Chroni pastwo, opiekuje si waciciel
ANETA SEMPRICH
(7 maja 2001, Rzeczpospolita)
Poszukiwanie ukrytych lub porzuconych zabytkw ruchomych za pomoc wszelkiego
rodzaju urzdze elektronicznych i technicznych wymaga bdzie pozwolenia
wojewdzkiego konserwatora.
Podczas najbliszego posiedzenia Sejm przeprowadzi pierwsze czytanie rzdowego
projektu ustawy o zabytkach - aktu kompleksowo regulujcego zasady zarwno
ochrony zabytkw, jak i opieki nad nimi. Ochrona - stanowi projekt - jest
zadaniem administracji publicznej, a realizuje si j przez wpis do rejestru
zabytkw, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego,
wprowadzenie ustale ochronnych do miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego. Natomiast opieka nad zabytkami jest powinnoci ich waciciela
lub posiadacza poczon najczciej z koniecznoci ponoszenia kosztw
utrzymania i konserwacji. Zabytek za to nieruchomo lub rzecz ruchoma bdca
dzieem czowieka i stanowica wiadectwo minionej epoki bd zdarzenia, ktrej
zachowanie ley w interesie spoecznym ze wzgldu na jego warto historyczn,
artystyczn lub naukow.
Do wpisu do rejestru zabytkw dochodzi wskutek decyzji wojewdzkiego
konserwatora zabytkw. Gdy zabytek jest nieruchomoci, ujawnia si to w jej
ksidze wieczystej, a starosta moe - za zgod waciciela - umieci na nim
znak informujcy o tym fakcie.
Uznanie zabytku za pomnik historii wymaga rozporzdzenia prezydenta - t form
zastrzeono dla nieruchomoci o szczeglnej wartoci dla kultury narodowej.
Park kulturowy tworzy rada gminy w uchwale podjt w porozumieniu z wojewdzkim
konserwatorem. Moe to zrobi, gdy dy do zachowania wyrniajcych si
krajobrazowo obszarw z zabytkami charakterystycznymi dla miejscowej tradycji
budowlanej oraz innymi, a take z elementami przyrody. Na terenie parku
kulturowego gmina bdzie moga ustanawia zakazy dotyczce robt budowlanych,
dziaalnoci przemysowej, umieszczania reklam itp. Ustalenie takiego parku
oraz wpisanie nieruchomoci do zabytkw musi by brane pod uwag przy ustalaniu
studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego oraz
miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.
Zamiast obecnej centralnej i gminnej ewidencji dbr kultury przewidziano
krajow, wojewdzkie i gminne ewidencje zabytkw. Prowadzi je bd
odpowiednio: generalny konserwator, konserwatorzy wojewdzcy oraz zarzdy gmin.
Niezalenie od tego generalny konserwator ustanowi krajowy wykaz zabytkw
skradzionych lub nielegalnie wywiezionych za granic.
Nowe obowizki spadn take na osoby nie majce z zabytkami nic wsplnego. Kto
np. w trakcie robt budowlanych lub ziemnych odkryje przedmiot, co do ktrego
istnieje przypuszczenie, e jest zabytkiem, ma obowizek: wstrzyma wszelkie
prace mogce uszkodzi lub zniszczy ten przedmiot; zabezpieczy go przed
zniszczeniem; zawiadomi o tym wojewdzkiego konserwatora zabytkw, a gdy to
nie jest moliwe - gmin. Takie same obowizki ma ten, kto przypadkowo znalaz
przedmiot bdcy zabytkiem archeologicznym, tzn. znajdujcy si pod ziemi lub
pod wod. I w jednym, i w drugim wypadku znalazcy, jeli dopeni obowizku
zabezpieczenia i zgoszenia, przysuguje nagroda. W jakiej wysokoci - okrel
przepisy wykonawcze. Wszystkie takie przedmioty stanowi wasno skarbu
pastwa. Poszukiwanie ukrytych lub porzuconych zabytkw ruchomych, w tym
archeologicznych, przy pomocy wszelkiego rodzaju urzdze elektronicznych i
technicznych wymaga pozwolenia wojewdzkiego konserwatora.
Projektowana ustawa ureguluje zasady korzystania z zabytkw oraz obowizki ich
wacicieli lub posiadaczy i suby konserwatorskiej. Uszczegowi np.
procedury zwizane z uzyskaniem pozwolenia na prowadzenie prac konserwatorskich
i robt budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru oraz bada
archeologicznych. Koszty tych ostatnich poniesie inwestor, ktrego dziaalno
spowodowaa potrzeb ich przeprowadzenia. Natomiast ich zakres i rodzaj ustali
wojewdzki konserwator.
Niektre uprawnienia sub konserwatorskich podobne bd do tych, jakie stosuje
inspekcja budowlana. Bd one mogy wstrzymywa prace i roboty prowadzone bez
zezwolenia lub w sposb inny ni wynika z pozwolenia. Gdyby zabytek znajdowa
si w bardzo zym stanie, wojewdzki konserwator bdzie mg nakaza
przeprowadzenie odpowiednich robt. Gdyby nie dao to efektu, przewidziano
wykonanie zastpcze wraz ustanowieniem hipoteki przymusowej na zabytku. W
skrajnych sytuacjach moliwe byoby wywaszczenie zabytku na cele publiczne za
odszkodowaniem.
Generalnie maj zmieni si przepisy regulujce wywz tych dbr za granic.
Pozwolenia bd wydawane na wywz czasowy i stay, jednorazowy i wielokrotny,
miayby charakter indywidualny i oglny. To ostatnie przewidziano dla muzew
lub innych instytucji kultury, ktre zamierzaj wywozi za granic swoje zbiory
w celach wystawienniczych. Bez pozwolenia mona bdzie wywozi: zabytki nie
wpisane do rejestru majce nie wicej ni 55 lat; obiekty techniki majce nie
wicej ni 25 lat, jeli nie zostay wpisane do rejestru zabytkw; dziea
twrcw yjcych, materiay biblioteczne powstae po 1948 r. - jeli nie
zostay wpisane do inwentarza muzeum lub w skad narodowego zasobu
bibliotecznego. Zawiadczenie, e wywz zabytku nie wymaga pozwolenia, wyda
wojewdzki konserwator.
Finansowanie prac konserwatorskich i robt budowlanych przy zabytku jest
obowizkiem jego waciciela, uytkownika wieczystego, podmiotu zarzdzajcego
nim albo majcego do niego tytu prawny wynikajcy z ograniczonego prawa
rzeczowego lub stosunku zobowizaniowego.
Jeeli wacicielem jest samorzd terytorialny, finansowanie takich prac jest
jego zadaniem wasnym. Budet pastwa wyoy na ten cel rodki, jeli zabytek
jest w gestii jednostki zaliczanej do sektora finansw publicznych. Moe te
przyzna rodki innym wacicielom czy posiadaczom, ale w formie dotacji
celowej - projekt szczegowo wymienia, na jakie cele wolno j przeznaczy.
Zasadniczo w taki sposb sfinansowa mona 25 proc. kosztw planowanych robt,
jeeli jednak konieczno prac staa si "natychmiastowa" moe by to wicej,
nawet do 100 proc. Tyle moe te wynosi dotacja na prowadzenie prac przy
zabytku objtym szczeglnym programem ochrony. Do 50 proc. mona te w drodze
dotacji sfinansowa konserwacj wpisanego do rejestru zabytku ruchomego, a
wicej - tylko wyjtkowo, gdy zachodzi potrzeba podjcia prac "bezzwocznie".
Dotacj na takie cele przyzna moe take gmina lub powiat, kierujc j do
wszystkich, ale niepastwowych osb prawnych i innych pastwowych jednostek
organizacyjnych.
Projektowana ustawa ma wej w ycie 1 stycznia przyszego roku. Jedynie
przepisy o tzw. restytucji zabytkw wejd w ycie z dniem przystpienia Polski
do Unii. Reguluj one postpowanie w stosunku do zabytkw wywiezionych
niezgodnie z prawem z pastwa Unii. Mwi, jakie naley podj dziaania majce
na celu odnalezienie, zabezpieczanie i umoliwienie odzyskania tego zabytku.
aneta Semprich, Rzeczpospolita, 7 maja 2001
|