obdaszek, fartuch, okap: 1. w budownictwie drewnianym wski, jednospadowy daszek przepuszczony na pewnej wysokoci na zewntrznych cianach budynku, najczciej midzy szczytem i cian (w Polsce); moe by oparty na ostatkach belek czy bali lub na specjalnych krtkich wspornikach, zw.   k r z y a k a m i;   w wyszych budynkach drewnianych obdaszki chroni cian lub jej fragmenty (najczciej podwalin) przed opadami atmosferycznymi, jak rwnie peni funkcj jej podziau architektonicznego; 2. jedno- lub dwuspadowy daszek nad bram, furtk, murem, potem itp.

obejcie, ambit, w kocioach przejcie obiegajce prezbiterium, zwykle na przedueniu naw bocznych, oddzielone murem lub arkadami; obejcie byo charakterystycznym elementem dla kociow romaskich (zwaszcza pielgrzymkowych) i gotyckich; do obejcia przylegay zwykle kaplice promieniste (tzw. wieniec kaplic).

obelisk, wysoki sup, przewanie czworoboczny, zwajcy si ku grze, city u szczytu, w formie wyduonego ostrosupa. [ac. obeliscus, z gr. obelskos roen, sup]

obera &nbsp => karczma.

obramienie, dekoracyjne ujcie otworu (zw. okiennego), wnki, pyciny, panneau, tablicy, epitafium, nagrobka itp. Ozdobne obramienie otworu drzwiowego nazywa si &nbsp => portalem, obramienie tkanin, iluminacji, reliefw, rycin &nbsp => bordiur.

oculus, okrgy otwr w cianie lub w sklepieniu (najczciej w szczycie kopuy) przepuszczajcy wiato i powietrze do wntrza; w przeciwiestwie do &nbsp => oeil-de-boeuf, o prawie nie zdobionym obramieniu. [ac. oko]

oczep, obieraka, ocet, siestrzan, spinka, w budownictwie drewnianym poziomy element konstrukcyjny, czcy gr zasadnicze supy konstrukcyjne; w konstrukcji supowo-ramowej oczep jest zwykle zwizany z belkami nad dan konstrukcj; w budynkach wiecowych oczep (bal do ocapiania, sumiec) nazywa si niekiedy bale wieca (zazwyczaj o wikszym przekroju ni pozostae bale zrbu), w ktre zacite s belki stropowe.

odwach &nbsp => kordegarda.

oeil-de-boeuf, wole oko, mae okno, owalne lub okrge, ujte zwykle w ozdobne obramienie; umieszczano je w grnych kondygnacjach budynku, frontonach, czasem nad drzwiami lub oknami (jako nadwietle), a take we wntrzach, jako porednie lub dodatkowe owietlenie. Charakterystyczne dla XVII-XVIII wieku. [franc. wole oko]

oficyna: 1 wolno stojcy budynek w pobliu paacu lub dworu, zawierajcy przewanie pomieszczenia gospodarcze oraz mieszkania suby i oficjalistw zwykle na planie prostoktnym, o skromniejszym opracowaniu elewacji ni korpus gwny; oficyny czsto umieszczane symetrycznie w stosunku do korpusu, ujmoway po bokach dziedziniec honorowy; 2. w budownictwie miejskim boczne skrzyda kamienicy czynszowej (g. XIX i XX w.), otaczajce podwrze, z wejciem od niego, zawierajce skromne mieszkania ni w czci frontowej. [ac. officina warsztat, wytwrnia]

okap: 1. dolna krawd poaci dachu wysunita przed lico ciany, w celu chronienia jej przed ciekajc wod deszczow; 2.&nbsp => obdaszek; 3.&nbsp => kominek.

okiennica, zewntrzne lub wewntrzne zabezpieczenie i przesonicie okna, zawieszone przy otworze, o konstrukcji podobnej do skrzyde drzwi; wykonane zwykle z drewna, czsto skadane, zwaszcza wewntrzne; podnoszona okiennica z cienkich poziomych klepek nosi nazw   a l u z j i (strzelica).

oktogon &nbsp => centralna budowla.

oldry, olendry, holendry, nazwa osadnikw oraz wsi zakadanych przez Holendrw w dolinach rzek i na bagnach, w zwizku osuszaniem terenw podmokych; pojawiy si w delcie Wisy na pocztku XVI w., na nastpnie w rodkowej Polsce, zwaszcza w dolinie Wisy i Wielkopolsce. [Holendrzy, obywatele Holandii]

otarz, miejsce skadania ofiar kultowych, znane niemal we wszystkich rozwinitych religiach. W religii chrzecijaskiej otarz jest miejscem modlitwy kapana i ofiary mszy. Pierwsze otarze miay form stou lub tumby grobowej. Zasadnicz czci otarza jest &nbsp => mensa, w ktrej wmurowanej s relikwie. Od ok. IV-VI w. zaczto stosowa dekoracyjn opraw w formie &nbsp => cyborium (3). Od okresu romaskiego rozrnia si otarz gwny - umieszczony w prezbiterium - i otarze boczne - w kaplicach lub nawach bocznych. W XI w. pojawia si paskorzebiona nastawa otarzowa (retabulum) ustawiona w tylnej czci otarza na mensie albo na osobnej podbudowie.

opactwo &nbsp => klasztor.

oraneria &nbsp => pomaraczarnia.

oratorium, oddzielne pomieszczenie, rodzaj kaplicy, przeznaczenie dla celw kultowych cile okrelonej grupy wiernych, np. zakonnikw w klasztorze, alumnw w seminarium duchownym, chorych w szpitalu. [pnoac. miejsce modlitwy]

organy, instrument muzyczny dty, klawiszowy; organy zbudowane s z rnego rodzaju i rnej wielkoci jednodwikowych piszczaek wargowych i stroikowych wykonanych z drewna (graniaste) i metalu (cylindryczne), z mechanizmu powietrznego (skadajcego si z miechw, kanaw wiatrowych, zbiornikw wiatrowych, wiatrownic) i z mechanizmu klawiszowo-rejestrowego. Piszczaki uporzdkowane wg wielkoci s ustawione w szeregach lub wizkach. Organy wystpuj zazwyczaj w obudowie skrzyniowej (meblowej) lub architektonicznej, ktrej frontowa cz - prospekt, czsto bogato zdobiony i nierzadko o bogatym programie ikonograficznym, jest dostosowana do wntrza i wystroju kocioa. Jego najistotniejszym elementem zdobniczym s same piszczaki, zazwyczaj ustawione wylotem ku grze. [niem. Organ, franc. organe]

ornament, motyw lub zesp elementw zdobniczych, stosowany w architekturze i innych sztukach plastycznych, moe wystpowa w formie pasw (o ukadzie cigym lub rytmicznym), wypenia okrelone pola (symetrycznie lub asymetrycznie) albo pokrywa jednolicie ca powierzchni przedmiotu. Ornament jest czsto stosowany jako element podziau, ram dla kompozycji czy te dla podkrelenia tektoniki przedmiotu (odpowiednie zaakcentowanie jego czci). Podstawow cech ornamentu jest jego nie realistyczny a najczciej cakowicie abstrakcyjny charakter, polegajcy na odrzuceniu czynnika ilustracyjnego i operowaniu czyst form.

orylon &nbsp => bastion.

osada, zesp zabudowy zamieszkiwanej w cigu duszego czasu przez wiksz grup ludzi. Rozrnia si osady   o t w a r t e   i   o b r o n n e.

osiedle, niedue skupisko siedzib ludzkich; odrbna jednostka osadnicza o charakterze nierolniczym (np. osiedle uzdrowiskowe); typ zagospodarowania terenw miejskich: osiedle mieszkaniowe, wyposaone w niezbdne urzdzenia usugowe (niekiedy dzielone na tzw. kolonie).

ostatek, wypust, statnik, wychodzca poza zewntrzne lico ciany budynku cz bala, sosrbu, belki stropowej itp.; dusze, najczciej profilowane ostatki penice rol wspornikw nosz nazw   r y s i w;  ostatek bali pod rysiami -   p o d r y s i w.  Podrysie i rysie s wyjtkowo bogato opracowane w karpackim budownictwie cerkiewnym.

ostok &nbsp => palisada.

ociee, powierzchnia wewntrzna ujmujcego otwr okienny, drzwiowy itp. Rozrniamy ociee   b o c z n e   (wewntrzne powierzchnia wgarw) i   g r n e   (wewntrzne powierzchnie nadproa lub uku zamykajcego otwr). Skonie cite ku wntrzu lub na zewntrz ociee nazywa si   g l i f e m   lub   r o z g l i f i e n i e m;   rozglifienie stosowano powszechnie w architekturze redniowiecznej, szczeglnie w otworach murw obronnych. Ociea wyoone boazeri nosz nazw   s z p a l e t w.