotowy kryty blachą.
OGRODZENIE z bramą wzniesione w 1860r. Brama zwieńczona trójkątnym szczytem w profilowanym obramieniu.
- KAPLICA CMENTARNA p. w. Św. Anny. Wzniesiona w 1826 r. Drewniana, konstrukcji zrębowej. Dach wielopołaciowy, kryty gontem.

GRABARKA
- CERKIEW p. w. Przemienienia Pańskiego, wzmiankowana od 1712 r. Obecna wzniesiona w miejscu zniszczonej w 1990 r. drewnianej z XVIII w. Na wzgórzu wokół cerkwii zespół kilku tysięcy wotywnych krzyży.

GRODZISK
Osada wczesnośredniowieczna z XI-XIII w. , zapewne w miejscu grodu co potwierdzają liczne kurhany. Od 1434 r. przechodziła kolejno w ręce możnych rodów. Ostatnim jej właścicielem do 1939 r. był Władysław Brzeziński.
- CERKIEW PARAFIALNA p. w. Św. Mikołaja. Pierwotna p. w. Narodzenia Najświętszej Panny Marii istniała przed 1604 r. Obecna wzniesiona w latach 1887-91. Bez okraślonych cech stylowych. Orientowana. Murowana z cegły, tynkowana. Interesujące wyposażenie wnętrza, w tym ikonostas o cechach rosyjskiego neorenesansu z ok. 1890 r.
- KOŚCIÓŁ p. w. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii. Obecnie nie użytkowany. Dawna cerkiew unicka wzniesiona w 1709 r. W 1923 r. przejęta przez kościół rzymsko-katolicki. Orientowany, drewniany, konstrukcji zrębowej, szalowany. Korpus kościoła jest trzynawowy, podzielony na nawy słupami. Dach dwuspadowy, blaszany. Bogate wyposażenie liturgiczne, w tym barokowy ołtarz głównego z ok. 1700 r. przeniesiony z kaplicy bazylianów w Warszawie.

KLIKOWICZE
- DWÓR zbudowany w 2. poł. XIX w. Klasycystyczny, drewniany, parterowy. W pobliżu dworu zabudowania gospodarcze z 2. poł. XIX w. o cechach poźnoklasycystycznych. Murowane z kamienia.

KŁOPOTY-STANISŁAWY
- KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p. w. Matki Boskiej Różańcowej. Pierwotnie drewniany, obecny z 1939 r. murowany, o charakterze neobarokowym.

MIELNIK
Obecnie wieś, dawniej miasto, którego początki związane były z osadnictwem ruskim. Prawa miejskie utracił w 1934 r.
- Ruiny dawnego KOŚCIOŁA PARAFIALNEGO p. w. Trójcy Św. zbudowanego ok. 1420 r. wielokrotnie niszczonego. Kościół odbudowano w pocz. XVIII w. W 1851 r. określony jako opuszczony. W 1915 r. spalony. Orientowany, późnogotycki. Murowany z użyciem kamieni polnych. Zachowane ściany zewnętrzne, południowa i wschodnia.
- Dawna PLEBANIA. Zapewne z ok. poł. XIX w. początkowo drewniana, obecnie XX- wieczna murowana, tynkowana. Piętrowa, na planie prostokąta z gankiem.
- KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p. w. Przemienienia Pańskiego. Zbudowany 1912-20, neobarokowy. Orientowany, murowany, tynkowany. Salowy. Dach dwuspadowy kryty blachą. Wyposażenie liturgiczne barokowe, rokokowe i regencyjne.
- CERKIEW PARAFIALNA p. w. Narodzenia Najświętszej Panny Marii. Wzniesiona w 1821-23 jako klasycystyczna, w 1907-10 przekształcona w historyzującym stylu rusko-bizantyjskim. Orientowana, murowana z kamienia polnego i cegły. Wewnątrz eklektyczny ikonostas oraz barokowe ikony.
- KAPLICA CMENTARNA p. w. Opieki Matki Boskiej. Zbudowana po 1776 r. Orientowana. Drewniana o konstrukcji zrębowej wzmocnionej lisicami.
- Dawna BOŻNICA wzniesiona ok. poł XIX w. Murowana zcegły, tynkowana.
- GRODZISKO, tzw. Góra Zamkowa z zachowanymi fragmentami murów z kamieni polnych. Na szczycie wzgórza pozostałości murowanej kapliczki prawosławnej pw. Św. Aleksandra Newskiego zbudowanej w 1865 r.

MILEJCZYCE
Wieś, dawne miasto istniejące w XV w. wzmiankowane w 1510 r. jako tzw. stan królewski. W 1516 r. Milejczyce otrzymały magdeburskie prawo miejskie. Na terenie Milejczyc działała jedna z najlepiej zorganizowanych szkół parafialnych prowadzona przez jezuitów. Utrata praw nastąpiła po I wojnie światowej.
- KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p. w. Św. Stanisława. Pierwotny kościół drewniany z 1529 r. Obecny z ok. 1740-44 r. został zamknięty w 1861 r. i zamieniony na cerkiew p. w. Św. Ducha, rewindykowany w 1919 r. Kościół orientowany, drewniany, konstrukcji zrębowej, wzmocnionej lisicami, oszalowany. Na planie prostokąta. Ołtarze barokowe zdobione obrazami z XX w.
DZWONNICA wzniesiona w 1740 r., gruntownie odnowiona w 1929 r. Drwewniana, konstrukcji słupowo-ramowej, oszalowana.
- CERKIEW PARAFIALNA p. w. Św. Barbary. Obecna zbudowana w latach 1899-1900. Orientowana. Drewniana na kamiennym podmurowaniu. Konstrukcji zrębowej wzmocnionej lisicami, szalowana, malowana olejno. Wewnątrz ikonostas z ok. 1900 r. z dwiema barokowymi ikonami z XVII w. Wyposażenie cerkwi barokowo-klasycystyczne.
- CERKIEW CMENTARNA p. w. Św. Mikołaja zbydowana w 1890 r. Orientowana, drewniana, na podmurowaniu. Konstrukcji zrębowej, oszalowana. Wyposażenie barokowe.

MIŁKOWICE-MAĆKI
-KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p. w. Św. Rocha zbudowany w XVIII w. Orientowany. Drewniany, konstrukcji zrębowej, wzmocniony lisicami, oszalowany z bogatym wyposażeniem liturgicznym z XVII i XVIII w. DZWONNICA z ok. 1800 r. drewniana, konstrukcji słupowej, szalowana z namiotowym dachem, krytym gontem.
- KAPLICA GROBOWA rodziny Smorczewskich zbudowana w 1822 r. dla Jana Smorczewskiego. Murowana z cegły, tynkowana.
- KAPLICZKA barokowa z 1 poł. XVIII w. Murowana z cegły, tynkowana. Słupowa. Czworoboczna z namiotowym daszkiem krytym dachówką.
- Na cmentaczu kościelnym liczne XIX-wieczne NAGROBKI.

NAROJKI
- CERKIEW PARAFIALNA p. w. ŚŚ. Kosmy i Damiana. Pierwotnie drewniana, obecna z 1866 r., murowana z kamienia. Orientowana. Trójdzielna o dachach krytych blachą. Wyposażenie barokowe, XIX i XX-wieczne.

NIEMRÓW
Wieś, dawne miasto, którego początki łączy się z wyprawą Jarosława Mądrego w 1041 r. na Mazowsze. Niemirów wielokrotnie niszczony utracił prawa miejskie po II wojnie światowej.
- KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p. w. Św.Stanisława Bpa. Pierwotny drewniany, obecnie murowany z cegły i tynkowany z roku 1780. Barokowo-klasycystyczny. Jednonawowy o bogatym klasycystycznym wyposażeniu.
BRAMA-DZWONNICA barokowo-klasycystyczna. Murowana z cegły, tynkowana.
- GRODZISKO na wschodnim brzegu Bugu.

NURZEC-STACJA
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p. w. Matki Boskiej Częstochowskiej. Kościół murowany wzniesiony w latach 1982-90 wg. proj. Jerzego Zgliczyńskiego. Bogate wyposażenie liturgiczne z XVIII w.

OSMOLA
Wieś założona zapewne w 1 ćw. XV w.
- KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p. w. Matki Boskiej zbudowany w 1924-9 wg.proj. Zygmunta Wóycickiego w stylu neobarokowym. Murowany z cegły, tynkowany na niskim cokole z kamienia polnego. Jednonawowy, na planie krzyża. Wewnątrz barokowe rzeźby prowincjonalne.

OSTROŻANY
- KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p. w. Narodzenia Najświętszej Panny Marii pierwotnie Narodzenia Najświętszej Panny Marii, śś Piotra i Pawła oraz Marcina. Obecny orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej wzmocnionej lisicami, oszalowany. Dach kryty blachą. Wnętrze o barokowym i klasycystycznym wystroju.
DZWONNICA zbudowana w 1816 r., klasycystyczna. Murowana z cegły, tynkowana. Dwukondygnacjowa o dachu namiotowym, krytym blachą. Dzwon późnogotycki z końca XVI w.
- KAPLICZKA z 1920 r. murowana zcegły, tynkowana, barokowa z 2 pł. XVIII w. z rzeźbą św. Jana Nepomucena
- Na cmentarzu grzebalnym NAGROBEK XIX w.
- Z założenia dworskiego zachował się bezstylowy murowany DWÓR Ciecierskich z ok. 1900 r., obecnie Szkoła Rolnicza.

ROGACZE
CERKIEW PARAFIALNA p. w. Narodzenia Najświętszej Panny Marii. Orientowana, drewniana, konstrukcji zrębowej, wzmocnionej lisicami, szalowana. Dachy blaszane. Wewnątrz eklektyczny ikonostas.

ROGAWKA
- CERKIEW CMENTARNA p. w. Nie Ręką Ludzką Uczynionego Obrazu i św Szymona słupnika. Pierwotna p. w. Demetriusza. Obecna zbudowana w 1858 r. przez mieszkańca wsi Szumona Szuma. Orientowana, drewniana, konstrukcji zrębowej, szalowana. We wnętrzu ściany szalowane, strop deskowy. Wnętrze zdobi ikonostas z 2 poł. XIX w. z ikonami neorenesansowymi.
DZWONNICA z ok. poł. XIX w. drewniana, konstrukcji słupowej, nie szalowana, kryta dachem namiotowym. Wyposażona w trzy dzwony.
- CMENTARZYSKO na południe od wsi ma na swym terenie wczesnośredniowieczne groby w obstawie kamiennej.

SIEMIATYCZE
= ZESPÓŁ POMISJONARSKI.
- KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p. w. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii. Pierwotnie drewniany p. w. św. Michała fundowany w 1456 r. Obecny murowany z lat 1626-37, z fundacji Lwa Sapiehy, kanclerza i hetmana wielkiego litewskiego. W latach 1719-27 wg. proj. Karola Antoniego Baya, pod kierunkiem Wincentego Rachettiego wzniesiony budynek klasztorny.
Kościół jest przykładem architektury późnorenesansowej z późnobarokową fasadą. Orientowany. Murowany z cegły, tynkowany. Trójnawowy, bazylikowy. Kościół posiada bardzo bogate wyposażenie, w tym ołtarz gł. w stylu regencyjnym wg. proj. Karola Antoniego Baya z rzeźbami Bartłomieja Bernatowicza i Jakuba Dzierżawskiego, liczne barokowe ołtarze boczne z obrazami wg Guido Remiego, Carla Maratty i wielu innych.
DZWONNICA i OGRODZENIE wzniesione w 1725-7, późnobarokowe, murowane z cegły tynkowane, kryte dachówką. W obrębie ogrodzenia znajduje się figura św. Jana Nepomucena z XVIII w.
- Dawny KLASZTOR misjonarzy obecnie Dom Opieki Społecznej. Wzniesiony w latach 1719-27 pod kierunkiem Wincentego Rachettiego wg. proj. Karola Antoniego Baya. Późnobarokowy, murowany z cegły, tynkowany, dwukondygnacjowy. Dachy kryte dachówką.
- SZPITAL wzniesiony w 1726 r. przez Wincentego Rachettiego. Pozbawiony cech stylowych skutkiem remontu w 1850 r. Parterowy, murowany.
- CERKIEW PARAFIALNA p. w. Trójcy Świętej, śś Piotra i Pawła oraz św. Proksedy. Pierwotnie prawosławna, w latach 1614-1839 unicka, następnie ponownie prawosławna. Obecna wzniesiona na miejscu kolejnych drewnianych, murowana, orientowana. Wnętrze przykryte stropem. Dachy kryte blachą. Wnętrze zdobi neorenesansowy ikonostas wyk. w Grodnie w 1908 r.
- Dawna BOŻNICA wzniesiona w latach 1797-1801 wg. proj. Szymona Bogumiła Zuga z ok. 1777 r. Pierwotnie klasycystyczna, odbudowana po zniszceniach wojennych w latach 1959-64 z zatarciem cech stylowych. Murowana, tynkowana o trzynawowym halowym wnętrzu, kryta czterospadowym dachówkowym dachem.
- PRZYSZKÓŁEK neobarokowy z ok. 1900 r. z elementami dekoracji modernistycznej. Murowany z cegły, tynkowany. Dwukondygnacjowy z dachem łamanym, krytym blachą
- Pozostałości ZAŁOŻENIA PAŁACOWEGO usytułowane w południowo-zachodniej części miasta. Zachowane pozostałości kamiennego ogrodzenia. Na terenie dawnego parku znajduje się ORANŻERIA, gruntownie przebudowana w XX w., o cechach klasycystycznych. Murowana z cegły, tynkowana.
- DOMY zbudowane po poł. XIXw. o cechach klasycystycznych.
- CMENTARZ wielowyznaniowy założony w latach 1805-6 r., na terenie którego znajduje się KAPLICA CMENTARNA p. w. św. Anny zbudowana w latach 1826-7 r. Drewniana, konstrukcji zrębowej wzmocnionej lisicami, oszalowana. Wnętrze kryte stropem. Dach dwuspadowy, na wieży namiotowy, kryty blachą.
- KAPLICA CMENTARNA ewangelicka klasycystyczna z ok.poł.XIX w. Zdewastowane liczne nagrobki klasycystyczne na cmetarzu.
- KAPLICZKA PRZYDROŻNA z 1 poł. XIX w. słupowa.

SIEMIATYCZE-STACJA
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p. w. ŚŚ Apostołów Piotra i Pawła z ok. 1991 r. Do wyposażenia Kościoła należy barokowa monstrancja z 1716 r.

SOBIATYNO
CERKIEW FILIALNA CMENTARNA p. w. ŚŚ Apostołów Piotra i Pawła z ok. 1672 r. Orientowana, drewniana, konstrukcji więcwej, szalowana, dwudzielna. Wewnątrz eklektyczny ikonostas z XX w. ze starszymi XIX-wiecznymi ikonami.

ŚLEDZIANÓW
Początki wsi w XV w.
- KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p. w. ŚŚ Piotra i Pawła. Kościół murowany, wzniesiony w latach 1925-8 wg. proj. Zygmunta Wóycickiego z 1929 r. Neobarokowy, orientowany. Jednonawowy z węższym prezbiterium. Wnętrze kryte stropem. Ołtarz główny z XVII w., wyposażenie barokowe.
- Na CMENTARZU nagrobki z XIX w.

TELATYCZE
- CERKIEW PARAFIALNA p. w. ŚŚ Kosmy i Damiana. Powstała w 1909 r. Orientowana, drewniana, konstrukcji zrębowej, szalowana. Na planie podłużno-centralnym. Dachy kryte blachą. Wewnątrz eklektyczny ikonostas z pocz. XX w., zapewne współczesny budowie, z ikonami o charakterze barokowym.
- CERKIEW CMENTARNA p. w. Ścięcia Głowy Św. Jana Chrzciciela z ok. 1930 r. Orientowana, drewniana, szalowana. Dachy kryte blachą.

TOKARY
- KOŚCIÓŁ PARAFIALNY p. w. Podwyższenia Krzyża Św., zbudowany w latach 1934-5. Orientowany, drewniany, konstrukcji zębowej, szalowany. Na planie krzyża, jednonawowy. Wnętrze zdobią liczne obrazy z XVIII i XIX w.
- CERKIEW PARAFIALNA p. w. Matki Boskiej Pocieszycielki Strapionych z 1912 r. Orientowana, drewniana, malowana, z dachami z blachy.

ŻERCZYCE
Pierwotna nazwa wsi to Żabie Sioło lub Zabite Sioło.
- CERKIEW PARAFIALNA p. w. Św. Dymitra z Salonik z lat 1869-71, odbudowana po wojnie w latach 1945-8. Orientowana, murowana z kamienia, tynkowana. Dachy kryte blachą.
- CERKIEW CMENTARNA p. w. ŚŚ Meczennic Wiery, Nadieżdy i Luby. Zapewne z 1 poł XIX w. Orientowana, drewniana, szalowana. Fragmenty ikonostasu o charakterze barokowym. - Na CMENTARZU krzyże z XIX w.

ŻUROBICE
- CERKIEW FILIALNA p. w. Św. Michała Archanioła. Zbudowana w 1805 r., rozbudowana w 1953 o wieżę. Orientowana, drewniana, konstrukcji zrębowej, szalowana. Wewnątrz ikony barokowe i klasycystyczne.