MUZEUM KULTURY LUDOWEJ
W OSIEKU NAD NOTECI
Oddzia Muzeum Okrgowego w Pile
ul. Dworcowa 10, 89-333 Osiek nad Noteci
tel. (0-67) 286-60-90

HISTORIA MUZEUM.
W pocztkach lat 70-tych zostao przypadkowo odkryte cmentarzysko kultury wschodniopomorskiej. W roku 1972 Muzeum im. Leona Wyczkowskiego w Bydgoszczy rozpoczo systematyczne badania archeologiczne, ktre trway do roku 1976. Wynikiem ich byo odkrycie 581 grobw ciaopalnych i trzech palenisk kremacyjnych.
W trakcie bada archeologicznych powstaa koncepcja, aby odkryte zabytki archeologiczne pokaza w miejscu ich znalezienia. Do realizacji powyszych zamierze powoano Spoeczny Komitet Budowy Rezerwatu. Pierwszy projekt komitetu zakada utworzenie rezerwatu archeologicznego na terenie przebadanego cmentarzyska. Ostatecznie zdecydowano o budowie specjalnych pawilonw archeologicznych i dodatkowo poszerzono zagadnienia archeologiczne o etnografie, tj. o ekspozycje typu skansenowskiego obrazujc dawne ycie wsi po obu brzegach Noteci. Pierwszy obiekt etnograficzny - chata podcieniowa wraz z przylegajcym do niej budynkiem gospodarczym zmontowany zosta w latach 1976-77 i jest on przykadem tradycyjnego podcieniowego budownictwa krajeskiego.
W listopadzie 1979 roku, decyzj wojewody pilskiego, rezerwat w Osieku nad Noteci podporzdkowany zosta, na prawach Oddziau Muzeum Okrgowemu w Pile. Przystpiono wwczas do opracowania nowych zaoe programowych realizacji skansenu. Autorem projektu studialnego jest Jan Niedwiecki, a zaoe urbanistycznych architekt Bogdan Szelmeczka. Konsultantami projektu byli: prof. dr Jzef Burszta z Poznania oraz doc. dr hab. Jerzy Czajkowski z Sanoka.
W 1992 roku dotychczasow nazw oddziau zastpiono now - Muzeum Kultury Ludowej. Projekt przewiduje zmontowanie i udostpnienie kilkudziesiciu obiektw budownictwa ludowego.

STAA EKSPOZYCJA ARCHOLOGICZNA
Na uboczu odtwarzanej wsi udostpniona jest dla zwiedzajcych ekspozycja archeologiczna. W trzech pawilonach umieszczono eksponaty archeologiczne, pozyskane w trakcie prac badawczych, prowadzonych w latach 1972-76 przez archeologw z Muzeum im. Leona Wyczkowskiego w Bydgoszczy. Prace wykopaliskowe prowadzono na cmentarzysku uytkowanym przez ludno tzw. kultury wschodniopomorskiej, a nastpnie przez grup oksywsk, tzw. kultury grobw jamowych. Teren bada o powierzchni 1,5 ha znajduje si obecnie w obrbie skansenu. W trakcie wykopalisk odkryto 581 grobw ciaopalnych oraz trzy paleniska kremacyjne. Dugi okres uytkowania cmentarzyska (od 500 lat p.n.e.do 200 r.n.e.), nawarstwienie si rnych typw grobw wiadczy o przeksztaceniach kulturowych w obrbie tej samej grupy terytorialnej. Oprcz grobw jamowych, stanowicych form dominujc, na terenie cmentarzyska wystpoway groby skrzynkowe, podkloszowe, popielnicowe. Groby skrzynkowe zawieray od jednej do kilkunastu popielnic. Unikalnym jest grb o dugoci ok. 8 metrw, zbudowany z pasko upanych pyt kamiennych. W czterech komorach umieszczonych byo od 8 do 14 popielnic. W trzech pawilonach wyeksponowane zostay w pierwotnym podou najciekawsze obiekty archeologiczne - rnego typu groby i paleniska. Dla celw pogldowych obiekty pokazane s w rnych fazach eksploracji.

ZABYTKI BUDOWNICTWA WIEJSKIEGO
Muzeum w Osieku obejmuje swoj dziaalnoci pnocn Wielkopolsk i pogranicze wielkopolsko-pomorskie. Zaoenia merytoryczne skansenu zakadaj gromadzenie i ochron zabytkw architektury wiejskiej z obszaru rodkowego dorzecza Noteci, gdzie znajduj si czci trzech regionw etnograficzno-historycznych: Krajny, Pauk i Puszczy Noteckiej. Wytypowano do translokacji 38 obiektw architektonicznych, z czego 23 zlokalizowano ju na terenie muzeum. Zabytki budownictwa wiejskiego znajdujce si w osieckiej placwce tworz wie typu owalnicowego. Oprcz chaup i budynkw gospodarczych w muzeum mona zobaczy wiatraki, remiz straack, kuni i tartak. Oto szczegowy wykaz obiektw:

- chaupa zrbowa z Lipki z 1843 r.
(obiekt szerokofrontowy, z pnocnej Krajny, z dwuspadowym dachem krytym trzcin, wiatrownice zakoczone "parogami", ukad wntrz dwutraktowy, obiekt przystowsowany do potrzeb administracyjnych muzeum, peni funkcj biura)

- remiza straacka z Bkwitu z pocz. XX w.
(budynek murowany, rekonstruowany, pochodzi z okolic Zotowa, dach dwuspadowy, kryty dachwka, z wie drewnian, szkieletow, szalowan deskami; wewntrz znajduj si dwa wozy straackie z pocz. XX w., kolekcja hemw od koca XIX w. do lat 60. XX w., sprzt poarniczy z I p. XX w.- pompy, prdownice, pasy bojowe, toporki i in., take unikatowa pochodnia straacka z przeomu XVIII/XIX w.)

- chaupa i stodoa z Marylina z lat 60. XIX w.
(przykad osadnictwa "olenderskiego" z Puszczy Noteckiej, chaupa i stodoa zrbowe, chaupa pierwotnie jednotraktowa, obecny ukad wntrz odzwierciedla stan z pocz. XX w. - kuchnia, trzy izby, komora szczytowa z piwnic kamienn; stodoa z jednym klepiskiem, dwoma ssiekami i wydzielon paszarni)

- chaupa ryglowa z Gubczyna z koca XVIII w.
(przykad krajeskiego budownictwa podcieniowego z przeomu wiekw, obiekt z podcieniem naronym, tzw. przyapem", szkielet drewniany z wypenieniem szachulcowym, wntrza z koca XIX w., gliniana polepa, paleniska wnkowe, szeroki, ceglany komin z piecem chlebowym wewntrz, izba biaa, czarna, komora i sie)

- budynek gospodarczy i chaupa podcieniowa z Dwierszna Wilkiego z koca XVIII w.
(jedyny ocalay fragment krajeskiej zagrody typu "thorhaus", chaupa z penym czterosupowym podcieniem szczytowym, budynek zrbowy; od strony podcienia do chaupy przylega stajnia z obor; w rodku budynku gospodarczego znajduje si brama wjazdowa do zagrody z zachowan furt dla pieszych)

- chaupa podcieniowa z Przytami z koca XVIII w.
(pierwotnie jednoizbowa chaupa podcieniowa, wskofrontowa, o konstrukcji zrbowej, z pogranicza krajesko-kaszubskiego; odtworzony ukad pomieszcze: sie, kuchnia, komora i izba; podcie peny)

- chaupa szkieletowa z Dwierszna Wielkiego z 1826 r. (Krajna)
(budynek szerokofrontowy, ciany z "muru pruskiego"; ukad pomieszcze, urzdzenia ogniowe i wystrj z okresu midzywojennego; wewntrz wiejska jednoklasawa szkoa i mieszkanie dla nauczyciela)

- chaupa sumikowo-tkowa z Przysieczyna z koca XVIII w.
(chaupa szeroko/rentowa z terenu Pauk, z "bia" i "czarn" izb, komora od strony podwrza; wewntrz szerokiego komina otwarte, letnie palenisko; w kuchni i sieni frontowej zachowane mae, typowe dla osiemnastego stulecia okienka)

stodoa i chaupa szkieletowa z Dzierzna z 1834 r.
(przykad osadnictwa niemieckiego, ciany chaupy z "muru pruskiego", ukad pomieszcze: cztery izby i maa, naronikowa komora; stodoa szalowana deskami, pierwotnie dwa klepiska i dwa ssieki)

- zagroda "poniatowska" (dom, stodoa i chlewik) z Czajcza z lat 30. XX w. (Krajna)
(przykad planowego, inspirowanego przez pastwo osadnictwa; zagroda projektowana przez profesjonalnych architektw miaa czy ludow tradycj budowlan z wygod i niskimi kosztami budowy; budynki drewniane, dom mieszkalny z podcieniem naronym, forma dachu nawizuje ksztatem do budownictwa pogrza tatrzaskiego, dachy kryte gontem)

- chaupa podcieniowa z Kadka z po. XIX w.
(budynek z Puszczy Noteckiej, o konstrukcji sumikowo-tkowej, wsko frontowy, czterosupowy podcie; wystrj wntrza z okresu midzywojennego, mieszkanie bogatego chopa; trzy izby, kuchnia, sie i komora; system ogniowy przebudowany, komin pionowy, kuchnia powstaa z przebudowanego szerokiego komina, obiekt kryty dachwk)

- wiatrak "paltrak" z elic z II p. XIX w.
(wiatrak rolkowy, z terenu Pauk, konstrukcja drewniana, szkieletowa, szalowana, trzy kondygnacje uytkowe i trzy zoenia kamieni myskich)

- wiatrak "kolak" z Chojna z 1865 r.
(konstrukcja drewniana, szkieletowa, szalowana, dwie kondygnacje uytkowe, jedno zoenie kamieni myskich, wiatrak z terenu Pauk)

- wiatrak "holender" z Gromadna z lat 90. XIX w.
(wiatrak z obrotowym dachem; konstrukcja drewniana posadowiona na fundamencie, kryta gontem; wiatrak pochodzi z Krajny, z okolic obenicy; cztery kondygnacje)

- kunia z Kamiennika z koca XVII w.
(obiekt rekonstruowany, z Puszczy Noteckiej, poowa murowana, poowa drewniana, zrbowa; wewntrz wyposaenie warsztatu kowalskiego z okresu midzywojennego)

- tartak z okolic Wyrzyska z lat 30. XX w. (Krajna)
(urzdzenie tartaczne wyprodukowane przed II wojn wiatow w Bydgoszczy; wiata tartaczna, szkieletowa, szalowana, dach kryty deskami)

- chaupa ryglowa z Kocierzyna Wielkiego z pocz. XIX w.
(budynek szerokofrontowy, ciany z "muru pruskiego", wntrza zaadaptowane na cele gastronomiczne, obiekt pochodzi z centralnej Krajny)

- przykady "maej" architektury: kapliczki przydrone, wolnostojcy piec chlebowy, piwnica ziemna, pasieka uli figuralnych

- w skansenie mona zobaczy rwnie ekspozycj archeologiczn, na ktrej znajduj si znaleziska zwizane z obrzdkiem pogrzebowym, gwnie z epoki elaza, z obszaru Krajny.

W obiektach znajduj si wystawy a charakterze staym prezentujce wntrza od koca XIX w. do lat 60. XX w. Najciekawsze ekspozycje wntrz to:
- chaupa stolarza wiejskiego z k. XIX w.
- wiejska szkoa z lat 30. XX w.
- karczma z pocz. XX w.
- zagroda osadnikw z Podhala z lat 60. XX w.
- obejcie kolonisty niemieckiego z przeomu XIX i XX w.
- izba repatriantw z Bukowiny z okresu po II wojnie wiatowej
- wystawa poarnicza
- chaupa rybaka

Wystawom tematycznym towarzysz zwykle pokazy etnograficzne. Na zamwienie grup zorganizowanych organizowane s pokazy wyrobu masa, palenia kawy zboowej, przygotowania tradycyjnych potraw witecznych, wypieku chleba, bab drodowych itp. Blisze informacje pod numerem telefonu (0-67) 286-60-90.

KOLEKCJE WIODCE - charakterystyka zbiorw
Skansen w Osieku gromadzi muzealia zwizane z kultur wiejsk Krajny, Pauk i Puszczy Noteckiej. Wikszo eksponatw pochodzi z przeomu XIX i XX w. W zbiorach znajduj si take unikatowe przykady wiejskiej kultury materialnej z XVIII i pocz. XIX w. Na przykad ludowa szafa z 1783 r. z malaturami w stylu barokowym, karajeskie skrzynie wianowe z I p. XIX w., rzadko ju wystpujce w terenie "miniki", zydle, drewniane narzdzia rolnicze, oleodruki, elementy stroju krajeskiego. Muzeum w Osieku zbiera take przedmioty zwizane z grupami etnograficznymi przybyymi na Ziemie Nadnoteckie po II wojnie wiatowej (ludno Bukowiska, repatrianci z Wileszczyzny i okolic Lwowa, emkowie, grale Podhalascy). W zbiorach znajduj si take pamitki po ludnoci niemieckiej, ktra zostaa wysiedlona po 1945 r.

OFERTA OWIATOWA
Wycieczki szkolne i grupy zorganizowane mog zamawia prelekcje etnograficzne uzupeniajce zwyke zwiedzenie skansenu. Moliwe jest podjcie dowolnej tematyki etnograficznej nawizujcej do programu szkolnego. Propozycje przyjmowane s pod numerem telefonu (0-67) 286-60-90.

Przykady tematw lekcji muzealnych:
- Zwyczaje i obrzdy okresu Boego Narodzenia na Krajnie
- Ludowa tradycja architektoniczna na Krajnie
- Obrzdowo doroczna na Krajnie i na Paukach
- ycie codzienne na wsi w regionie nadnoteckim w XIX i na pocz. XX w.
- Krajna - nasza "maa ojczyzna"

W ramach dziaalnoci edukacyjnej prezentowane s pokazy tradycyjnych zaj wiejskich:
- wyrobu masa
- produkcji kawy zboowej
- wypieku wafli
- mielenia ziarna na arnach
- wypieku chleba

Na przeomie maja i czerwca w skansenie odbdzie si festyn etnograficzno- archeologiczny. Prezentowane bdzie tradyjne rzemioso wiejskie (kowalstwo, ciesielstwo, koodziej stwo, tkactwo i in.), pokazom towarzyszy bd wystpy zespow folklorystycznych, stragany o charakterze odpustowym, dla dzieci przygotowane zostan zestawy dawnych wiejskich zabawek (szczuda, koa do toczenia, uki), w chaupach mona bdzie uczestniczy w codziennych zajciach gospodyni (wypieka chleb, ubija maso, prasowa elazkiem na dusz), w wiejskiej karczmie oferowane bd potrawy regionalne, dodatkow atrakcj bd przejadki wozem konnym i wierzchem. Uzupenieniem czci etnograficznej festynu bd pokazy garncarstwa pradziejowego i patnerstwa redniowiecznego.

MUZEUM KULTURY LUDOWEJ w Osieku nad Noteci
Oddzia MUZEUM OKRGOWEGO w Pile
89-333 Osiek nad Noteci, ul. Dworcowa 10
tel. (0-67) 286-60-90

Dyrektor Muzeum Okrgowego w Pile - Jan Niedwiecki
Kierownik oddziau skansenowskiego w Osieku nad Noteci - Stefan Rola
Kustosz - Roman Skiba

godziny otwarcia:
skansen czynny przez cay rok oprcz listopada
- od maja do wrzenia w godzinach od 10.00 do 18.00
(od wtorku do niedzieli, w poniedziaki nieczynne)
- od padziernika do kwietnia w godzinach od 10.00 do 15.00
(w soboty, niedziele i wita po uprzednim zgoszeniu)

dojazd:
PKP - linia kolejowa Pia - Bydgoszcz
Samochd - 5 km od trasy Bydgoszcz - Pia

Cennik:
bilet normalny - 5 z.
bilet ulgowy - 3 z.
bilet dla dzieci przedszkolnych - l z.
bilet rodzinny -12 z. (2 os. dorose i jedno dziecko)
opata za przewodnika - 20 z. (grupy zorganizowane)
aparat fotograficzny - 5 z.
kamera wideo - 8 z.
udostpnianie skansenu do zdj okolicznociowych np. lub - 50 z.
przejazd wozem - 0,50 z. (od osoby)
przejazd bryczk - 1,00 z. (od osoby)
konno w siodle - 1,50 z. (od osoby)
korzystanie z grila - l0 z.
udzia w pokazach przygotowania tradycyjnych potraw wiejskich plus konsumpcja - 2 z.

Z A P R A S Z A M Y !