|
Bukowiec (niem. Buchwald), ktrego nazwa pochodzi od bukw wystpujcych niegdy obficie na tych terenach, pooony jest w dolane rzeki Jedlicy, w Obnieniu Mysakowickim, na lekko podmokym terenie. Od pnocnego wschodu, za Karpnikami, panoram zamykaj Gry Sokole, od poudniowego wschodu - Rudawy Janowickie. Sama wie otoczona jest niszymi pagrkami, z ktrych kluczowymi dla samego zaoenia s: od pnocy Mrowiec (513 m) i od poudnia Brzenik (541 m). Zamknity od pnocy szeregiem pagrkw, od poudnia Bukowiec otwarty jest na szerok panoram Podgrza Sudeckiego. W soneczny dzie, widoczne jest pasmo Kwskazuje na to, e paac odgrodzony arkonoszy. To niezwyke pooenie wsi, ktr spaja z otoczeniem park krajobrazowy nadaje temu miejscu wyjtkowy charakter.
Historia Bukowca wpisuje si w koleje losu lskich miejscowoci. W XIV wieku, w czasie wzmoonej kolonizacji Bukowiec sta si wasnoci, siedzib rodu von Zedlitz. Prcz wasnej siedziby, ktrej ksztat nie zachowa si do naszych czasw, ufundowali oni koci gotycki, jeden z dwch znajdujcych si obecnie w Bukowcu. We wadaniu von Zedlitzw wie pozostaa do koca XVI wieku, kiedy to drog dziedziczenia przesza w posiadanie Jana Jerzego von Reibnitz. Wasnoci tego rodu Bukowiec pozostanie przez kolejnych dwiecie lat.
To J. J. von Reibnitz by zapewne inicjatorem budowy dworu, ktrego oglny zarys zachowa si po dzi dzie. Widoczne jest to w nieregularnym planie budynku, w nierwnej gruboci murw. Typowy dla tutejszych okolic dwr zbudowany na planie zblionym do kwadratu, z wie w pd.- zach. naroniku otaczaa fosa, ktrej zarys do dzi jest widoczny w niewielkim obnieniu terenu wok budynku. Take mostek prowadzcy do gwnego wejcia, lekko przysypany by fos. Swoj nieregularn form dwr zawdzicza czciowo bagnistemu terenowi, na ktrym zosta wzniesiony, a ktry uniemoliwi take pniej w XVIII wieku nadanie budynkowi bardziej efektownych ksztatw.
W czasie wadania Bukowcem rodu von Reibitz powstaje tu, ok. 1748-49 take, zbr ewangelicki. Dziesi lat pniej Bukowiec dziedziczy kolejny rd, po nim nastpny. Przechodzcy z rk do rk majtek podupada, taki stan trwa a do 1785 roku, ktry to rok stanie si przeomow dat dla historii Bukowca.
W tyme 1785 majtek odziedziczy Fryderyk Wilhelm von Reden, pniejszy minister grnictwa Prus, czowiek bardzo wiaty, wyksztacony o artystycznych aspiracjach. Przebudowa on stary dwr nadajc mu form neoklasycznego paacu z krgu architektury berliskiej, z charakterystycznym elementem dekoracyjnym - portalem w formie serliany (znamienne szczeglnie dla projektw autorstwa K. Langhansajego ucznia K. Geissiera, domniemanego autora przebudowy). Hrabia von Reden modernizowa take folwark, wznoszc szereg nowych budowli jak browar, Dom Zarzdu, stajnie, owczarni, stodo, trafo-stacj.
Ich ozdobne wejcia w formie serilany, rozczonkowania cian wywodz si z tego samego krgu stylistycznego. Jakie otoczenie paacu zasta F. W. von Reden trudno dzi stwierdzi. Czy w zabudowaniach folwarcznych nawizywa do starego ukadu? Prawdopodobnie tak, o czym wiadczy moe pooenie stajni i obr zaraz za paacem, od wschodniej strony na lekko wzniesionym terenie, wczeniej, by moe za von Zedlitzw, osuszonym terenie. Pooenie majdanu blisko rezydencji jest charakterystyczne dla zaoe lskich.
Hrabia von Reden przystpi do modernizacji swojej siedziby prawdopodobnie w kocu, lat 90-tych, zlecajc najpierw rozbudow dworu, nastpnie dopiero, w miar rwnoczenie unowoczeniajc folwark i zakadajc park. Realizacj projektu caego zaoenia powierzy ogrodnikowi Walterowi, projekty budowli parkowych K. Geissierowi i F. Raabe. Jednak jeli chodzi o adaptacj caoci, bdcej wysikiem adaptacji parku do naturalnego krajobrazu to najwiksza rola przypisywana jest samemu wacicielowi. Zanim von Reden odziedziczy dobra bukowieckie odby podr do Anglii poznajc angielsk myl ogrodnicz XVIII wieku i tamtejsze realizacje. Bliskie stay mu si zapewne koncepcje angielskich teoretykw m.in. J. Addisona, by ca posiado przeksztaci w swego rodzaju ogrd, zespoli z otaczajcym krajobrazem. Von Reden zna rwnie zapewne pisma H. Whatelyego i jego propozycj czterech typw kompozycji pejzaowych, z ktrych chyba nieprzypadkowo a trzy zastosowano w Bukowcu, mianowicie: ogrd pooony przy oranerii; park obejmujcy dalsz posiado i stapiajcy si z krajobrazem naturalnym i trzeci typ - typ ozdobnej farmy.
Pierwszy typ, typ kwietnego ogrodu zastosowano przy klombach wok podjazdu paacowego i wok pawilonw parkowych, pozostajcych w bezporednim ssiedztwie paacu: przy (istniejcej do niedawna) Oranerii, gdzie znajdowa si ogrd rany i przy Domu Ogrodnika obsadzonym winiowymi drzewkami. Drugi typ kompozycji rozciga si na 120 ha. Trzeci typ, ozdobnej farmy, czy folwark, wie i paac spaja funkcje estetyczne i utylitarne. Starannie utrzymane ki, pola, zarybione stawy (majce take za zadanie osusza teren), take obory i stajnie (ktrych klasa artystyczna dorwnuje gwnej rezydencji) przeplataj si w Bukowcu z pawilonami ogrodowymi sucymi rozrywce.
Take wie, typu ulicwka, cignca si za folwarkiem wydaje si by naturalnym komponentem caego zaoenia. Droga, przy ktrej ley rozwidla si na placu przy kocioach i starej karczmie i prowadzi dalej do Wojkowa, drugie za jej odgazienie, bardziej malownicze, bez zabudowa prowadzi przez Krogulec do Karprnik. Kocioy, pooone w centrum wsi stanowi jej naturaln dominant. Cmentarz pooony na pnocnym skraju wsi, za gotyckim kocioem peni podwjn rol, malowniczo pooony na w lesie na stoku wzgrza skada si bowiem take na element ikonografii parku romantycznego. Na szczycie cmentarnego wzgrza, na skraju lasu, w ssiedztwie kamiennego krgu wzniesiono krucyfiks. Form i ustawieniem, a szczeglnie nastrojem jaki musia wywoywa o zachodzie soca (dzi jest zasonity przez drzewa) budzcy skojarzenia z obrazem Caspara Davida Friedricha "Krzy w grach" (skojarzenie to ma swoje racjonalne podstawy jako, e Friedrich odwiedza te tereny, znane s jego pejzae z ssiednich Mysakowic). Krucyfiks ten wyznacza kiedy jeden z punktw widokowych - korespondowa z budynkami pooonymi na ssiednich wzgrzach: wie widokow i Amfiteatrem zamykajcymi od pnocy kotlin i Herbaciarni i Opactwem z drugiej strony kotliny.
Osie widokowe nie ograniczay si do wzajemnych powiza midzy pawilonami parkowymi, sigay dalej wic park z naturalnym krajobrazem i ssiadujcymi rezydencjami.
Zamknita piercieniem wzniesie od pnocy dolina Jedlicy, w stron Karkonoszy agodnie otwiera si. Na t stron rozpociera, si malowniczy widok, dlatego ku grom skierowany jest front kilku pawilonw m.in. Oranerii i Herbaciarni, z ktrej okien w pogody dzie wida niek. Daleka panorama gr przedzielona bya lustrem staww (naturalnych po pnocnej strome, rezydencji, ktre zasilane byy strumieniami spywajcymi ze stokw Mrowca) i sztucznymi - u podna paacu i od poudnia. Z tej strony stawy te cigny si a po Kostrzyc tworzc ukad komunikacyjny, a zasilane byy wod spitrzon przez tam, wybudowan z polecenia hrabiego von Reden. Stawy pooone w bezporedniej bliskoci paacu odbijay jego czerwone tynki. Cay system wodny powizany by ze sob szeregiem roww i kanaw.
Groble peniy funkcje traktw komunikacyjnych jak np. aleja spacerowa wysadzona dbami prowadzca do Kostrzycy. Prowadzca wzdu gadkiej tafli wody i wrd k wyznaczaa o widokow skierowan na Ma i Czarn Kop oraz niek. W pochmurne dni, gdy warunki pogodowe uniemoliwiay podziwianie panoramy gr, niedostatek wrae wynagradzay mgy unoszce si nad stawami. Stawy otrzymay romantyczne nazwy dodajce odpowiedniego klimatu (np. Staw Ponurej Kapliczki).
Malownicze efekty potgoway nowe gatunki drzew i krzeww wkomponowane - w zastany drzewostan, gwnie dbowo-bukowy. Nowe drzewa najgciej wystpoway w otoczeniu budowli parkowych, miejscami obrzeay drogi, rozdzielay stawy, sadzone byy rwnie jako solitery w miar oddalania si od rezydencji importowany drzewostan rzednia, przechodzc w naturalny krajobraz. Park w Bukowcu jako pierwszy park na tych terenach o ok. 30 lat wczeniejszy ni parki w Mysakowicach i Wojanowie narzuca i wyznacza sposb komponowania ssiadujcych zaoe.
Monika Osinkowska
LITERATURA:
- Czartoryska I, Dyliansem przez lsk, Dziennik podry do Cieplic w r. 1816, Wrocaw, Warszawa, Krakw 1968, Zakad Narod. Im. Ossoliskich.
- Gundmann G., Kuns und Denkmalpflege in Schlesien, Breslau 1939.
- Zieliski A., Polskie podre po lsku w XVIII i XIX w. (do 1863), Wrocaw-Warszawa-Gdask, 1974.
|
