|
Mysakowice, pooone na pnoc od Jeleniej Gry w dolinie omnicy stanowi jeden z ciekawszych przykadw powizania architektury i krajobrazu naturalnego. Wie jest bowiem otoczona przez masyw Rudaw Janowickich, a istotnymi elementami krajobrazotwrczymi s pagrkowate formy terenu nalece do Wzgrz omnickich i Karpnickich. Nad pagrkowatym terenem niezaprzeczalnie dominuje masyw Karkonoszy, a jego najwyszy szczyt, nieka, stanowi interesujce zamknicie widnokrgu. Dziki tak niepokojcemu krajobrazowi Mysakowice wzbudziy ogromne zainteresowanie ju w kocu XVIII wieku.
Historia osadnictwa na terenie gminy Mysakowice siga wczesnego redniowiecza. Pocztkowo te tereny weszy w skad Pastwa Polskiego. W okresie rozbicia dzielnicowego znalazy si w obrbie ksistwa widnicko - Jaworskiego, a po mierci ostatniego piastowskiego dynasty - Bolka II widnicko - Jaworskiego, na mocy wczeniejszych ukadw, zostay w 1392 roku wczone do Krlestwa Czech. W tym wanie okresie pojawia si pierwsza wzmianka o istnieniu wsi Mysakowice (1385 r.). W latach 1419 - 1433 tereny te ucierpiay w wyniku najazdw husyckich. W 1526 roku Krlestwo Czeskie znalazo si pod panowaniem Habsburgw, ktre trwao do 1741 r., kiedy w wyniku wojen lskich, ziemie te zostay przyczone do Prus. W tym okresie Mysakowice pozostaway w rkach dwch rodw: w XVI w. naleay do Zeidlitzw linii Affe, a w XVII w. do Reibnitzw. Po mierci Maksymiliana von Reibnitz dobra mysakowickie odziedziczy jego kuzyn Karol Fryderyk von Kottwitz. W XVII wieku, teren ten ucierpia w wyniku Wojny Trzydziestoletniej (lata 1618-1648). Burzliwe wydarzenia nie sprzyjay rozwojowi gospodarczemu i demograficznemu, ktry na dobre rozpocz si po wojnach napoleoskich. Wtedy wanie Mysakowice stay si chtnie i czsto odwiedzanym miejscem letniego wypoczynku.
Niewiele wiadomo o wygldzie mysakowickiej rezydencji przed XIX w. Na miejscu dzisiejszego paacu pod koniec wieku XVIII sta tylko skromny dwr, w ktrym rezydowa
zarzdca dbr. W 1786 roku, F. A. Zimmermann w Beytrage zur Beschreibung von Schlesien zamieszcza krtk informacj o czterech folwarkach znajdujcych si na terenie posiadoci Brak natomiast jakiejkolwiek informacji o wikszej rezydencji. Dopiero wzmianka z 1809 roku o mierci Fryderyka Adolfa von Kalckreuth i pochowaniu go w paskim ogrodzie zdaje si sugerowa istnienie rezydencji. Jeli pody za tym rozumowaniem, to budowla powsta moga midzy 1786 a 1809 roku, kiedy posiado pozostawaa w rkach rodziny von Richthoff. Wielka historia Mysakowic rozpoczyna si w 1816, kiedy zostaj one sprzedane przez von Kalckreuthw Augustowi Niethardtowi von Gneisenau. Feldmarszaek postanowiwszy spdzi tam reszt swojego ycia, nakaza rozpocz przebudow. Zadanie to powierzy architektowi i malarzowi, Jzefowi von Raabe, ktry mia powikszy ju istniejcy, raczej skromny, barokowy, dwukondygnacjowy paac zaoony na planie podkowy, nakryty amanym dachem.
Architekt zachowa plan podkowy a kubatur zwikszy poprzez podwyszenie budynku o mezzanino. Otwarty dotd w kierunku poudniowym dziedziniec zamkn przeszklonym przedsionkiem i umieszczonymi na nim: werand i tarasem. Elewacj od strony ogrodu akcentowa trjkondygnacjowy ryzalit z wskim tarasem, wspartym na czterech filarach, midzy ktrymi znajdowa si portal. amany dach zastpiono w trakcie tej przebudowy czterospadowym; porodku kalenicy zbudowano niewielki belweder kryty kopu, a w szczytowych partiach dachw skrzyde wybito lukarny. ciany mezzanina przepruto kwadratowymi oknami; pozostae okna paacu byy prostoktne. Pi duych porte - fenetre, zamknitych pkolicie, o promienicie rozchodzcych si szczeblinach stanowio dekoracj przedsionka. Podobn form mia portal od strony ogrodu. Parter budynku by oddzielony od wyszych kondygnacji wydatnym gzymsem. Osie elewacji frontowych skrzyde (po trzy) wydzielay smuke lizeny, w naroach zdwojone, przebiegajce przez dwie grne kondygnacje. Osie parteru elewacji frontowych skrzyde (te po trzy) oddzielay wyprofilowane w tynku arkady, w ktrych umieszczono okna. Naroa budynku wspieray dekoracyjnie boniowane przypory (dekoracj w formie boniowania otrzymay te lizeny wydzielajce osie parteru elewacji ogrodowej. Grna cz fasady ogrodowej bya pozbawiona artykulacji, co nadawao jej bardziej wertykalny charakter. W trakcie tych prac powstaa take oraneria. Take istniejcy ju wczeniej wok rezydencji ogrd zmieni swoje oblicze. Wydany w 1822 r. przewodnik P. Heynego Wanderungen uber Stonsdorf, Erdmannsdorf und Buchwald als Fortfessung zu der Wanderung im Riesen-Gebirge opisuje sentymentalne zaoenie, ktre mona podziwia z wysokoci paacowego belwederu. Wzniesiono kilka nowych budowli, wykorzystano by moe take naturalne wzniesienie gry Mrowiec. Obok dokonania klasycystycznej przebudowy paacu, marszaek kaza zmodernizowa folwark. W 1818 roku nowe budynki zostay zgrupowane wok kwadratowego dziedzica. Stefan Kaiser zalicza prace prowadzone przez feldmarszaka do pierwszej fazy zagospodarowania Kotliny Jeleniogrskiej, kiedy to na tym terenie wspistniay obok siebie nie powizane dobra ziemskie. Klasycystyczna przebudowa Mysakowic nie wpisywaa si zbyt dobrze w otaczajcy krajobraz. Naley pamita, e Karkonosze, urzekajce swym nieco melancholijnym i zagadkowym piknem wietnie korespondoway z modnymi, romantycznymi teoriami estetycznymi, a nieka ju pod koniec XVIII w. staa si popularnym celem wycieczek. Feldmarszaek zmar w 1831 roku i ju w roku nastpnym wdowa sprzedaa posiado Fryderykowi Wilhelmowi III - krlowi pruskiemu.
Paac i jego otoczenie poddane zostao kolejnej, kompleksowej przebudowie, tym razem projekt opracowa Karl Friedrich Schinkel - naczelny architekt dworu pruskiego. Ta faza prac cigna si, na dobr spraw, a do mierci krla w roku 1840 i obja: w 1832 roku porzdkowanie i rekonstrukcj paacu, w 1838 roku pooenie nowych tynkw, w 1836 roku budow domku rycerskiego oraz ewangelickiego kocioa.
Prace nad tym ostatnim obiektem przecigay si, m in. z powodu zawalenia si wiey. W ramach prac prowadzonych pod kierunkiem nadwornego twrcy ogrodw - Teichlera - zmieniono take styl ogrodu, dbajc o dopasowanie jego charakteru do otaczajcego krajobrazu. Powstao kilka nowych pawilonw parkowych (m. in. wspomniany domek rycerski), ale zasadniczo wykorzystano naturalne walory uksztatowania terenu. Zaoono dwa stawy, jeden z romantyczn wysp porodku, wytyczono aleje spacerowe i wykarczowano szereg drzew w celu utworzenia polanek widokowych. Istotnymi elementami krajobrazu byy: wspomniany wyej, wznoszony mimo przeszkd, halowy koci z pokrg absyd oraz tyrolskie domy osiadych w 1837 r. wygnacw z Zillertal. Powstay w ten sposb kompleks paacowo - parkowy zyska bardzo wyrane oblicze ideologiczne. Jego charakter w duej mierze okreli sam Fryderyk Wilhelm III, ktry uwaa prosty, surowy klasycyzm za najdoskonalszy styl architektoniczny.
Mysakowicki paac nawizywa do architektury szlacheckiego dworu, take na paszczynie ideologicznej. To rodowe gniazdo, w ktrym praktykowano klasyczne, domowe cnoty symbolizowao witalne siy przyrody. Podobne znaczenie miay wedug Schinkla siedziby przesiedlonych ewangelikw. Dziki konstatacji, e kt, pod jakim pochylone s tyrolskie dachy jest taki sam, jak w greckich wityniach, ta prosta, wiejska zabudowa uzyskaa sakralny wymiar, stajc si miejscem kultu pracy, ktrej celem jest doskonalenie otaczajcego wiata i samego siebie. Praktykowanie zsakralizowanej pracy podporzdkowane byo wyszemu celowi etycznemu. Jego symbolem byo jasno, wiato, ktre stao si jednym z podstawowych elementw konstytuujcych zaoenie mysakowickie. wiadczy o tym mlecznobiay kolor tynkw rezydencji i kocioa. wiato soneczne moe by interpretowane jako symbol siy przezwyciajcej chaos opartej o prawd i prawo. Jest to kolejne nawizanie do idei twrczej transformacji wiata. Niestety nie wiadomo, czy powstaa na tym terenie osobna witynia Soca. Nie wydaje si to zreszt konieczne. Nawet jeeli sama rezydencja, zgodnie z pogldami Fryderyka Wilhelma III, pozbawiona bya wyranych nawiza symboliczno-sakralnych, tak funkcj peniy domy tyrolskie, koci i wreszcie krajobraz zdominowany przez agodnie wzniesiony szczyt nieki.
Tak interpretacj otoczenia mysakowickiej rezydencji wspiera widok z tarasu ogrodowego, przekazany na obrazie Caspara Davida Friedricha Widok z tarasu ogrodowego zamku w Mysakowicach z 1811/1812 r.: trjktna furtka wiodca do ogrodu, podkrela ksztat odlegego wzniesienia. Jednoczenie dwa lwy, staroytne symbole solarne strzeg wejcia do zalanego socem wiata za parkanem. Pierwszy plan skpany jest w Cieniu, wyj ze mona tylko poprzez wewntrzne doskonalenie - prac nad sob: medytacj, spacer i lektur. Wiara, e wiat idealny ma by poddany reguom geometrii i harmonii zawarta w Schinklowskiej interpretacji architektury tyrolskiej koresponduje z klasycyzmem rezydencji. Prawdziwa religia jest oparta na czystych i jasnych, ponadczasowych zasadach. W ten sposb mona zinterpretowa wmurowanie w portal kocioa w Mysakowicach dwch staroytnych kolumn, sprowadzonych z Pompei. Jednoczenie sama obecno Tyrolczykw i burzliwy kontekst ich osiedlenia i podobiestwo rezydencji do zwykego dworu przekazuj treci patriotyczne.
mier Fryderyka Wilhelma III i choroba Schinkla nie spowodoway zatrzymania prac nad upikszeniem Mysakowic. Dobra przeszy najpierw pod wadanie wdowy - ksinej legnickiej. Jednake nowa wacicielka szybko je sprzedaa nowemu krlowi Fryderykowi Wilhelmowi IV. Prace nad kolejn rozbudow zostaj powierzone Augustowi Stuelerowi, a ogrd ma przeorganizowa Peter Jopseph Lenne. Paac otrzymuje nowy, neogotycki kostium (Stueler prawdopodobnie opiera si na pozostawionych przez Schinkla rysunkach i szkicach) i zostaje zasadniczo przebudowany. Zosta powikszony poprzez dobudowanie od zachodu niszego, dwukondygnacjowego, jednoprzestrzennego skrzyda z podjazdem, poczonego od pnocnego wschodu z wysok, omioboczn wie, a od wschodu - za pomoc wskiego korytarzyka - z nowo wybudowanym, parterowym pawilonem jadalnym. Zwarta i uspokojona dotd w swym ksztacie budowla zostaa dziki dobudowanym: wiey i jadalni (uoonej prostopadle do bryy paacu) przestrzennie urozmaicona. Ciekawy, biegncy przez dwie kondygnacje wykusz wzbogaci elewacj wschodni. Na neogotycki wystrj budowli skadaj si: attyka obiegajca koron murw i przesaniajca dach, dodane na naroach omioboczne sterczyny, ktre imituj wieyczki, wyrobione w tynku dekoracyjne, profilowane gzymsy nadokienne oraz arkadowa loggia w czci centralnej fasady, ktrej wski taras otoczony zosta balustrad o takich samych formach, co korona murw. Arkady loggii otrzymay form ukw ostrych. Cao zestrojona zostaa z wielopodziaowymi wysokimi oknami przedsionka o zamkniciach w ksztacie uku Tudorw. Taki sam typ okna zastosowano w najwyszej kondygnacji pseudoryzalitu od strony ogrodu, w pawilonie jadalnym i na wiey. Silnym przeksztaceniom ulegy take paacowe wntrza. Gwna klatka schodowa zachowaa wprawdzie sklepienia kolebkowe, ale przewity, ktrymi otwieraa si do hallu otrzymay zamknicia w formie uku Tudorw, tak samo jak profilowane obramienia otworu wejciowego z sieni do hallu i z hallu do bocznego korytarza. Te elementy zachoway si do dzisiaj.
Do przebudowy zaoenia parkowego przystpi Lenne w 1836 roku wykorzystujc tereny wykorzystywane do tej pory gospodarczo. Pomidzy paacem a kocioem powsta rozcignity wgbnik penicy funkcj pleasure ground. Zachowany zosta trjdzielny ukad parku; tereny najbliej rezydencji otrzymay formalny ukad grzdek, nastpnie podziwia byo mona bogaty system wodny obsadzony rnymi rodzajami drzew i krzeww, wreszcie cao roztapiaa si w krajobrazie zamknitym masywem Karkonoszy i nieka. Ten etap prac trwa zasadniczo do 1844 roku. Naley zauway, e symbolika parku zostaa zmieniona - za spraw podwyszenia wiey przy rezydencji - ktra w efekcie growaa nad wie kocieln. Zaburzyo to pierwotn jedno elementw. Budowle istniejce na terenie rezydencji odzwierciedlay hierarchi spoeczn, na ktrej czele sta krl pruski, drugie miejsce zajmowa koci, za d przypada ludziom pracy. Ukad ten ywo przypomina drabin feudaln, co wspgrao z ogln tendencja nadania rezydencji charakteru gotyckiego. W podobnym duchu (redniowiecznych ideaw spoecznych, w ktrych mieci si rozbudowany program genealogiczno - heraldyczny rodw panujcych) utrzymano wystrj wntrz, zwaszcza sali jadalnej (jej okna urozmaicone zostay kolorowymi witraami o ksztacie herbw rodowych). Na tym etapie prac doszo do poczenia parkw rezydencji ssiadujcych z Mysakowicami. Z ca pewnoci uatwio to kontakty towarzyskie, gdy wytyczono wtedy liczne drogi i aleje komunikacyjne i spacerowe. Niestety trudno stwierdzi, czy kompleks ten stanowi cao take na paszczynie ideowej. W tym celu naleaoby zestawi programy wszystkich zintegrowanych zespow paacowo-parkowych
Ani II poowa XIX wieku, ani pierwsza stulecia XX nie przyniosy wikszych zmian w wygldzie rezydencji i parku. W 1905 roku zmieni si status prawny Mysakowic - zostay one uznane za niepodzielne dobra koronne - Kronfideikomiss. Nastpnie, w 1909 roku, przeszy w rce nowego waciciela Gustawa Richtera. Ostatnimi wacicielami byli: Gustaw Rudolf (od 1927 r.) oraz jego ona Anna (od 1937 r.). W czasie II wojny wiatowej w paacu miecia si siedziba S. A. Po wojnie, od maja do padziernika 1945roku, stacjonowao tam dowdztwo ochrony armii ZSRR. Paac zosta zniszczony i ograbiony. Nastpnie przez krtki czas by wykorzystywany jako siedziba Monopolu Rolniczego. Do roku 1950 sta pusty, dopiero od momentu przejcia go przez wadze gminne, co nastpio w 1953 roku, jest regularnie uytkowany. Od tego czasu jest siedzib szkoy podstawowej. Dzisiaj dawna rezydencja krlw pruskich pozostaje w dobrym stanie, zostaa poddana gruntownemu remontowi. Niestety pierwotny ukad wntrz uleg zatarciu. Mimo to fasady zachoway stylowy charakter. Dziki temu mona wci podziwia jedn z najpikniejszych realizacji neogotyku angielskiego na lsku, chocia otaczajcy j park wymaga znacznych prac porzdkujcych i restauracyjnych.
Katarzyna Komar, Agnieszka Ku
LITERATURA:
- Boersch-Supan E., Fryderyk August Stuler a paace w Mysakowicach, Karpnikach i Wojanowie, [w:] "Krajobrazy" 21(33), s. 60.
- Hass L., Wolnomularstwo w Europie rodkowo-wschodniej w XVIII i XIX w., Wrocaw 1982.
- Kaiser S., Wiec bdziemy wici pikne spotkanie na kochanym lsku, Kotlina Jeleniogrska w XIX w., [w:] "Krajobrazy" 21(33).
- Kica E., Kieres-Jakubaszek E., Hryniewicz A., Kwerenda archiwalna i bibliograficzna zaoe paacowo-parkowych, woj. jeleniogrskie, Warszawa 1997, s. 44-52.
- Krosigk K. von, Lenne i Mysakowice, sugestie do upikszenia krajobrazu Kotliny Jeleniogrskiej w XIX w., [w:] "Krajobrazy" 21 (33), s. 46-54.
- Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy Mysakowice, Mysakowice 1999 r., s. 5, 29-30, 34-36.
- Swiryda I, W poszukiwaniu ukrytych znacze, park naturalny XVIII stulecia a wolnomularstwo, "Ars Regia", R. II (1993), nr. 2(3), s.7-40.
- Wrabec H., Analiza historyczna zaoenia parkowego w Mysakowicach, [w:] Park Mysakowicki, Katalog parkw woj. Jelenia Gra, b. m. 1976;
- Wrabec H., Studium historyczno-stylistyczne zespou paacowo-parkowego i kocioa w Mysakowicach, Wrocaw 1990.
|
