MUZEUM ARCHEOLOGICZNE I ETNOGRAFICZNE W ODZI


STAA WYSTAWA NUMIZMATYCZNA
"Pienidz na ziemiach polskich"

Autorzy wystawy: Ewa Hanc-Maik, Jerzy Piniski, Mariusz Mielczarek
Projekt plastyczny: Beata Wawrzecka
Komisarz: Jerzy Piniski

Nowa, staa wystawa numizmatyczna pt. "Pienidz na ziemiach polskich" zostaa otwarta 19 padziernika 2001 r. Wszystkie umieszczone na niej zabytki pochodz ze zbiorw Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w odzi. Ekspozycja prezentuje pienidz bdcy w obiegu na ziemiach polskich. Std te znalazy si na niej monety bite zarwno w kraju jak i m.in. w Grecji, Rzymie, czy w Niemczech, jak rwnie pienidz papierowy i inne rodki patnicze, ktre poprzez kontakty handlowe docieray na teren Polski. Prezentowane zabytki umieszczone zostay na wystawie w porzdku chronologicznym poczynajc od staroytnoci poprzez redniowiecze, nowoytno po czasy nam wspczesne. Te cztery podstawowe czci wystawy wyranie wyodrbnione i podkrelone zostay poprzez niezwykle starann i atrakcyjn opraw plastyczn.

Dzieje pienidza na ziemiach Polski

Pierwszymi monetami, ktre trafiy na ziemie Polski byy monety greckie, a najstarsze z nich zostay wybite w IV - III w. p.n.e. Byy to srebrne i brzowe monety bite w poudniowej Italii i na Sycylii, orodkach pnocnego wybrzea Morza Czarnego, a take monety z imieniem Aleksandra III Wielkiego. Zanotowano te pojedyncze znaleziska monet z nastpnych stuleci, w tym monet Kartaginy i pochodzcych ze Wschodu monet krlw Partii i greckich wadcw Baktrii.

Wiele wicej ni monet greckich znaleziono na terenie Polski monet rzymskich. Odkryto ponad 70 000 monet zotych, srebrnych i brzowych. Wrd znalezisk monet rzymskich znanych jest okoo 200 skarbw, zawierajcych gwnie denary z I i II w. n.e. Niektre ze skarbw liczyy po kilka tysicy monet. Skarb z Nietuliska Maego (woj. witokrzyskie), ktrego cz jest w zbiorach Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w odzi, zawiera ponad 3000 denarw.

Najstarszymi monetami rzymskimi na ziemiach Polski s denary z czasw Republiki, natomiast szczyt ich napywu przypad na II w. n.e. U schyku tego stulecia ilo monet rzymskich docierajcych na ziemie polski zacza ulega zmniejszeniu. Jednak na pocztku IV stulecia pienidz rzymski, tym razem gwnie monety brzowe, ponownie napywa intensywnie. Od schyku IV w. n.e. napyw pienidza rzymskiego na ziemie Polski usta jednak niemal zupenie.

W okresie redniowiecza w niewielkiej iloci dociera na ziemie Polski moneta bizantyska. IX i X stulecie to okres masowego napywu srebrnych monet arabskich - dirhemw. W drugiej poowie X w. zwiksza si napyw monet bitych w Europie zachodniej. S to przede wszystkim srebrne denary niemieckie, angielskie, duskie, czeskie i wgierskie. Jako pienidza uywano rwnie kawakw monet, a take ozdb i nieregularnych bryek srebra.

W kocu X w. emisj monet rozpoczli wadcy Polski. Pocztkowo produkowano je w maej iloci, lecz od drugiej poowy XI wieku ilo emitowanych monet wzrasta. W XII i XIII wieku moneta polska dominuje ju na miejscowym rynku. W XIV wieku moneta drobna stanowi pienidz miejscowy, za moneta gruba dociera z zewntrz, gwnie z Czech. W XV w. zdecydowanie przewaaj monety polskie.

W wyniku udanych reform monetarnych Zygmunta I Starego (1506-1548) i Stefana Batorego (1576-1586), nastpia unia monetarna Korony z Prusami i Litw. Narodzi si w Polsce i umocni nowoytny system monetarny. Po raz pierwszy wtedy bito monety w ukadzie wielostopniowym od denara do dukata. Za panowania Wazw pojawia si w Polsce moneta miedziana. W latach 1659-1668 kraj zalany zosta miedzianymi szelgami, powszechnie zwanymi boratynkami (od nazwiska T.L. Boratiniego, ktremu powierzono organizacj produkcji tych monet). Czasy saskie charakteryzowa zastj w polityce pieninej. Gruntowna i udana reforma polskiego systemu monetarnego zostaa zrealizowana za panowania Stanisawa Augusta Poniatowskiego (1764-1795). Rozbiory Polski przekrelay te osignicia. W czasie Insurekcji Kociuszkowskiej w 1794 r. wydrukowano po raz pierwszy w Polsce pienidze papierowe. Od upadku Powstania Listopadowego w 1831 r., na terenach Polski obowizyway pienidze zaborcw.

Powstanie w roku 1918 II Rzeczypospolitej spowodowao pojawienie si nowego polskiego pienidza. W latach 1918-1924 obowizywa system markowy, za od 1924 r. po reformie W. Grabskiego wprowadzono system zotowy.

W czasie II wojny wiatowej w czci Polski wcielonej do Rzeszy obiega pienidz niemiecki. W Generalnej Guberni obowizyway pocztkowo banknoty polskie opatrzone niemieckim nadrukiem, pniej zastpiy je emisje okupanta. W dzkim getcie w tym czasie obowizywaa odrbna waluta.

Pod koniec II wojny wiatowej wyprodukowano w ZSRR specjalnie dla Polski seri banknotw, ktre wprowadzono do obiegu w 1944 r. Do wymiany pienidzy w 1950 r. posugiwano si w Polsce wycznie banknotami, potem wprowadzono rwnie monety.

Do czasw wspczesnych Narodowy Bank Polski wprowadza kilkakrotnie nowe wzory monet i banknotw, a take wyemitowa liczne serie monet okolicznociowych i pamitkowych.