cancelli, balustrada oddzielajca we wntrzu kocioa prezbiterium od nawy; w szerszym znaczeniu - wydzielona balustrad cz kocioa, znajdujca si najbliej otarza gwnego, przeznaczona dla kleru. [ac. cancello kratkowa]

castrum doloris, wystawne urzdzenie katafalku, zwizane z ceremoni aobn, rozpowszechnione w wiecie chrzecijaskim od wczesnego redniowiecza dla uczczenia zmarych dostojnikw wieckich i duchownych; najwikszy przepych osignito w XVII-XVIII w.; ceremonia aobna inscenizowana w kaplicy, kociele, zamku lub paacu zmarego trwaa nieraz kilka dni; cig dalszy urzdzano bd przed pochowaniem zmarego, bd symbolicznie z okazji jakiej rocznicy czy uroczystoci, czasem nawet wiele lat po mierci, niekiedy w paru miastach czy krajach rwnoczenie. W czasie ceremonii nad katafalkiem zazwyczaj rozpinano baldachim lub wznoszono dekoracyjn konstrukcj, wyposaon czsto w posgi, alegorie, symbole i in. akcesoria, jak emblematy, tarcze herbowe, ordery i szlify; od setek poncych wiec nadano cig dalszy we Francji nazw chapelle ardente, we Woszech capella ardente (capelardente). [ac. obz boleci]

centralna budowla, budowle oparte na zasadzie absolutnej symetrii; w rzucie poziomym wzgldem dwu przecinajcych si osi, we wntrzu za i bryle w stosunku do osi obrotowej. Najprostsze centralne budowle to cylindryczne na planie koa, czworoboczne na planie kwadratu lub wieloboczne (zw. omioboczne, tzw. oktogony); w odrnieniu od przyjtego dla zaoe prostoktnych okrelenia budowla poduna - centralnymi lub centralizujcymi nazywa si rwnie budynki na planie eliptycznym, owalnym i ich pochodne. Bardziej zoone koncepcje centralnych budowli reprezentuj budynki na planie krzya greckiego, kwadratu, trjkta lub koa z apsydami oraz wielolistne (np. tetrakonchos - na planie czterolicia), w tych przypadkach przestrze centralna dominuje wysokoci nad pomieszczeniami bocznymi, wydzielonymi wewntrz budynku cianami lub systemem podpr. Zob. te rotunda.

cerkiew, pierwotnie nazwa wityni chrzecijaskiej w jzyku starosowiaskim; w Polsce od koca XV wieku okrelenie wityni obrzdku wschodniego: kocioa prawosawnego i grecko-katolickiego (unickiego).

chaupa, chata, checza, chya (Krakowskie), izba, izby (Podhale, Podlasie), tradycyjny budynek wiejski sucy rwnoczenie celom mieszkaniowym i niektrym produkcyjnym, wystpujcy powszechnie od chwili utrwalenia si staego osadnictwa zwizanego z upraw roli.

chodnik &nbsp => altana.

chr &nbsp => prezbiterium.

chr muzyczny, chr piewaczy (empora organowa, trybuna organowa, trybuna piewacza), w budowli kocielnej pomieszczenie na instrumenty muzyczne (najczciej organy) i dla chru piewaczego.

chrzcielnica, zbiornik na wod wicon uywan do sakramentu chrztu, ustawiony w kociele. Zob. te baptysterium.

claustrum &nbsp => klasztor.

cmentarz, teren wydzielony do grzebania zmarych.

cok: 1. najniszy nadziemny czon budowli lub poszczeglnych elementw architektonicznych (np. kolumny, filaru, portalu), stanowicy ich podstaw konstrukcyjn albo wycznie wizualnie, na og wysunity uskokowo w stosunku do grnych partii muru, czsto wyodrbniony odmiennym materiaem, faktur (np. boniowaniem) i osobnym gzymsem zwanym cokoowym. W wikszych budynkach wystpuje na caej dolnej kondygnacji zwanej wwczas przyziemiem cokoowym; 2. &nbsp => postument.

cour dhonneur &nbsp => dziedziniec.

cyborium: 1. baldachimowa obudowa architektoniczna, wznoszona w kocioach nad otarzami, grobami witych, chrzcielnicami lub relikwiarzami; cyborium wykonywane gwnie z drewna i kamienia, najczciej stosowano w okresie romaskim i gotyckim; 2. okrelenie, uywane w literaturze naukowej na pnoredniowieczne i renesansowe &nbsp => tabernakulum; 3. &nbsp => puszka. [ac. ciborium kubek metalowy w ksztacie strka bobu, z gr. kibrion rodzaj strka]

cynek, staropol. konkon, picirka, pitka, figura geometryczna, zoona z piciu punktw zajmujcych naroniki i rodek kwadratu, stanowica schemat sadzenia drzew owocowych w sadach i ogrodach.

cytadela, forteca maych rozmiarw, grujca nad miastem lub tworzca orodek obronny wielkiej twierdzy, zwaszcza bastionowej, zazwyczaj mieszcz si w niej koszary, magazyny, wizienia. Zob. te kreml. [niem. Zitadelle, z w. citadella, od citta miasto]

czeska kapa &nbsp => sklepienie (aglaste).

czworak, w kompleksie zabudowa dworskich lub folwarcznych budynek przeznaczony dla suby, mieszczcy z zasady mieszkania dla czterech rodzin.