|
wa, nasyp ziemny wzniesiony dla celw obronnych; otacza miejsce obronne, osaniajc przed obserwacj i obstrzaem nieprzyjacielskim, a zarazem stanowisko strzeleckie obrocw.
warownia: 1. kade ufortykowane miejsce przystosowane do obrony; 2. w cisym znaczeniu miejsce ufortyfikowane, suce przede wszystkim do celw militarnych (grd, zamek, stanica, stranica, cytadela, twierdza, fort).
wtek, ukad, wizanie, opus, appareil, ukad cegie lub kamieni w   => murze (cianie). Odrnia si odmiany w zalenoci od ksztatu i rytmu ukadanych elementw; niektre wtki s typowe dla pewnych okresw i rodowisk budowlanych.
weranda, drewniane lub murowane otwarte pomieszczenie, o charakterze przede wszystkim wypoczynkowym, czasem oszklone, poprzedzajce gwne wejcie do budynku lub znajdujce si przy innej elewacji, zwykle o charakterze dobudwki. Werandy stosowano w domach podmiejskich, wiejskich, w budynkach kolonialnych itp. [franc. vranda, z port. varanda]
westwerk, rozbudowana zachodnia cz bazyliki charakterystyczna dla architektury wczesnoromaskiej. Westwerki suyy do odprawiania niektrych obrzdw liturgicznych (np. chrzest, okolicznociowe naboestwa), jako pomieszczenie dla uczestniczcych w obrzdach zakonnikw lub panw feudalnych i ich dworw.
westybul, przedsionek w niektrych typach budowli wieckich. [franc. vestibule, z ac. vestibulum]
wgar, pionowy element konstrukcyjny ujmujcy po bokach otwr okienny, drzwiowy itp., dwigajcy nadproe lub uk. Wgary drzwiowe wraz z nadproem lub ukiem skadaj si na odrzwia; powierzchnia wewntrzna wgar nosi nazw   => ociey bocznych.
wgie, klucze, zwgowanie, w budownictwie drewnianym skrzyowanie dwch czcych si elementw cian wiecowych (=> wiecowa konstrukcja).
wgbnik, boulingrin,   => parter wgbiony zazwyczaj z trawnika, o geometrycznym zarysie, ktrego cz rodkowa jest obniona na ksztat paskiej niecki.
wiata, wewntrzny dziedziniec w kamienicach (zazwyczaj midzy drugim a trzecim traktem) nakryty konstrukcj dachow i owietlony oknami w wietliku wysunitym ponad poacie dachowe. Uytkowana na cele handlowe i magazynowe. [z gwar wileskich, litew. viet`a miejsce]
wiatrak, myn wietrzny, urzdzenie energetyczne wykorzystujce si wiatru do napdu kamieni myskich (niekiedy pomp, a obecnie rwnie i prdnic elektrycznych). Gwnym elementem wiatraka s wieloramienne skrzyda poruszane wiatrem, wprawiajce w ruch obrotowy wa napdowy zakoczony koem palecznym przekazujcym ruch obrotowy na zainstalowane urzdzenia.
wizanie dachowe   => wiba.
wizanie muru   => wtek.
wizany system, wizany ukad, system kompozycji przestrzennej wntrz kocielnych, zwizany z zastosowaniem sklepie krzyowych, w ktrej jednemu kwadratowemu przsu nawy gwnej odpowiadaj w nawach bocznych po dwa rwnie kwadratowe przsa, kade o polu stanowicym 1/4 powierzchni przsa gwnego.
wielki porzdek   => porzdki architektoniczne.
wiecowa konstrukcja, blokowa, blok-hauzowa, na wgie, wiecwka, na zamek, na zrb, zrbowa, system drewnianej konstrukcji z poziomych bali, uoonych jeden na drugim, tworzcych tzw. zrby, poczonych na naronikach (=> wgy) w zamknity wieniec (tzw. izba konstrukcyjna).
wietrznik, wskanik wiatru umieszczany na szczycie wiey kocielnej, ratuszowej, na bramie miejskiej lub wieyczce domu, wykonywany z elaza, brzu i miedzi, czasem zocony; w ksztacie chorgiewki, czasem ptaka (=> kurek) lub postaci ludzkiej.
wiea, budowla lub wyodrbniona cz innej budowli na planie koa, owalu, wieloboku lub prostokta, ktrej wysoko jest wyranie zaakcentowana w stosunku do szerokoci podstawy.
wizar (kozio krokwi, pokrok, stolec), element   => wiby krokwiowej, skadajcy si z zespou dwch symetrycznych krokwi opartych na belce wizarowej wraz z wewntrznymi wzmocnieniami.
wiba, konstrukcja dachowa, wizanie dachowe, szkielet konstrukcyjny dachu, hemu, a czsto i dachu kopuowego, dwigajcy pokrycie; w potocznym uyciu synonim wiby typu krokwiowego.
wilki   => kominek.
wimperga, w architekturze gotyckiej dekoracyjny szczyt trjktny, umieszczony w zwieczeniu portalu lub okna. Pole wimpergi zdobiono lepym lub aurowym   => maswerkiem, krawdzie   => abkami, wieczono je   => wiatonem,   => pinaklami, rzadziej rzeb figuraln. [niem. Wimperg]
wirydarz: 1. kwadratowy lub prostoktny ogrd wewntrz zabudowa klasztornych, otoczony krugankiem, otwierajcy si do niego arkadami. 2. staropol. okrelenie maego dworskiego ogrodu ozdobnego, w ktrym uprawiano kwiaty i zioa, rosy zioa cieniste, znajdoway si awy z darni do wypoczynku. [ac. viridarium gaj, park od viridis zielony]
wnka, wgbienie w gruboci muru, rnych rozmiarw i form, proste lub ujte w ramy dekoracyjne. Zob. te nisza.
wodozbir, rezerwuar, wiea cinie, budowla, czsto ozdobna, ze zbiornikiem do gromadzenia wody na wysokoci, ktra pozwala rozprowadza j pod cinieniem do zdrojw, fontann, kaskad i in. urzdze wodnych w zaoeniach ogrodowych; czasami pod wzgldem formy bya to okazaa budowla.
wole oczy   => kimation.
wole oko   => oeil-de-boeuf.
woluta, limacznica, element architektoniczny i motyw ornamentalny w ksztacie spirali lub zwoju. [franc. volute, z w. voluta]
wotum, w liturgice rzymskokatolickiej przedmiot ofiarowywany w formie dzikczynienia lub w wyniku zbiorowego lubu. Zwyczaj przejty od Rzymian. [ac. votum obietnica, yczenie, od voveo obiecuj, ycz (sobie)]
wpust, fuga, nut, przy czeniu na szeroko dwch rwnolegych drewnianych elementw konstrukcyjnych - obek w jednym z nich, odpowiadajcy wystpowi drugiego elementu, zw. wypustem (palec, piro), na ktry jest nasadzony; czasami zamiast wypustu wystpuje piro (=> klepki).
wrb, gniazdo (krab, nacicie, wcicie, zacicie), przy czeniu dwch drewnianych elementw konstrukcyjnych wycicie w jednym z nich (albo w obu) umoliwiajce naoenie jednego elementu na drugi; miejsce zw. jest szyj.
wspornik, element architektoniczny podtrzymujcy (np. ebro sklepienia, posg), osadzony w cianie i wysunity silnie przed jej lico; wykonany w kamieniu, cegle, metalu, rzadziej w drewnie; zazwyczaj silnie profilowany i dekorowany. Zob. te konsola; modylion; kroksztyn.
wykusz, nadwieszony na zewntrznej cianie budowli wieloktny lub czworoktny wystp w formie dobudwki przeprutej szerokimi oknami, nakrytej osobnym dachem, poszerzajcy wntrze, do ktrego przylega. [staroczes. vikus, niem. wik-hus]
wylot   => kontusz;  => kontusik.
wyka, komora umieszczona na poddaszu w budynkach mieszkalnych na wsi i w maych miasteczkach (dzi spotykana jeszcze na Orawie, Podhalu i w Beskidzie Niskim). W tzw. "chaupie orawskiej z wyk" wyka ma zazwyczaj ganek drewniany nad oknami elewacji z wejciem, zw. przedwyscem.
|