Chroni pastwo, opiekuje si waciciel
ANETA SEMPRICH

(7 maja 2001, Rzeczpospolita)

Poszukiwanie ukrytych lub porzuconych zabytkw ruchomych za pomoc wszelkiego rodzaju urzdze elektronicznych i technicznych wymaga bdzie pozwolenia wojewdzkiego konserwatora.

Podczas najbliszego posiedzenia Sejm przeprowadzi pierwsze czytanie rzdowego projektu ustawy o zabytkach - aktu kompleksowo regulujcego zasady zarwno ochrony zabytkw, jak i opieki nad nimi. Ochrona - stanowi projekt - jest zadaniem administracji publicznej, a realizuje si j przez wpis do rejestru zabytkw, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego, wprowadzenie ustale ochronnych do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Natomiast opieka nad zabytkami jest powinnoci ich waciciela lub posiadacza poczon najczciej z koniecznoci ponoszenia kosztw utrzymania i konserwacji. Zabytek za to nieruchomo lub rzecz ruchoma bdca dzieem czowieka i stanowica wiadectwo minionej epoki bd zdarzenia, ktrej zachowanie ley w interesie spoecznym ze wzgldu na jego warto historyczn, artystyczn lub naukow.

Do wpisu do rejestru zabytkw dochodzi wskutek decyzji wojewdzkiego konserwatora zabytkw. Gdy zabytek jest nieruchomoci, ujawnia si to w jej ksidze wieczystej, a starosta moe - za zgod waciciela - umieci na nim znak informujcy o tym fakcie.

Uznanie zabytku za pomnik historii wymaga rozporzdzenia prezydenta - t form zastrzeono dla nieruchomoci o szczeglnej wartoci dla kultury narodowej.

Park kulturowy tworzy rada gminy w uchwale podjt w porozumieniu z wojewdzkim konserwatorem. Moe to zrobi, gdy dy do zachowania wyrniajcych si krajobrazowo obszarw z zabytkami charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej oraz innymi, a take z elementami przyrody. Na terenie parku kulturowego gmina bdzie moga ustanawia zakazy dotyczce robt budowlanych, dziaalnoci przemysowej, umieszczania reklam itp. Ustalenie takiego parku oraz wpisanie nieruchomoci do zabytkw musi by brane pod uwag przy ustalaniu studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Zamiast obecnej centralnej i gminnej ewidencji dbr kultury przewidziano krajow, wojewdzkie i gminne ewidencje zabytkw. Prowadzi je bd odpowiednio: generalny konserwator, konserwatorzy wojewdzcy oraz zarzdy gmin. Niezalenie od tego generalny konserwator ustanowi krajowy wykaz zabytkw skradzionych lub nielegalnie wywiezionych za granic.

Nowe obowizki spadn take na osoby nie majce z zabytkami nic wsplnego. Kto np. w trakcie robt budowlanych lub ziemnych odkryje przedmiot, co do ktrego istnieje przypuszczenie, e jest zabytkiem, ma obowizek: wstrzyma wszelkie prace mogce uszkodzi lub zniszczy ten przedmiot; zabezpieczy go przed zniszczeniem; zawiadomi o tym wojewdzkiego konserwatora zabytkw, a gdy to nie jest moliwe - gmin. Takie same obowizki ma ten, kto przypadkowo znalaz przedmiot bdcy zabytkiem archeologicznym, tzn. znajdujcy si pod ziemi lub pod wod. I w jednym, i w drugim wypadku znalazcy, jeli dopeni obowizku zabezpieczenia i zgoszenia, przysuguje nagroda. W jakiej wysokoci - okrel przepisy wykonawcze. Wszystkie takie przedmioty stanowi wasno skarbu pastwa. Poszukiwanie ukrytych lub porzuconych zabytkw ruchomych, w tym archeologicznych, przy pomocy wszelkiego rodzaju urzdze elektronicznych i technicznych wymaga pozwolenia wojewdzkiego konserwatora.

Projektowana ustawa ureguluje zasady korzystania z zabytkw oraz obowizki ich wacicieli lub posiadaczy i suby konserwatorskiej. Uszczegowi np. procedury zwizane z uzyskaniem pozwolenia na prowadzenie prac konserwatorskich i robt budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru oraz bada archeologicznych. Koszty tych ostatnich poniesie inwestor, ktrego dziaalno spowodowaa potrzeb ich przeprowadzenia. Natomiast ich zakres i rodzaj ustali wojewdzki konserwator.

Niektre uprawnienia sub konserwatorskich podobne bd do tych, jakie stosuje inspekcja budowlana. Bd one mogy wstrzymywa prace i roboty prowadzone bez zezwolenia lub w sposb inny ni wynika z pozwolenia. Gdyby zabytek znajdowa si w bardzo zym stanie, wojewdzki konserwator bdzie mg nakaza przeprowadzenie odpowiednich robt. Gdyby nie dao to efektu, przewidziano wykonanie zastpcze wraz ustanowieniem hipoteki przymusowej na zabytku. W skrajnych sytuacjach moliwe byoby wywaszczenie zabytku na cele publiczne za odszkodowaniem.

Generalnie maj zmieni si przepisy regulujce wywz tych dbr za granic. Pozwolenia bd wydawane na wywz czasowy i stay, jednorazowy i wielokrotny, miayby charakter indywidualny i oglny. To ostatnie przewidziano dla muzew lub innych instytucji kultury, ktre zamierzaj wywozi za granic swoje zbiory w celach wystawienniczych. Bez pozwolenia mona bdzie wywozi: zabytki nie wpisane do rejestru majce nie wicej ni 55 lat; obiekty techniki majce nie wicej ni 25 lat, jeli nie zostay wpisane do rejestru zabytkw; dziea twrcw yjcych, materiay biblioteczne powstae po 1948 r. - jeli nie zostay wpisane do inwentarza muzeum lub w skad narodowego zasobu bibliotecznego. Zawiadczenie, e wywz zabytku nie wymaga pozwolenia, wyda wojewdzki konserwator.

Finansowanie prac konserwatorskich i robt budowlanych przy zabytku jest obowizkiem jego waciciela, uytkownika wieczystego, podmiotu zarzdzajcego nim albo majcego do niego tytu prawny wynikajcy z ograniczonego prawa rzeczowego lub stosunku zobowizaniowego.

Jeeli wacicielem jest samorzd terytorialny, finansowanie takich prac jest jego zadaniem wasnym. Budet pastwa wyoy na ten cel rodki, jeli zabytek jest w gestii jednostki zaliczanej do sektora finansw publicznych. Moe te przyzna rodki innym wacicielom czy posiadaczom, ale w formie dotacji celowej - projekt szczegowo wymienia, na jakie cele wolno j przeznaczy. Zasadniczo w taki sposb sfinansowa mona 25 proc. kosztw planowanych robt, jeeli jednak konieczno prac staa si "natychmiastowa" moe by to wicej, nawet do 100 proc. Tyle moe te wynosi dotacja na prowadzenie prac przy zabytku objtym szczeglnym programem ochrony. Do 50 proc. mona te w drodze dotacji sfinansowa konserwacj wpisanego do rejestru zabytku ruchomego, a wicej - tylko wyjtkowo, gdy zachodzi potrzeba podjcia prac "bezzwocznie". Dotacj na takie cele przyzna moe take gmina lub powiat, kierujc j do wszystkich, ale niepastwowych osb prawnych i innych pastwowych jednostek organizacyjnych.

Projektowana ustawa ma wej w ycie 1 stycznia przyszego roku. Jedynie przepisy o tzw. restytucji zabytkw wejd w ycie z dniem przystpienia Polski do Unii. Reguluj one postpowanie w stosunku do zabytkw wywiezionych niezgodnie z prawem z pastwa Unii. Mwi, jakie naley podj dziaania majce na celu odnalezienie, zabezpieczanie i umoliwienie odzyskania tego zabytku.

aneta Semprich, Rzeczpospolita, 7 maja 2001