|
Wojanw (niem. Schildau) pooony jest kilka kilometrw na poudniowy wschd od Jeleniej Gry, w dolinie rzeki Bbr, na obszarze rozlegego parku krajobrazowego. Miejscowo tworzy administracyjn cz z lecym na lewym brzegu rzeki, Bobrem i oddalonym na pnoc dawnym folwarkiem Januszewice, zwanym take Jasiow Dolin. Paac usytuowany jest w zachodniej czci wsi. Na pnoc od rezydencji rozciga si park krajobrazowy, ktrego zachodni granic stanowi rzeka Bbr, oddzielajca zesp paacowo-parkowy w omnicy Dolnej.
Przed paacem znajduje si duy dziedziniec z zabudow gospodarcz. Od strony pnocno-zachodniej rezydencji umieszczone s stajnie (1 w. XIX w.),
stodoa murowana (k. XVIII w.) oraz barokowo-klasycystyczna oficyna mieszkalna (pocz. XIX w.).
Cay kompleks paacowo-parkowy komponuje si z otaczajcym go krajobrazem. Brya paacu stanowi dominant okolicy, jednak wie nie jest jej podporzdkowana, tworzc lun zabudow wzdu prawego brzegu rzeki Bbr. Rezydencja utrzymana jest w stylu neogotyku angielskiego.
Paac trzykondygnacjowy zaoony na rzucie prostokta, z czterema naronymi, cylindrycznymi wieami oraz wysokim ryzalitem mieszczcym klatk schodow na osi elewacji frontowej. Korpus paacu nakryto wysokim, trzykondygnacjowym dachem czterospadowym, za narone wiee zwieczono lejkowatymi hemami. Natomiast klatka schodowa w elewacji frontowej otrzymaa paski dach, na ktrym umieszczono widokowy taras. Tak uksztatowan bry budynku poprzedzon od ogrodu rozlegym prostym tarasem z pkolist exedr na osi.
Po obu stronach paacu wzniesiono oranerie poczone z nim krytymi przejciami. Od strony elewacji frontowej przed wejciem do budynku znajduje si podest z kilkustopniowymi schodami jedno biegncymi. Szczeglny charakter elewacji frontowej paacu nadaje podwjny portal.
Dwa pkolicie zamknite otwory wejciowe ujto w kamienne, proste obramienia zoone z filarw wspartych na cokoach ze stylizowanymi gowicami dwigajcymi prost archiwolt i fryz belkowania ozdobiony szeregiem herbw. Kolumienki te obione w 2/3 s ustawione po bokach otworw wejciowych. Osiowo kompozycji portalu zostaa dodatkowo podkrelona przez umieszczenie nad gzymsem w rodkowej jego czci maej, prostoktnej tablicy z napisem i dat: Erbaut 1607.
Nad inskrypcj dekoracyjne spywy zdobione ornamentem okuciowym i zwisami owocowo-kwiatowymi przedstawionymi na pasach materii.
Korpus flankowany jest przez wspomniane dwie oranerie.
Oranerie te, dwukondgnacjowe, zaoone na planie prostoktw, maj dwu i trzyosiowe elewacje, skromniejsze od dziedzica i bogatsze od ogrodu. Strefa cokoowa tych budynkw jest wysoka. Elewacje gwnego korpusu ozdobiono pseudoboniowaniem wykonanym w tynku. W oknach elewacji ogrodowej oraz oknach oranerii i ich cznikw zachowaa si czciowo neogotycka stolarka okienna, natomiast pozostae obramienia s siedemnastowieczne.
Wojanw wzmiankowany jest po raz pierwszy w dokumentach historycznych w 1281 roku jako siedziba rodu von Zedlitz. Od XIII do 1 w. XVIII wieku byli oni wacicielami tego majtku z krtkimi przerwami w latach 1486-1530 i 1540-1548, kiedy dobra naleay do Schaffgotschw z Chojnika. W XVIII wieku majtek wojanowski czsto zmienia wacicieli, a do 1755 roku. Wwczas zakupi go jeleniogrski kupiec Daniel von Buchs (1707-1779), ktry posiada ju ssiednie majtki w Dbrowicy (Eichberg) i Wojanowie - Bobrowie (Boberstein). Buchsowie utrzymali swe dobra do roku 1817, kiedy sprzedali je Karolowi Henrykowi von Rothkirch (1785-1830), a jego spadkobiercy w roku 1831 odsprzedali je tajnemu radcy sdowemu Krlestwa Pruskiego - Ike. Zapewne to on by inicjatorem pierwszej, neogotyckiej przebudowy starego dworu. W 1839 roku zwizku z wyjazdem do Krlestwa Polskiego Ike sprzeda majtek wojanowski krlowi Fryderykowi Wilhelmowi III, ktry kupi go dla swojej crki Luizy, ony Fryderyka Niderlandzkiego. W tym te okresie dokonano kolejnej, czciowej przebudowy paacu i zaoono park. W kocu XIX wieku dobra wojanowskie drog dziedziczenia przeszy na ksin Mari zu Wied, ksiniczk niderlandzk, ktra sprzedaa je w roku 1908 Karolowi Krieg, porucznikowi rezerwy regimentu dragonw z Bredow. W latach 1927-1945 Wojanw nalea do konsula dr Effenberga i wydawcy gazet Kammera, pochodzcych z Wrocawia. Po II Wojnie paac i budynki folwarczne przej skarb pastwa. Obecnie jest to wasno prywatna.
Pocztki obecnego zaoenia paacowo-parkowego sigaj XVII wieku, kiedy stan tu obronny dwr renesansowy.
Paac powsta w wyniku przebudowy w latach 1603-1607. Prawdopodobnie zosta wzniesiony na miejscu starszego, zburzonego. Jednorodny, regularny rzut nowszego zaoenia nie wykazuje wikszych zakce. Data umieszczona nad portalem dodatkowo potwierdza przypuszczenia. Paac zrujnowany podczas wojny trzydziestoletniej (1618-1648) zosta odbudowany w pierwotnym ksztacie. Trzon budynku dotrwa do dnia dzisiejszego. Pierwsza przebudowa neogotycka nastpia ok. 1833 roku, kiedy wacicielem paacu by Ike. Jego wyjazd W 1839 roku uniemoliwi zakoczenie prac. Dopiero w 1835 roku paac zosta przebudowany na rezydencj ksiniczki Luizy Niderlandzkiej w modnym wwczas duchu romantyzmu. Na ksztat gothic castle bez dokonywania istotnych zmian w bryle budynku.
Wwczas to stary dwr otrzyma nowe oblicze przez nadanie mu cech neogotyku angielskiego.
wiadomie wykorzystano nie tylko bry starszego dworu, ale i pozostaoci dawnego wystroju elewacji frontowej. Podwyszono sal balow i narone wieyczki. Ryzalit z klatk schodow zwieczono krenelaem. Cao nakryto wysokim czterospadowym dachem, a wieyczki zwieczono stokowymi hemami.
Jeszcze w 1906 roku miaa miejsce ostatnia przebudowa paacu.
Wntrza znacznie zmienione utraciy pierwotny wystrj. Spord nich na szczegln uwag zasuguje gwna sala paacu, ze wzgldu na stosunkowo dobrze zachowane polichromie. Jest to sala balowa, znajdujca si na pierwszym pitrze, zajmujca dwie kondygnacje. Z sieni drugiego pitra dostpna jest empora muzyczna. Omawiana sala balowa nakryta jest, podobnie jak inne pomieszczenia paacu, paskim sufitem z profilowanym gzymsem u podstawy. Nad drzwiami prowadzcymi z sieni, pod empor muzyczn umieszczono scen przedstawiajc Apolla niesionego na ou w otoczeniu orszaku. Nad dwoma pozostaymi otworami wejciowymi widniej medaliony ze scenami figuralnymi, ujte w ozdobne ramy.
Dekoracja ornamentalna paacowych wntrz zachowaa si oprcz tego jedynie w pomieszczeniach widokowych najwyszych kondygnacji alkierzowych wie (malowane obramienia okien i nisz, gzymsy wieczce i sufitowe rozety). Podczas prac renowacyjnych odkryto take polichromi w dolnych partiach wie.
W badaniach nad autorstwem neogotyckiej przebudowy paacu w Wojanowie, zdania wrd badaczy s podzielone. Rozwizanie tego problemu jest o tyle trudne, e nie zachoway si adne archiwalia wyjaniajce t kwesti. Ponadto, w starszej literaturze brak wzmianek o architektach, ktrzy mogli bra udzia w przebudowie neogotyckiej. Prace badawcze nad omawianym obiektem zabytkowym podjto dopiero w okresie midzywojennym. Pominito analiz starszego, pnorenesansowego dworu i skoncentrowano si na rezydencji neogotyckiej. Przedwojenni badacze niemieccy piszc o wojanowskim paacu prbowali przypisa go Schinklowi, jednak wysunite przez nich argumenty nie byy do przekonujce. Kropp w swoim artykule z 1932 roku, ktry zosta opublikowany na amach czasopisma Der Wanderer im Riesengebierge uzna e kontakt Schinkla z Wojanowem mg nastpi podczas jego podry po lsku w 1832 roku. Atrybucj t podj Grundmann w obszernej pracy powiconej architekturze schinklowskiej na lsku, wydanej w Berlinie w 1941 roku. Swoje przypuszczenia opar na oglnej analizie stylistycznej oraz korespondencji ksinej Luizy Radziwi z 1822 roku z pniejszym krlem Fryderykiem Wilhelmem IV. Natomiast pniejszy etap neogotyckiej przebudowy ogrodowej elewacji wojanowskiego paacu, Grundmann prbuje poczy z osob Stuelera, architekta starszej generacji uczniw Schinkla. Swoj teori uzasadni poprzez ukazanie zbienoci formalnych w twrczoci obu architektw. Jednak bardzo dekoracyjne formy raczej na niego nie wskazuj. Dr Eva Brsch-Supan przypuszcza, e przebudow mg zaprojektowa ucze Stuelera, Hermann Alexander Wentzel, ktry peni funkcj nadwornego architekta ksicia holenderskiego.
Kompleks paacowo-parkowy w Wojanowie to przykad cisego zwizku pomidzy architektur a krajobrazem, charakterystycznego dla romantyzmu I po. XIX wieku. Atrybucja tego zaoenia nie budzi adnych kontrowersji.
Park krajobrazowy powsta w latach 30-tych XIX wieku i zosta przeksztacony ok. poowy tego stulecia przez Petera Lenn (1789-1866), architekta krla pruskiego. Park wojanowski wykazuje cechy charakterystyczne dla twrczoci tego architekta:
- udzia duych powierzchni trawnikowych
- dalekie widoki z ogrodu na otaczajcy krajobraz
- malowniczy ukad zadrzewienia
Wojnowski park zosta powizany z architektur paacu (jak ju wczeniej wspomniano) zgodnie z wymogami dotyczcymi ksztatowania modnych wwczas, romantycznych zaoe paacowo-parkowych. w wzajemny zwizek w tym omawianym przypadku wyrazi si m.in. przez wprowadzenie rozlegego ogrodowego tarasu, ktry wraz z architektur oranerii stanowi architektoniczn granic parku krajobrazowego. Ponadto na paskim dachu wieowej klatki schodowej w elewacji frontowej umieszczono drugi widokowy taras, z ktrego mona obj wzrokiem du cz doliny Bobru wraz z zamykajcymi j acuchami wzgrz i Janowickich Rudaw. Wspaniay widok roztacza si rwnie z najwyszych kondygnacji naronych alkierzowych wie. Dawniej mona byo z nich podziwia gwne pasmo Karkonoszy, obecnie ju niewidoczne, zasonite przez wysokie drzewa omnickiego parku i nasyp z drog prowadzc do Krogulca.
Paac w Wojanowie jest niewtpliwie cennym elementem dziedzictwa regionu i dziki inwestycji prywatnej nie popada w dalsz ruin. Jednak duym problemem pozostaje sprawa konserwacji polichromii, ktrej nie powica si wystarczajco duo uwagi w czasie trwajcej nadal renowacji obiektu.
Magorzata Cioek
LITERATURA:
- Brsch-Supan E., Berliner Baukunst nach Schinkel, Mnchen 1977.
- Brsch-Supan E., Fryderyk August Stler a paace w Mysakowicach, Karpnikach i Wojanowie, Krajobrazy. Studia i materiay, z. 21 (33), 1998, s. 60-67.
- Brsch-Supan E., Mller-Stler D., Friedrich August Stler, Mnchen, Berlin 1997.
- Grundmann G., Schlesien, Berlin 1941.
- Hryniewicz A., Kica E., Kieres-Jakubczak E., Kwerenda archiwalna i bibliograficzna zaoe paacowo-parkowych, woj. jeleniogrskie, Krajobrazy. Studia i materiay, z. 19 (31), 1997.
|