|
DWR W STRYSZOWIE
- Oddzia Zamku Krlewskiego na Wawelu -
34-146 Stryszw 508
tel./fax (0-33) 879-74-89
Stryszowski dwr, pooony u stp gry Chem w pamie Beskidu Makowskiego, nieopodal Wadowic i Kalwarii Zebrzydowskiej, jest jednym z najciekawszych zabytkw budownictwa dworskiego zachowanych w tym regionie. Wraz z zabudowaniami folwarcznymi i usytuowanym po przeciwnej stronie drogi wiejskiej kocioem parafialnym tworzy charakterystyczn i malownicz sceneri doliny. Dwr wzniesiony pod koniec wieku XVI, w nastpnych stuleciach by przebudowywany i modernizowany. Niestety nie zachoway si dawne plany ani ikonografia zabytku. Fundatora i budowniczego moemy upatrywa w krgu wczesnych wacicieli Stryszowa, ktrymi byli kolejno: Suscy, Jagnitowscy i Pisarzewscy. Ta siedziba ziemiaska musiaa spenia przede wszystkim funkcje obronne, gdy zostaa wzniesiona na terenie sabo zaludnionym, grskim i lesistym, lecym na pograniczu Ksistw Owicimskiego i Zatorskiego.
W XVII stuleciu dziedzicem Stryszowa zosta Micha Odrow Wilkoski, stolnik kamieniecki, i a po wiek XIX majtek by w rkach tej rodziny. W roku 1739 dwr uleg czciowemu zniszczeniu wskutek poaru, ktry strawi take drewniany koci i wiele gospodarstw chopskich. W czasie odbudowy, prowadzonej przez Kazimierza Odrow Wilkoskiego, chorego Ksistwa Zatorskiego, ktrej wiadectwem jest napis na belce tragarzowej pomieszczenia
na parterze: Renovatum A. D. 1741, budynek zmieni charakter z renesansowego dworu obronnego w rezydencj wiejsk o pewnych cechach baroku. Na masywnych, wykonanych z amanego piaskowca cianach parteru, bdcych pozostaoci pierwotnej budowli, wzniesiono drewniane pitro z przestronnymi pokojami, a jego trzy zewntrzne ciany okolono drewnianym krugankiem. ciany oraz
stropy ozdobiono barokow polichromi do dzi zachowan w salonie
i dawnej kaplicy.
Na pocztku wieku XIX dwr z wszystkimi dobrami zosta zakupiony przez Jzefa Franciszka Gorszczyskiego, syndyka klasztoru Bernardynw w Kalwarii Zebrzydowskiej, a po jego mierci przejty przez syna Juliana. Za ycia Juliana Gorszczyskiego nastpia kolejna przebudowa i modernizacja budynku, a take bezporedniego otoczenia. Zmiany dotyczyy przede wszystkim wntrza dworu.
Wtedy powstay dwa klasycystyczne kominki, przerobiono otwory okienne, a zewntrzne ciany ozdobiono sgraffitow neogotyck dekoracj imitujc okna. Od strony wschodniej dworu postawiono oficyn, od pnocnej za urzdzono rozlegy park w typie angielskim. Na miejscu drewnianych zabudowa pojawiy si nowe,
murowane - rzdcwka, spichlerz, obora. Po Julianie dziedziczk Stryszowa zostaa jego crka Rozalia, ona Franciszka Pomian ubieskiego. Rozalia i Franciszek ubiescy, a nastpnie ich potomkowie byli wacicielami dworu do roku 1939.
W okresie drugiej wojny wiatowej dwr zosta zajty przez okupanta, ktry zaoy tu szko powszechn prowadzc kursy rolnicze. Po wojnie majtek rozparcelowano. Dom wraz z budynkami gospodarczymi by uytkowany przez Pastwowe Gospodarstwo Rolne. Cz parkowa zostaa bezpowrotnie utracona, natomiast sam budynek odremontowano pod koniec lat pidziesitych. Na mocy
zarzdzenia ministra kultury i sztuki od roku 1969 dwr spenia funkcj placwki muzealnej, bdcej oddziaem Zamku Krlewskiego na Wawelu - Pastwowych Zbiorw Sztuki.
W stryszowskim dworze prezentujemy wystaw, ktra obrazuje typowe wntrza z ubiegego stulecia. Jest ona ilustracj przemian, jakie nastpiy w wieku XIX w wygldzie i charakterze dworskich pomieszcze mieszkalnych. Odzwierciedla rwnie ewolucj obyczajw i kultury ziemiastwa. Tryb ycia mieszkacw dworw
polskich by podobny. Podobiestwa mona te znale w architekturze zabudowy mieszkalnej i budynkw gospodarczych oraz zaoeniach parkowych, godnych opraw siedzib zamonej szlachty. Style, mody i pozycja ekonomiczna rodzin dyktoway
przeobraenia w wygldzie zewntrznym i wewntrznym dworw, dla ktrych wzory czerpano z posiadoci magnackich. Ukad wntrz a po koniec wieku XVIII bywa rny. Niemal powszechnie stary, typowy wiejski dwr skada si z dwch pomieszcze po bokach obszernej sieni. By zapewni lepsze warunki rodzinie, zwikszano liczb pokoi, ktrych ukad by warunkowany potrzebami. Ich nazwy
byy zmienne, uzalenione od przeznaczenia, koloru cian, dekoracji. Byy wic izby stoowe, wietlice, sypialnie, alkierze, komory, przyboki, pokoje: czerwone, zielone, narone, przyjacielskie, biaogowskie. Przy okazji podejmowania goci wietlica odgrywaa zarazem rol jadalni, bawialni i sypialni. Podobnie byo z sieni, gdzie mczyni zbierali si przed wypraw owieck i odbyway si ssiedzkie sejmiki. Tam te gromadzia si czelad, tam spano po weselach, festynach i innych uroczystociach.
Umeblowanie wielu dworw w wieku XVII i XVIII byo bardzo skromne i skadao si z podstawowych sprztw. W sieni i w izbie stoowej, dwch gwnych pomieszczeniach, stay awy i stoy; w innych zydle, awki i stoy (najczciej nie malowane, z surowego drewna), skrzynie, szafy, rzadko sekretarzyk lub kredens. Jednak mimo skromnego umeblowania, wntrze domu nie wygldao ubogo,
a to za spraw dekoracji cian i stropw, ktre przyozdabiano, w zalenoci od zamonoci i gustu wacicieli, polichromi, kotrynami (rodzaj tapet), makatami, kobiercami, portretami rodzinnymi, trofeami wojennymi i myliwskimi. Tylko bogate dwory wyposaone byy w krzesa, kanapy, komody i tam te zaczy si pojawia meble intarsjowane, zdobione bogat snycerk, malowane,
wycielane materi lub obite skr.
W wieku XIX wyksztaciy si pomieszczenia o okrelonych funkcjach: salon, jadalnia, gabinet, sypialnia. Wiksze dwory czsto posiaday dwa salony i dwie jadalnie: due i bardziej okazae oraz mniejsze suce rodzinie na co dzie. Pomieszczenia te traktowano jako reprezentacyjne i starano si je wyposay w najmodniejsze, najdrosze meble, czsto sprowadzane z Wiednia lub Parya. Do
wygldu pozostaych izb nie przykadano wikszej wagi. Przenoszono do nich meble ju niemodne i zniszczone oraz skromne, proste sprzty wykonane w miejscowych warsztatach. Liczba pokoi zaleaa od wielkoci domu i rodziny. Byy zatem pokoje dziecinne, rezydentw, guwernantek, gocinne, slubwki, komory i alkierze. W dworach moga znajdowa si rwnie kaplica, czasami jej funkcj spenia salon. Kuchnia bya zawsze bardzo obszerna, z duym paleniskiem lub piecem, na ktrym przygotowywano posiki dla wacicieli, suby i osb stoujcych si we dworze. Jeszcze w pierwszej poowie XX
wieku dwory nie miay azienek, std te w sypialniach znajdoway si parawany, myjniki i nocniki. Na czas kpieli wnoszono do nich drewniane balie, ktre napeniano wod zagrzan w kuchni.
SALON to najokazalszy pokj, gdzie przyjmowano goci. Urzdzony by najefektowniejszymi meblami - jednym lub dwoma rnymi kompletami skadajcymi si z kanapy, stou, krzese, foteli, sofy, komody i stolikw do gier towarzyskich. W serwantkach lub witrynach przechowywano szko, porcelan, srebra, a take okazy muszli, motyli, kamieni. Zbiory te byy wyrazem pasji
kolekcjonerskich wacicieli. Do staych elementw wyposaenia nalea fortepian lub w mniej zamonych dworach pianino, a kominki, dywany, zegary, lustra, wieczniki, obrazy, makaty i kilimy dopeniay umeblowanie pokoju. Przepych i zbytek salonu przydawa splendoru caemu dworowi, nie szczdzono wic pienidzy na jego wystrj. W mniejszych dworach uytkowano go na co dzie, gromadzc si tu popoudniami i wieczorami ca rodzin. Tu odbyway si spotkania przy muzyce, czytano na gos fragmenty powieci i poezji, grywano
w kay, szachy czy koci. Czsto w tym pokoju ksidz celebrowa naboestwa lub te udziela lubu modej parze.
JADALNIA, ktra w wieku XIX zastpia izb stoow czy wietlic, zajmowaa jeden z wikszych pokoi. Podobnie jak salon Jadalnia penia funkcj reprezentacyjn i bya wyposaona w stay zestaw mebli zoony z duego stou, kilkunastu krzese, obszernego kredensu, okazaego zegara podogowego i rnego rodzaju mebli pomocniczych. ciany czsto dekorowano portretami przodkw, ktre
nadaway temu pomieszczeniu szczeglny charakter. Spoywano tu posiki, a przy szczeglnych okazjach biesiadowano. Historyczna gocinno polskiego dworu i jego tradycyjna otwarto sprawiay, i jadalnia ttnia yciem towarzyskim.
GABINET by nazywany kancelari lub pokojem pana. Zaatwiano tu wszystkie sprawy zwizane z administracj majtku, przyjmowano oficjalistw, faktorw, kupcw, ludzi ze wsi, przechowywano ksigi rachunkowe, plany folwarku, czasami prbki nasion. W tym pokoju po wsplnym posiku w jadalni zbierali si
przyjaciele domu i gocie, by przy mocniejszym trunku i poobiednim cygarze w mskim gronie podyskutowa o polityce i interesach. Umeblowanie skadao si z okazaego biurka lub kantorka, zwanego pniej sekretarzykiem, kompletu wygodnych mebli do siedzenia oraz biblioteki zawierajcej modne powieci,
kalendarze, czasopisma, literatur popularyzujc nowinki rolnicze i wszelkiego rodzaju poradniki. ciany ozdabiano trofeami myliwskimi, broni bia i paln, obrazami o tematyce batalistycznej, a w niejednym dworze zdobycznymi pamitkami
z wypraw i wojen, skrztnie zbieranymi przez kilka pokole.
SYPIALNIA w wieku XIX zmienia swj wygld. Umeblowanie byo raczej skromne, zrezygnowano z duego oa maeskiego na rzecz oddzielnych ek. Miejsce sepetw zajy szafy, szyfoniery i komody, gdzie trzymano odzie, bielizn i pociel. Pojawiy si wygodne kanapy i krzesa, toaletki, sekretarzyki, klczniki. Na cianach wisiay obrazy o tematyce religijnej. Obyczaje XIX wieku
skutecznie chroniy to pomieszczenie przed obcymi, ogniskowao si w nim cile rodzinne ycie mieszkacw dworu, szczeglnie w zimowe wieczory.
Mamy nadziej, ze poprzez odpowiedni aranacje wntrz stworzylimy atmosfer XIX-wiecznego redniozamonego dworu polskiego, mimo i nie zachoway si adne pamitki po ostatnich wacicielach. Wszystkie eksponowane obiekty pochodz ze zbiorw Zamku Krlewskiego na Wawelu.
Witold Kaczmarczyk
DWR W STRYSZOWIE - Oddzia Zamku Krlewskiego na Wawelu -
34-146 Stryszw 508
tel./fax (0-33) 879-74-89
e-mail: [email protected]
strona oficjalna oddziau
Muzeum czynne codziennie w godzinach od 9.00 do 16.00
Dojazd:
pocigiem relacji Krakw - Zakopane
autobusem z Kalwarii Zebrzydowskiej lub z Wadowic
Z A P R A S Z A M Y !
|