rabata (staropol.), brewka, zagon, pasmo trawnika lub kwiatw, otaczajce kwater, parter, basen wodny, albo sadzone wzdu drogi ogrodowej. [niem. Rabatte, z hol. rabat]

rajtszula, &nbsp => ujedalnia.

rampa: 1. pochylnia o nieznacznym kcie nachylenia suca do wygodnego pokonywania rnicy poziomw. Rozrnia si rampy proste, ukowe, wolutowe i wachlarzowate; 2. rzd lamp owietlajcych scen od przodu, umieszczonych rwnolegle do grnego (r. grna) i dolnego (r. dolna) boku portalu (otworu) sceny. [franc. rampe]

ratusz, siedziba wadz miejskich. Pocztkowo ratusze miay charakter budowli warownych; od okresu pnego gotyku, zwaszcza w renesansie i baroku; ratusze odznaczay si bardziej reprezentacyjnym charakterem, zbliajcym je do form architektury paacowej. [niem. Rat-hus, dom rady (miejskiej)]

reduta, zamknite, ziemne, samodzielne dzieo fortyfikacji polowej lub pstaej o rnorodnym narysie (koo, kwadrat, wielobok itp.); jeden z rodzajw szaca. Reduty stanowiy zwykle pierwsz, wysunit lini umocnie obronnych w otwartym polu; otaczane byy waem, fos. [franc. redoute, z w. ridotta, ridotto]

refektarz, klasztorna sala jadalna, charakterystyczna zwaszcza dla architektury redniowiecznej; usytuowana przy kruganku, w pd. albo pn. skrzydle (po przeciwnej stronie ni koci), przewanie nakryta sklepieniem krzyowym lub (w gotyku) krzyowo-ebrowym; podziaem wewntrznym i wystrojem architektonicznym nawizujca do kapitularza, owietlona duymi prostoktnymi czy ostroukowymi oknami, poczona z krugankiem jednym lub dwoma, niekiedy blinimi, wejciami. [pnoac. koc. refectarium, od ac. refector odnowiciel, restaurator]

regula &nbsp => architraw; &nbsp => ezki.

relief, kompozycja rzebiarska wydobyta z paszczyzny pyty kamiennej, drewnianej lub metalowej z pozostawienia w niej ta; przeznaczona do ogldania wycznie od frontu; uzyskana technik rzebienia, kucia, odlewania itp. W zalenoci od stopnia wypukoci kompozycji relief dzieli si na paski (paskorzeba, paskoryt, bas-relief) - gdy kompozycja wystpuje niezbyt mocno przed paszczyzn ta, i wklsy (wklsorzeba) - gdy paszczyzna ta wystpuje przed wykonan w gb kompozycj. Zob. te stiacciato. [franc. relief, z w. rilievo]

relikwiarz, sprzt kultowy sucy do przechowywania relikwii; wykonywany ze szlachetnych metali, koci soniowej lub szka, przybiera rnorodne ksztaty; m.in. ampuki, skrzynki, sarkofagu, krzya i narzdzi mki (dla relikwii pasyjnych), hermy, monstrancji itp. Zob. te: herma, stauroteka, pacyfika. [niem. Reliquiar, w. reliquiaro, od reliquia relikwia]

retabulum &nbsp => otarz.

rezydencja, siedziba o charakterze reprezentacyjnym; terminem tym okrela si pojedyncz budowl (np. zamek, paac miejski lub wiejski) albo zesp budynkw (np. paac wraz z oficynami, pawilonami, parkiem i zabudowaniami gospodarczymi). Rozrnia si np. rezydencje krlewsk, biskupi, rodow, miejsk, wiejsk, letni. [franc. rsidence]

rogatka, niewielki parterowy lub pitrowy budynek u wylotu gwnego traktu wiodcego z miasta, pomieszczenie dla miejskiej wadzy skarbowej pobierajcej opaty drogowe i celne. Rogatki pojawiy si w 2 po. XVIII w., gdy dawne bramy miejskie zostay wchonite przez rozszerzajc si zabudow miast; wznoszono je przewanie parami z obu stron drogi, rozcigajc midzy nimi ruchom barier.

rogowe dzieo &nbsp => dzieo obronne.

rondel &nbsp => barbakan.

rotunda: 1. budowla centralna na rzucie koa, majca wewntrz najczciej jedno pomieszczenie kryte kopu; moe stanowi budynek zamknity, czasem otoczony kolumnad, bd otwierajcy si kolumnad na zewntrz (monopteros); 2. obszerne pomieszczenie na rzucie koa, zwykle kryte kopulasto; szczeglnie charakterystyczne jako reprezentacyjna sala architektury paacowej epoki baroku i klasycyzmu; [ac. rotundus okrgy]

rozarium, ranka, ogrd rany, ogrd lub wyodrbniony fragment wikszego zaoenia ogrodowego, przeznaczony do uprawy, hodowli i ekspozycji r, rnych gatunkw i odmian; rozpowszechniony od koca XIX w.

rozeta: 1. w redniowiecznej architekturze kocielnej duy kolisty otwr okienny w szczytach lub nad portalami, wypeniony bogat dekoracj w ukadzie koncentrycznym (maswerk, witra); charakterystyczny zwaszcza dla gwnej fasady wityni; 2. w ornamentyce motyw stylizowanego, rozchylonego kwiatu (pierwotnie ry), z dorodkowym ukadem padkw (rozety kasetonw, zwornikw). Take rolinno-kwiatowa kompozycja dorodkowa dekorujca centralny plafon lub sufit, najczciej w stiuku; wykonana w technice malarskiej przyjmuje zwykle form zw. rozet   p a r a s o l o w   (XVIII-XIX w.); 3.&nbsp => kamienie ozdobne. [franc. rosett, dos. ryczka]

rozglifienie &nbsp => ociee.

rustyka, dekoracyjne opracowanie faktury ciany za pomoc obrbki lica poszczeglnych ciosw na wzr naturalnego omu kamiennego lub w podobny sposb. Czoowa paszczyzna bloku najczciej ujta jest w gadkie obramienie: paskie (zw. szlakiem bienym) lub sfazowane. [franc. rustique, z ac. rusticus wiejski]

rycina: 1. odbitka graficzna; termin moe by uywany w odniesieniu do wszystkich technik; 2. potocznie ilustracja, rysunek.

rynek, gwny, wielofunkcyjny plac miasta historycznego przeznaczony na miejsce handlu i siedzib wadz komunalnych; jednoczenie wze komunikacyjny; w wikszych miastach powstaway czsto rynki pomocnicze odciajce rynek gwny od czci jego funkcji (najczciej handlowych). [niem. Ring]

rysunek, dziedzina sztuk plastycznych, w ktrej wypowied artystyczna stanowi dzieo (zw. te rysunkiem), wykonane gwnie na papierze (w staroytnoci na papirusie, w redniowieczu na pergaminie) - owkiem, kredk (m.in. sangwin), wglem, pirem, pdzelkiem.

ryzalit, wystpujca z lica elewacji cz budynku, tworzca z nim organiczn cao. Ryzalit mog jedno-, czciej kilkuosiowe przewanie narzucie czworokta (rwnie pkola, trapezu itp.), na og rwne wysokoci elewacji. Rozrnia si ryzalit   r o d k o w y   - akcentujcy gwnie o elewacji,   b o c z n e   - umieszczone symetrycznie na obu jej skrajach,   i   n a r o n e,   wystpujce jednoczenie z lica na styku dwch ssiednich elewacji. [niem. Risalit, z w. risalto]

rzemioso artystyczne, sztuka uytkowa, sztuka zdobnicza, dziedzina sztuk plastycznych obejmujca wytwrczo rzemielnicz o charakterze artystycznym przedmiotw dekoracyjnych lub codziennego uytku.

rzeba, jedna ze sztuk plastycznych, ktrej dziea - rwnie zw. rzebami - s kompozycjami trjwymiarowymi (w przeciwiestwie do malarstwa i grafiki), nie majcymi na og funkcji uytkowych (w przeciwiestwie do architektury i rzemiosa artystycznego).

rzygacz, gargulec, plwacz, ozdobne zakoczenie rynny dachowej, z ktrego woda deszczowa swobodnie spada daleko od lica muru.