MUZEUM ARCHEOLOGICZNE I ETNOGRAFICZNE W ODZI


STAA WYSTAWA ETNOGRAFICZNA
"Szare jak ziemia, barwne jak pami"
- uzyskaa II nagrod w kategorii wystaw etnograficznych w konkursie Wydarzenie Muzealne - Sybilla 2000

Scenariusz: Ewa Zawiejska
Projekt plastyczny i realizacja: Zbigniew Wadyka
Projekt grafiki: Zofia Wadyka
Komisarz wystawy: Elbieta Krlikowska
Fotografie: Wadysaw Pohorecki, Kazimierz Wecel, Zofia Wadyka

Wystawa etnograficzna pt. "Szare jak ziemia, barwne jak pami" powicona jest czowiekowi-twrcy a zarazem "wytworowi" kultury wsi Polski rodkowej, okresu dwudziestolecia midzywojennego. Na wystawie reprezentowane s regiony: opoczyski, rawski, owicki i sieradzki. W owym czasie wie pozostawaa jeszcze w pewnej izolacji od wiata zewntrznego, co sprzyjao utrzymywaniu si postaw zachowawczych, a wraz z nimi systemu spoeczno-kulturowego, ktry opiera si na wartociach zwizanych z ziemi, lokalnoci, kultywowaniu miejscowej tradycji, dziaaniu kontroli spoecznej, autorytecie starszych.
Dlatego te mimo indywidualizacji losw jednostek istnia na wsi pewien schemat kulturowy drogi yciowej ludzi. Koleje ycia czowieka stanowi gwny wtek narracyjny prezentowanej wystawy, a poszczeglne jej czci s wizerunkami nastpujcych po sobie etapw biografii chopskiej.
Wizerunkiem dziecistwa jest wntrze izby, najwaniejszej czci domu rodzinnego, od ktrej dziecko zaczynao poznawanie wiata i gdzie czuo si najbezpieczniej. Tu dzieci naladujce dorosych, wdraane do najrozmaitszych zaj uczyy si wytrwaoci, poczucia obowizku, szacunku dla pracy. W izbie-kuchni koncentrowao si ycie caej rodziny. W tradycyjnym wntrzu obowizywa pewien ustalony porzdek w rozmieszczaniu mebli i sprztw, przedmiotw kultu religijnego i elementw zdobniczych.
Na wystawie zrekonstruowano cz chaupy opoczyskiej: fragment sieni i ssiadujcej z ni izby-kuchni. Zastosowany do celw ekspozycyjnych przekrj budynku umoliwia pokazanie rnych szczegw konstrukcyjnych oraz odsonicie strychu. Wanym elementem budowlanym s urzdzenia ogniowe-palenisko z okapem, piec-ogrzewacz oraz komin przystosowany konstrukcyjnie do odprowadzania dymu z dwu pomieszcze.
Okres modzieczy upywa na wsi pod znakiem doskonalenia si w pracach gospodarczych i wzmoonego uczestnictwa w yciu towarzyskim. Wizerunkiem modoci na wystawie jest scena przedstawiajca elementy cyklu obrzdowoci wiosennej: grup dziewczt z gaikiem i grup starszej modziey mskiej "kurcarzy" z wzkiem dyngusowym, na ktrym znajdowa si kogut. "Gaik" - zielone drzewko albo tylko ustrojona ga, by symbolem wiosny, kogut - symbolem si witalnych i podnoci. Kada z grup chodzc od domu do domu skadaa yczenia, piewaa okolicznociowe pieni, a "kurcarze" ponadto wygaszali oracje, patali rne figle a na kocu oblewali dziewczta wod. W zamian za dobre yczenia wszyscy otrzymywali tzw. suchy dyngus w postaci wiktuaw i datkw pieninych. Grupy s zeprezentowane w scenerii drogi wiejskiej w Rawskiem, gdzie jeszcze przed II wojn wiatow, od Poniedziaku Wielkanocnego przez cay powiteczny tydzie chodzono z ywym kogutem.
Progiem yciowym dla kadego modego czowieka, zgodnie z norm kulturow, byo zawarcie maestwa. Dawao ono pocztek nowej rodzinie i gospodarstwu, modyfikowao take dotychczasowe koligacje rodzinne, gospodarcze, ssiedzkie.
Tradycyjne wesele wiejskie byo zespoem obrzdowym, na ktry skaday si: zwyczaje przedlubne zakoczone zarczynami, ceremonia lubna w kociele oraz uczta weselna o bogatej, rozbudowanej strukturze. Finaln czci wesela byo obrzdowe wykluczenie panny modej z grupy dziewczt i przyjcie jej do grona kobiet zamnych. Odbywao si to w sposb symboliczny poprzez zdjcie wianka i woenie czepca-nakrycia gowy matek. Ten wanie moment zwany oczepinami, przedstawiony jest na wystawie jako fragment wesela owickiego, odbywajcego si w domu rodzinnym panny modej.
Z chwil zawarcia zwizku maeskiego ludzie osigali dojrzao spoeczn. Naturaln konsekwencj lubu byo zaoenie nowego gospodarstwa, co podnosio maonkw do prestiowej rangi gospodarzy. Caoci zarzdza mczyzna jako gowa rodziny, majc rwnoczenie wydzielon swoj sfer dziaania zwizan z produkcj roln. W rkach kobiety pozostawao wychowanie dzieci, gospodarstwo domowe i okrelone prace polowe. Wizytwk dobrego gospodarza by dostatni dom i zadbana zagroda. Wizerunkiem dojrzaoci na wystawie s cztery kolejne sceny przedstawiajce miejsca pracy i kontaktw pozalokalnych. S to: zagroda o zabudowie zamknitej charakterystyczna dla regionu owickiego, z prezentacj narzdzi rolniczych, pole w czasie niw, kunia oraz targ w Sieradzkiem. Kunia z caym wyposaeniem narzdziowym ilustruje jedn z najwaniejszych gazi rzemiosa wiejskiego.
Okres staroci, ktrego wizerunkiem na wystawie jest para staruszkw w strojach sieradzkich odpoczywajca przed domem, by na wsi tak samo pracowity, jak cae chopskie ycie. Starsi czonkowie rodziny wykonywali najczciej rozmaite prace pomocnicze w gospodarstwie, ale najwaniejsz ich rol bya opieka nad wnukami oraz przekazywanie im swej wiedzy i dowiadczenia. Tak speniao si ich ycie.
Na wsi od wiekw dominujc rol odgrywaa religia. Przenikaa ona cae ycie chopskie, zarwno indywidualne, jak i zbiorowe - wsi, parafii. Zewntrznym przejawem kultu bya ogromna liczba krzyy, figur, kapliczek przydronych, bdcych dzieami artystw ludowych. Dla podkrelenia znaczenia religii w spoecznociach wiejskich eksponujemy w korytarzu dzielcym sale wystawowe, ludow rzeb sakraln sprzed 1939 r.