MIECZYSAW MORKA
Kilka uwag o wartoci sygnatur oraz pisaniu ekspertyz
- f r a g m e n t   a r t y k u u -

(...) Sygnatura jest niezmiernie wanym elementem przy ustalaniu autorstwa obrazu. Musi jednak spenia podstawowy warunek: trzeba mie absolutn pewno jej autentycznoci, gdy od XVII wieku w handlu znajduje si tysice obrazw z faszywymi bd naniesionymi pniej sygnaturami. Zgodnie z duchem romantyzmu pojawienie si podpisw malarzy na obrazach tumaczono wzrostem prestiu tego zawodu oraz zwikszonym poczuciem godnoci wasnej artystw doby renesansu. Wybitny pitnastowieczny architekt, rzebiarz i teoretyk - Antonio Averlino zw. Il Filarete (ok. 1400 - po 1465) wprost da, aby malarze podpisywali swe dziea. Znane s sygnatury prawie wszystkich wybitnych malarzy woskiego Ouattrocenta. Dzi jednak wiadomo, e podpisy na obrazach nie byy wycznie oznak "renesansowego indywidualizmu" i wiadectwem dumy z wasnej rangi artystycznej, jak utrzymuje Jacek Tylicki, analizujc zwroty pinxit (namalowa) i invenit (wymyli) przy sygnaturze Hana.
Dowiedziono bowiem, e dzieo podpisane przez waciciela warsztatu wcale nie musiao by przez niego namalowane wasnorcznie. Niekiedy oznaczao co wrcz przeciwnego - chodzio przede wszystkim o potwierdzenie, e odpowiada ono standardom danego warsztatu. Praktyka ta, ktrej przykadem s pracownie tak wielkich artystw jak Rafael, bynajmniej nie zostaa zaniechana w stuleciu nastpnym.

Kiedy w 1968 roku Rembrandt Research Project rozpoczyna swoj dziaalno, przed picioma badaczami stan m.in. problem ustalenia w peni wiarygodnego podpisu Rembrandta. Na caym wiecie, w zbiorach muzealnych i kolekcjach prywatnych znajdoway si bowiem setki obrazw majcych na sobie podpis synnego mistrza.

Zadanie byo trudne, jednak przy pomocy grafologw, po wielu mudnych analizach z uyciem najnowszej aparatury, udao si wreszcie "wypreparowa" cakowicie pewn sygnatur. Pozwolio to nie tylko wyeliminowa ogromn liczb obrazw czonych z artyst wycznie dlatego, i figuruje na nich jego sfaszo wany podpis, lecz take przynioso zaskakujc dla wielu historykw sztuki konstatacj. Ot okazao si, e poza setkami faszywych sygnatur, na ewidentnych pracach uczniw figuruje autentyczny podpis Rembrandta. Przekonano si wic, e zgodnie z tradycj cechow, podobnie jak redniowieczni mistrzowie, take i on kad sygnatur jako potwierdzenie jakoci produkcji swojego warsztatu.

Autentyczne sygnatury artystw na obrazach, ktre nie byy ich rki, nastrczaj ekspertom wielu kopotw. Wiadomo bowiem, e m.in. Francois Boucher (1703-1770) sygnowa wykonane przez uczniw kopie, Dominig Ingres (1780-1867) sygnowa kopie swego ucznia Amaury Duvala (1808-1885), a w pracowni Camille'a Corota (1796-1875) praktyka ta bya czsto spotykana.

Faszerstwa dzie sztuki maj pokan literatur. Zajmowali si nimi najznakomitsi uczeni, by tylko wspomnie Erwina Panofskiego, Otto Kurza, Hansa Tietze, Federica Zeri, czy Klar Garas oraz Umberto Eco. Powica si im specjalne wystawy i numery prestiowych czasopism, a synnym faszerzom monograficzne opracowania. Niektrzy z nich, tacy jak Tom Keating czy Eric Hebborn ujawniaj swoje sukcesy i tajemnice warsztatu. W 1976 roku Keating zwoa konferencj prasow, owiadczajc: Zasypaem londyskie galerie od Mayfair po Chelsea moimi falsyfikatami. Nastpnie w telewizji zademonstrowa popis faszerskich umiejtnoci, malujc w cigu p godziny "francuskiego impresjonist". Wsppracujcy z nim specjalista od nanoszenia sygnatur nosi wdziczny przydomek Ja Piro". (...)