|
tabernakulum, w kocioach rzymskokatolickich maa, zamykana na klucz szafka stojca porodku tylnego brzegu mensy otarzowej, przeznaczona do przechowywania hostii i komunikantw; tabernakulum wykonywano zwykle z drewna, wewntrz obijano biaym jedwabiem; zdobiono - zwaszcza od czasw baroku - dekoracj rzebiarsk, polichromowan. [ac. tabernaculum szaas]
tabor   => fortyfikacja;  => obz warowny.
taras: 1. w sztuce ogrodowej naturalnie lub sztucznie uksztatowane paskie wzniesienie terenu o wyrwnanej nawierzchni, ujte balustrad, murem oporowym albo skarp ziemn; 2. w architekturze odkryta, paska, otoczona balustrad cz budynku o charakterze wypoczynkowym. [daw. teras, z franc. terasse, od terre ziemia]
targ, wczesnoredniowieczna osada prolnicza o charakterze handlowo-rzemielniczym, bdca orodkiem pewnego regionu gospodarczo-geograficznego lub wystpujca na granicy dwch regionw o rnym charakterze eksploatacji gospodarczej; w przeciwiestwie do podgrodzia (=> grd) targ by nieobronny.
tempietto: 1. maa witynia na rzucie koa; 2. klasycystyczny pawilon ogrodowy o podobnej formie. [w.]
tenia, w belkowaniach klasycznych porzdkw architektonicznych listwa oddzielajca architraw od fryzu; w porzdku doryckim paska i wska; w joskim i korynckim - szersza profilowana, niekiedy zdobiona kimationami.
tcza, w kociele uk arkadowy zamykajcy grny otwr (zw. t c z o w y m) na styku nawy gwnej i prezbiterium; w redniowieczu rozpowszechni si zwyczaj umieszczania w tczy poziomej belki, zw. t c z o w , na ktrej ustawiano krucyfiks oraz figury Matki Boskiej i w. Jana.
tors, rzeba przedstawiajca tuw ludzki bez rk, ng, czasem take bez gowy. Termin uywany najczciej w odniesieniu do czciowo zniszczonych rzeb staroytnych, take do posgw niewykoczonych lub w takiej formie skomponowanych. [franc. torse, z w. torso]
trakt, w architekturze cig co najmniej dwch pomieszcze znajdujcych si na jednej osi, na og rwnolegej do osi podunej budynku; zalenie od liczby rwnolegych do siebie traktw mwimy o budynkach jedno-, dwu- lub wicej traktowych. [niem. Traktament, z w. trattamento]
tralka, balas, pionowy czon w balustradzie, zoony z jednego lub dwch gruszkowatych elementw zw. lalkami (tralki jedno- lub dwulalkowe), wsparty na bazie, zwieczony najczciej plint, dwigajcy porcz. [niem. Tralje, z hol.]
transept, okrelenie rwnoznaczne z terminem n a w a p o p r z e c z n a. Zob te koci. [franc. ang.]
trybularz   => kadzielnica.
tryforium, triforium: 1. w kocioach romaskich i gotyckich rzd trjdzielnych lepych arkadek lub galeria mieszczca si w gruboci muru i otwierajca si do wntrza rzdem przeprutych arkadek; tryforia umieszczano w cianie wewntrznej prezbiterium, nawy gwnej lub poprzecznej, pomidzy arkadami midzynawowymi a kondygnacj wielkich okien; 2. trjdzielne arkadowe okno lub przezrocze. [pnoac. triforium]
tryglif, prostoktna, z trzema ostrymi obkami pyta midzy metopami i na naroach fryzu belkowania doryckiego; pod teni kadego tryglifu znajdowaa si regula z szecioma ezkami. Zgodnie z tzw. zasad tryglifu, obowizujca w porzdku doryckim, umieszczano je na osi kadej kolumny (z wyjtkiem naronych) i na osi kadego interkolumnium (=> porzdki architektoniczne). Tryglif wywodzi si z budownictwa drewnianego, gdzie by mniej lub bardziej ozdobnie wykonywanym zakoczeniem wystajcej na zewntrz belki stropowej. [ac. triglyphus, z gr. trglyphos majcy trzy wyobienia]
tryptyk: 1. poliptyk skadajcy si z trzech czci: z rodkowej nieruchomej i dwch ruchomych zamykanych skrzyde; 2. trzyczciowa kompozycja malarska lub rzebiarska. Zob. te dyptyk, pentaptyk. [franc. triptyque, z gr. trptychos zoony we troje]
tum, staropolskie okrelenie kocioa katedralnego. [niem. toum, z ac. domus dom, koci]
tumba, zasadnicza cz nagrobkw gotyckich i renesansowych o ksztacie skrzyni zamknitej od gry poziom pyt z rzebion postaci zmarego, umieszczan najczciej bezporednio na posadzce kocioa. [pnoac. koc., z gr. tmbos grb, nagrobek]
twierdza, forteca, miejsce umocnione fortyfikacjami staymi, umoliwiajce zaodze prowadzenia samodzielnej walki obronnej przeciwko przewaajcym nawet siom nieprzyjacielskim. Pierwowzorem twierdzy byy miasta warowne i grody, rol ich speniay take miasta otoczone zamknitym obwodem murw obronnych i zamki; w XVI wieku powstay pierwsze czsto obronne twierdze o narysie bastionowym, wyposaone jedynie w budowle o przeznaczeniu wojskowym; w XVIII i XIX wieku narys bastionowy zosta zastpiony narysem redanowym, kleszczowym i poligonalnym. Zob. te cytadela.
tympanon   => fronton;   => portal.
tynk   => zaprawa(1)
|