Muzyka Dawna w Paacu Paca

HARFA I HARFA PODWJNA
tekst Andrew Lawrence-King'a

Jak wikszo dawnych instrumentw muzycznych, harfa staa si z czasem goniejsza, wiksza i bardziej zmechanizowana. Przebya drog od prostych, redniowiecznych instrumentw z tuzinem lub nawet mniejsz iloci strun, do nowoczesnej, picioip-oktawowej konstrukcji z podwjnym mechanizmem pedaowym. Mocniejsze napicie strun zwizane ze zoonym (skomplikowanym) i cikim mechanizmem do strojenia odrnia nowoczesn harf koncertow od jej barokowych poprzedniczki - podobnie jak wspczesny fortepian rni si od klawesynu.

Na 25-strunnej harfie gotyckiej grywano jeszcze przez cay Renesans. Ju jednak w poowie XVI stulecia wynaleziono nowy rodzaj harfy, ktra zupenie odrnia j od swej starszej siostry. Miaa dwa rzdy strun i bya cakowicie chromatyczna (harfy renesansowe miay tylko jeden rzd strun i byy diatoniczne). Dokadnie nie wiadomo gdzie i kiedy pojawiy si po raz pierwszy instrumenty chromatyczne. Prawdopodobnie pochodziy z Hiszpanii i poprzez dwr hiszpaski w Neapolu rozprzestrzeniy si na caym Pwyspie Apeniskim.

Woski teoretyk, Vincenzo Galilei (ojciec astronoma) w swoim Dialogo della musica z 1581 roku opisa arpa doppia, harf podwjn jako instrument ze zdwojon liczb strun. Zaczto j szybko kojarzy z ekstrawaganckim stylem gry i wirtuozowsk improwizacj, tak charakterystyczn dla wczesnych mistrzw gry na tym instrumencie: Trabaciego i Macque'a w Neapolu oraz w Rzymie Orazia Mihi - najwikszego harfisty owego czasu. Opis modej sycylijskiej dziewczyny, grajcej "najpikniejsze i najbardziej wyszukane utwory najsynniejszych kompozytorw" ukazuje jak "szybko i zrcznie przebiegaa od najwyszych do najniszych strun" i graa, wykonujc "zrcznie tak mie (dla ucha) skale i fugi". Jej harfa bya tak dua, e aby j nastroi, potrzebowaa krzesa, by na nim stan!

Podobnie jak teorba powstaa z renesansowej lutni, tak i harfy budowano wiksze i z dodatkowymi strunami basowymi koniecznymi do gry basso continuo. Tak wic ok. roku 1600 harf nazywano "podwjn" nie tylko z powodu dwukrotnie wikszej liczby strun, lecz take po prostu dlatego, e bya duych rozmiarw i miaa rejestr basowy. Do tego czasu harfy budowano z trzema rzdami strun, rozpitymi w taki sposb, aby odpowiaday klawiaturze z "biaymi" i "czarnymi" klawiszami.

W Anglii harf mona byo sucha zarwno przed, jak i po Commonwealth, szczeglnie w wystawnych produkcjach "Masek" oraz w zespole, tzw. "Consorte" Karola I. Zesp ten, znany take jako "Lutes and Voices" lub "Private Music" gromadzi najlepszych muzykw epoki, tworzcych najprzerniejsze kombinacje instrumentw smyczkowych i szarpanych. To dla takiego zespou William Lawes stworzy swe synne utwory, opatrzone podtytuem "for the harp consort", tzn. na zesp, w skad ktrego wchodzia harfa, teorba, skrzypce i viola da gamba.

Najsynniejszym harfist pocztku XVII wieku by Francuz, Jean le Flelle, muzyk w subie krlowej angielskiej. Po Restauracji w skad "Private Music" wczono "harfist Jego Krlewskiej Moci, grajcego na woskiej harfie". Tak jak we Woszech, podobnie w Anglii i Francji, repertuar na harf mia wiele wsplnego z repertuarem lutniowym czy klawesynowym.

Cho zawodowi, nadworni harfici grywali zwykle na duych harfach podwjnych, to mniejsze i prostsze instrumenty nie wyszy z uycia. Pozostay popularne wrd prostego ludu. Kilka wczesnorenesansowych melodii i nastpstw akordw, najprawdopodobniej pochodzcych z Woch, przetrwao w Anglii jako ballady, taczone lub piewane do najprzerniejszych tekstw: satyrycznych, politycznych a nawet spronych. By to rodzaj muzyki, ktry mg by wykonywany na prostszych, "ludowych" instrumentach. Mamy nawet obrazek, przedstawiajcy Henryka VIII, grajcego na maej harfie, podczas gdy nadworny bazen udaje, e zatyka sobie uszy!

Andrew Lawrence-King

* Andrew Lawrence-King gra na harfie renesansowj zbudowanej przez Tima Hobrough'a oraz harfie podwjnej zbudowanej przez Simona Capp'a


- - - - - - - - - - - - - - - - -