Zabytki miejscowoci dolnolskich l i t e r a B
Bagieniec - d. woj. wabrzyskie
- Zamek pierwotny, renesansowy, wzniesiony w 2.
po. XVI w., modernizowany w po. XVIII w., uleg gruntownej przebudowie w
pocz. XIX w. Zaoony na prostokcie, trzykondygnacjowy, zachowa w
pierwszym trakcie parteru kilka sklepionych kolebk pomieszcze. Cao
otaczaa zachowana czciowo fosa z wod.
Bagno - d. woj. wrocawskie
- Paac barokowy, wzniesiony w 1734 r.,
restaurowany w XIX w., remontowany w 1966 r. Murowany, zaoony na prostokcie,
trzytraktowy, trzykondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym z lukarnami.
Elewacje dzielone pilastrami spoczywajcymi na wysokim cokole. We wntrzu
barokowa, drewniana klatka schodowa i kominek pochodzce z 1. po. XVIII w.
Barcinek - d. woj. jeleniogrskie
- Koci filialny w. Michaa. Pierwotny
wzniesiony przed 1517 r., rozbudowany ok,
1600 r., restaurowany w wieku XIX i w 1959 r. Orientowany, murowany, salowy, z
dwuprzsowym prezbiterium (powikszonym od wschodu). Jedno przso
prezbiterium sklepione krzyowo-ebrowo, od pd. w nawie kamienny portal, w
nim gotyckie drzwi z okuciami. Zachowana pznorenesansowa
chrzcielnica, barokowy otarz i szereg nagrobkw z koca XVI w.
- Oficyna dworska, barokowa, zbudowana w 1772 r.,
restaurowana w XIX w. Zaoona na prostokcie, dwutraktowa, dwukondygnacjowa,nakryta czterospadowym dachem amanym.
Bardo - d. woj. wabrzyskie
- Miejscowo wymieniana jako grd kasztelaski
ju w 1096 r., pniej
w XIII w. peni rol osady targowej w dobrach
nalecych do klasztoru
Cystersw w Kamiecu Zbkowickim, a w XIV w.
otrzymuje prawa
miejskie. Od tego te czasu pocz si
tutaj rozwija ruch pielgrzymkowy dziki poskowi Matki Boskiej, uchodzcemu
za cudowny. Wanie
grupy pielgrzymw przez cae wieki byy
jedyn podstaw rozwoju niewielkiego miasta. Dopiero w 2. po. XIX w.
Bardo zaczyna nabiera pewnego znaczenia jako miejscowo letniskowa
dziki uzyskanym poczeniom kolejowym z Wrocawiem, i Kodzkiem.
- Koci parafialny Nawiedzenia NMP.
Pierwotny, wymieniany jako kaplica klasztoru Cystersw w Kamiecu, uleg
zniszczeniu w czasie walk z husytami w 1421 r. Obecny,
barokowy, wzniesiony zosta
w latach 1686 -1704 przez architekta Michaa
Kleina z Nysy, remontowany po poarze w latach 1711 -1712,
restaurowany w 1852 r., powikszony o krucht zach. w 1864 r. Murowany,
jednonawowy, z rzdami kaplic
bocznych i emporami ponad nimi, z pkolist
absyd zamykajc prezbiterium, z dwuwieow fasad od poudnia.
Wntrze, nakryte sklepieniami kolebkowymi na gurtach, zachowao bardzo
bogaty wystrj, m.in.
romaski drewniany posek Matki Boskiej na
tronie z koca XII w.,
gotyck rzeb Matki Boskiej Bolesnej z przeomu
XIV i XV w., barokowy otarz gwny - dzieo Richtera
z Wrocawia z 1715 r., prospekt
organowy z 1759 r, - H. Hartmanna z Barda
l., otarze boczne i rzeby
z 1777 r. - Ludwika Jaszke, obrazy
- Jana Liszki; a w zakrystii szereg
cennych naczy kocielnych i szat
liturgicznych z okresu od XVI do
XVIII w.
- Obok od wschodu barokowy budynek probostwa,
wzniesiony
w latach 1712 -1716, restaurowany w XIX w.
Murowany, dwuskrzydo-
wy, dwutraktowy, z krugankiem komunikacyjnym,
trzykondygnacjowy,
nakryty dachem dwuspadowym, z facjatk.
Elewacje podzielone pasami
ustawionymi na boniowanym parterze. Wntrza
nakryte sklepieniami
aglastymi na gurtach.
- Domy mieszkalne (ul. Gwna 23 i 31),
barokowe, z XVIII w.,
przebudowane w pocz. XX w., pierwotnie peniy
funkcj zajazdw dla
pielgrzymw. Murowane, dwu- i trzytraktowe, z
sieni przelotow, dwu-
i trzykondygnacjowe o ukadzie kalenicowym.
- Most na Nysie, wzniesiony w latach
1516 -1589, gruntownie przebudowany w pocz. XX w. Murowany, czteroprzsowy,
przesklepiony
kolebk. Filary wzmocnione ostrogami od strony
nurtu rzeki, balustrady
paskie bez ozdb.
Barkowo - d. woj. wrocawskie
- Koci parafialny w. Marcina,
wzmiankowany w 1335 r. Obec-
ny, barokowy, wzniesiony w 1783 r. Murowany,
nawa na planie elipsy,
prezbiterium zakoczone pkolicie, od
zach. czworoboczna wiea. Ele-
wacje zewntrzne dzielone parami pilastrw,
wntrze nakryte sklepie-
niami aglastymi spywajcymi na silnie
wysunity gzyms podparty pa-
rami pilastrw. Wyposaenie wntrza kocioa
barokowe, wspczesne
czasowi jego budowy.
Batorw - d. woj. wabrzyskie
- Kaplica w. Anny, barokowa, wzniesiona w 2. po.
XVIII w. Murowa-
na, prostoktna, zakoczona pkolicie,
nakryta dachem dwuspadowym
z omioboczna sygnaturk. Elewacja frontowa gadka,
zwieczona szczy-
tem z trjktnym przyczkiem i wolutowymi
spywami.
Bdkowice - d. woj. wrocawskie
Dwr renesansowy, wzniesiony wg daty na
portalu w 1546 r., jako zaoenie obronne otoczone fos z wod, restaurowany
w XVII i XVIII w., gruntownie przebudowany w 1844 r. Murowany,
prostoktny, dwutraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachem czterospadowym. We
wntrzu kominek z XVII w. i malowany strop barokowy z
lat 1720 -1730, Cao otacza fosa z wod, poczenie zapewnia
dwuprzsowy murowany most z XVIII w.
Biaogrze - d. woj. jeleniogrskie
- Koci filialny w. Andrzeja, wzmiankowany
w 1346 r. Obecny,
wzniesiony w pocztkach XVI w., przebudowany w
1675 r. Orientowany,
murowany z kamienia, jednonawowy, z
czworobocznym prezbiterium,
nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym.
- Na cmentarzu wiea bramna ze ladami
dekoracji sgraffitowej oraz
kilka kamiennych epitafiw z XVIII w.
Biay Koci - d. woj. wrocawskie
Ruina kocioa, wzmiankowanego w 1264 r.,
niszczonego poarami
w latach 1643 i 1768, gruntownie przebudowanego
w 1827 r., ponownie
zniszczonego w 1945 r., zabezpieczonego jako
trwaa ruina w 1964 r.
Pierwotnie bya to budowla wzniesiona w stylu
romaskim, orientowana,
murowana z ciosw granitowych, jednonawowa, z
wydzielonym prezbiterium, powikszonym w XIX w., i wie z
empor, wbudowan we wntrze zachodniej czci nawy. Cao
ozdabia portal z rzebionym tympanonem i dekoracje o motywach rolinnych,
zachowane obecnie w niewielkich fragmentach.
Biedrzychowice - d. woj. jeleniogrskie
- Paac obecny, barokowy, wzniesiono ok, 1730 r.
rozbudowujc pierwotny zamek renesansowy z ok. 1527 r. Gruntownie
restaurowany w 1890 r., poddany zosta remontowi w 1966 r. Jest to
monumentalne zaoenie o jedenastoosiowych fasadach gwnych,
akcentowanych podziaem pilastrowym, nakryte mansardowym dachem z
lukarnami. Najokazalsz fasad zach. podkrelaj dodatkowo dwubiegowe,
kamienne schody z tarasami ujtymi balustradami ozdobionymi
wazonami. Wntrza w czci nakrywaj sklepienia kolebkowe, w czci za
dekoracyjne plafony z malowidami z XVIII w,, ilustrujcymi sceny
mitologiczne.
- Koci filialny w. Antoniego wzniesiono w 2. po. XVII w. i powikszono ok. po. XVIII w., a
restaurowano w 1949 r. Budowla zaoona jest na wyduonym czworoboku z nie
wydzielonym, zakoczonym
trjbocznie prezbiterium, nakryta pozornym
sklepieniem kolebkowym.
Od pn. przylega czworoboczna, przechodzca
wyej w omiobok, wiea
zwieczona hemem z latarni. We wntrzu
zachowany jeden portal renesansowy, dwa barokowe z datami 1680 i 1741
oraz wyposaenie pochodzce z 2. po. XVIII w.
Biedrzychw - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny w. Jana Chrzciciela,
wzmiankowany w 1335 r., gotycki, wzniesiony w XV w., przebudowany w 1593 r.,
restaurowany - w XVIII i XIX w., remontowany w 1960 r.
Orientowany, murowany, jednonawowy, z trjbocznie zakoczonym prezbiterium
nakrytym dwuprzsowym sklepieniem krzyowo-ebrowym, w caoci
oskarpowany, z wie od zachodu. We wntrzu pnorenesansowy otarz gwny
z pocz. XVII w. i barokowa ambona z koca XVII w.
Bielanka - d. woj. jeleniogrskie
- Ruina kocioa wzniesionego najpewniej w kocu
XV w., przebudowanego wg daty w 1697 r., zniszczonego w 1945 r. Zaoenie
orientowane, murowane, jednonawowe, z czworobocznym
prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym wspartym na konsolach.
Bielany Wrocawskie - d. woj. wrocawskie
- Dwr, wzniesiony w kocu XVI w., przebudowany
w XIX w. Prostoktny, czciowo murowany, z czci parteru i pitra w
konstrukcji szkieletowej, dwutraktowy z sieni - na osi,
dwukondygnacjowy, nakryty dachem czterospadowym.
- Obok pnobarokowy spichrz z XVIIII w.
Prostoktny, trzykondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym.
- Koci parafialny w. Andrzeja,
wzmiankowany w 1351 r. Obecny, gotycki, wzniesiony ok. 1520 r.,
przebudowany i powikszony
o kaplice w 'pocz. XVII w., restaurowany w XIX
w., remontowany w
1965 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z
wie od zach. i wszym, prostoktnym prezbiterium, o wntrzu nakrytym
sklepieniem krzyowo-ebrowym opartym w nawie na wewntrznych
skarpach. We wntrzu zachowane przycienne, gotyckie sakramentarium, fragmenty
rzebionego otarza z Madonn z ok. 1400 r.,
czterosiedziskowe, gotyckie,
drewniane stalle, renesansowe stalle drewniane
z pocz. XVII w., otarz
gwny, ambona i chrzcielnica -
barokowe pochodzce z ok. 1700 r.
Bierutowice - d. woj. jeleniogrskie
- Koci Wang, ewangelicki, jest budowl
drewnian, pnoromask
z po. XIII w., przeniesion tu w latach
1842 -1854 z miejscowoci Vang
w prowincji Yaldres w poudniowej Norwegii. Skada
si na prostktna
nawa ze stropem oraz rwnie prostoktne
prezbiterium zamknite absyd, a przykryte pkolistym stropem imitujcym
sklepienie. Cao otacza
niskie obejcie i ozdabia bogata dekoracja
ornamentalna, ktrej fragmenty - szczeglnie wijce si wstgi z
postaciami fantastycznych zwierzt - stanowi typowe przykady pnocnej
pnoromaskiej sztuki
snycerskiej. Poniewa koci przywieziono
na miejsce w stanie powanego uszkodzenia, brakujce elementy uzupeniono na
nowo wg starych
wzorw, a wobec braku materiau znmie.jszono
wymiary nawy, zatracajc
jej pierwotne proporcje i dostawiajc od poudnia
kwadratow wie
z polnego kamienia, nakryt namiotowym hemem.
Cao obiektu zostaa
poddana konserwacji w latach 1963 -1965.
Bierutw - d. woj. wrocawskie
- Miasto, zaoone na miejscu istniejcego
wczeniej osiedla, przy szlaku
z Krakowa do Wroclawia, naleao do dziedziny
ksistwa wrocawskiego,
a po mierci ksicia Henryka IV Probusa, w
wyniku walki pomidzy ksiciem Henrykiem V Grubym a ksitami gogowskimi,
przeszo w rce
tych ostatnich. Od 1323 r. Bierutw nalea
do Bolesawa, ksicia olenickiego i odtd dzieli losy polityczne tego
ksistwa.
Prawo miejskie - frankoskie uzyska
Bierutw jeszcze w 1266 r.
od ksicia Henryka III, a w XIV w. Piastowie
oleniccy wznieli tu zamek
i fortyfikacje miejskie. Stopniowy rozwj
miasta, jako orodka gospodarczego, gwnie wkienniczego, przerwa
ogromny poar w 1603 r., pniej dziaania wojny trzydziestoletniej
(ponowny poar w 1659 r.). Odtd
nigdy ju nie dwigno si z upadku,
pozostajc skromnym orodkiem
przemysu oglnospoywczego. Ponownie powanie
zniszczone w czasie
dziaa wojennych w 1945 r. miasto zaczyna
powoli stawa si orodkiem
okolicznego terenu.
- Zamek, pooony we wschodniej czci miasta
w obrbie jego murw. Zaoony by zapewne jeszcze w XIV w.
przez Henryka III ksicia
wrocawskiego, przypuszczalnie na planie
prostokta, z budynkiem mieszkalnym i wie od pnocy. Zamek gotycki
gruntownie przebudowano
w XVI w., nadajc mu form renesansowego paacu
z arkadowym dziedzicem. Po poarze w 1603 r. uleg ponownej
przebudowie w latach
1604 -1622, powikszeniu ok. 1680 r.,
restauracji w 1886 r., a w 1889 r.
zburzono wschodnie skrzydo. Obecnie pozostaa
wolno stojca, gotycka,
czworoboczna wiea (restaurowana w 1961 r.),
zwieczona barokowym
hemem, oraz znacznie przebudowane w XIX w.
jedno skrzydo, gdzie
na drugim pitrze znajduje si sala z
barokowymi stiukami.
- Ratusz, pierwotny, wzmiankowany w 1371 r.,
zniszczony zosta zapewne w czasie wojen husyckich. Odbudowany w cigu
XV w., spon
w 1603 r. By to budynek prostoktny,
dwukondygnacjowy, z wie od
wschodu. Ponownie przebudowany w 1782 r., uleg
zniszczeniu w 1945 r.,
pozostaa jedynie czworoboczna wiea,
wzniesiona z cegy gotyckiej.
- Mury obronne wzniesiono z cegy w XIV w., a
uzupeniano i reperowano w XV i XVI w. Niegdy rozdzielay je trzy bramy:
Brzeska,
Namysowska, Wrocawska, dwie furty oraz
kilka baszt. Po rozbirkach
w XIX w. i zniszczeniach wojennych w 1945 r.
pozostay jedynie fragmenty (poddane konserwacji w 1962 r.) we wschodniej i pnocno-zachodniej
czci miasta.
- Dawny koci parafialny w. Katarzyny,
ufundowany zapewne po lokacji miasta, a wic po po. XIII w., wymieniany jest
dopiero
w 1300 r. Obecna witynia zostaa
wzniesiona w XIV w. (prezbiterium),
a rozbudowana w l. po. XV w. (korpus).
Odbudowana po poarze w
1545 r., otrzymaa nowe sklepienia w 1575 r.,
a po kolejnych poarach -
dach i hem wieowy w 1765 r. Czciowo
zniszczona w 1945 r., zostaa
pokryta nowym dachem w latach 1966 -1967,
Jest to orientowana, murowana z cegy, trzynawowa bazylika z prostoktnym
prezbiterium. W fasadzie zachodniej, na przedueniu pnocnej nawy bocznej
wznosi si
potna kwadratowa wiea. Naw gwn
nakrywa sklepienie krzyowe,
natomiast prezbiterium i nawy boczne -
sklepienie kolebkowe z lunetami. We wntrzu zachowane fragmenty barokowych loy
kolatorskich oraz dwustrefowy otarz z olejnymi obrazami.
- Kaplica cmentarna wzniesiona zostaa ok. 1620
r. o formach
pnogotyckich z cegy na planie krzya rwnoramiennego
o pkolicie
zakoczonych ramionach. Wntrze z zachowanymi
ostroukowymi oporami sklepiennymi nakryto paskim stropem, a cao
budowli dwuspadowymi dachami.
Biestrzykw - d. woj. wrocawskie
- Ruiny wiey mieszkalnej, wzniesionej zapewne w
XIV w., wzmiankowanej w 1411 r. Zbudowana z cegy na planie prostokta,
trzykondygnacjowa, z dobudowan pniej (1516?) wieyczk na klatk
schodow oraz nowszym dwukondygnacjowym skrzydem mieszkalnym. Cao, czciowo
zniszczona w 1945 r., bya pierwotnie otoczona waem
i fos, zachowan obecnie w niewielkim
fragmencie.
Bonie - d. woj. wrocawskie
- Wiatrak, typu kolak, wzniesiony w pocztkach
XIX w., remontowany w 1958 r. Drewniany, o konstrukcji supowej, szalowany
deskami, o wntrzu dostosowanym do napdu elektrycznego.
Bobolice - d. woj. wabrzyskie
- Zamek wzniesiony zosta ok. 1615 r. jako
rezydencja renesansowa, by
moe obronna, przebudowany w 1696 r.,
restaurowany w 1888 r., remontowany w 1961 r. Obecnie jest to budowla
murowana, zaoona wok
czworobocznego dziedzica arkadowego, o skrzydach
dwu traktowych,
dwu- i trzykondygnacjowych, nakrytych dachami
dwuspadowymi. Wejcie z sieni przelotow akcentuje podwyszony
szczytowy ryzalit ujty
boniowanymi pasami. Wntrze parteru nakryte
sklepieniami kolebkowymi
z lunetami, na elewacjach zachowany szereg
renesansowych obramie
okiennych i kamiennych portali.
- Koci parafialny MB Bolesnej (pierwotny
drewniany)
wzniesiono w 1447 r. Obecny, murowany z
kamienia, zbudowano w latach 1495 -1501. Do okresu 1730 -1736
r. bya to trzynawowa halowa budowla z dwiema wieami od zachodu. Wtedy to
usunito gotyckie filary,
a wntrze przebudowano na jednonawowe z pytkimi
kaplicami wzdu
nawy gwnej. Budowla orientowana, murowana z
kamienia, z zewntrz
utrzymaa gotyck szat z potnymi
przyporami i ostroukowymi oknami. Wntrze natomiast, nakryte sklepieniem
kolebkowym na gurtach, posiada cechy pnego baroku. Bogate wyposaenie
rokokowe powstao w
cigu XVIII w. i obejmuje m. in. obraz F.
Scheffiera Zdjcie z Krzya
z 1743 r.
Boboszw - d. woj. wabrzyskie
- Koci filialny 5w. Anny. Obecny, barokowy,
wzniesiono w l. po.
XVIII w. i restaurowano w 1811 i 1911 r.
Murowany, jednonawowy, z pkolistym prezbiterium i wie od zachodu, o
wntrzu nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami, zachowa drewniany
otarz barokowy
z l. po. XVIII w.
Bogatynia - d. woj. jeleniogrskie
- Koci pomocniczy witych Piotra i Pawa,
wzniesiony zosta w XVII w. (1619 r.?), zapewne przy
wykorzystaniu fragmentw zaoenia wczeniejszego, przebudowany w 1752 r.
i w latach 1823 -1825, spalony w 1965 r., odbudowany w latach
1966 -1968. Zaoony na wyduonym czworoboku, zamknity trjbocznie od
wschodu, z kwadratow wie od zachodu. Na cianach zachowane
kamienne epitafia z XVII
i XVIII w.
- Domy mieszkalne (ul. Turowska, Kociuszki 2,
1-go Maja 1-3)
wzniesione w XVIII w. i l. poi. XIX, nale
do typowych na tym terenie
konstrukcji przysupowych z pitrami o
konstrukcji szkieletowej i przelotow sieni na parterze.
Bogdaszowice - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny w. Michaa, wzmiankowany
w 1319 r., obecny
gotycki wzniesiony zosta w kocu XV w., powikszony
o zakrysti
i krucht w XVI w., zwieczony sygnaturk w
1743 r., przebudowany w
2. po. XIX w. Orientowany, murowany, w caoci
oskarpowany, jednonawowy, z rwnej szerokoci przezbiterium
zakoczonym trjbocznie.
Na elewacjach fragmenty geometrycznej dekoracji
sgrafittowej, a od poudnia portal o bogatej dekoracji maswerkowej.
Boguszw - d. woj. wabrzyskie
- Powsta w redniowieczu, w pocz. XIV w., jako
osada grnicza w pobliu
kopal srebra. Prawo miejskie otrzymaa osada
w 1499 r. od krla czeskiego Wadysawa Jagielloczyka, a w 1566
r. zostaa podniesiona do
rangi wolnego miasta grniczego przez cesarza
Rudolfa II. Okres najwikszego rozwoju przeywa Boguszw w 2. po.
XVIII i l. po. XIX w.
dziki wzrostowi znaczenia handlu i rzemiosa.
Mimo zakoczenia w poi.
XVIII w. eksploatacji srebra miasto rozwija si
nadal dziki otwarciu
nowych kopal wgla kamiennego, ktry obok
barytu take w chwili obecnej wyznacza przemysowy charakter miasta.
Koci parafialny w. Trjcy, wzniesiony
ok. 1535 r., gruntownie przebudowano w 1723 r., restaurowano w
XIX w., a ostatnio w
latach 1962 -1963. Jest to budowla
murowana, jednonawowa, zaoona na planie krzya, z wie od zachodu, a wntrzu
nakrytym sklepieniem kolebkowym.
- Koci ewangelicki, wzniesiony ok. po.
XVIII w., z dostawion na przeomie XVIII i XIX w. wie,
remontowany w 1964 r.
Budowla murowana, jednonawowa, z wielobocznie
zakoczonym prezbiterium, nakryta jest dachem mansardowym.
Bogate, barokowe wyposaenie wntrza pochodzi z 2. po. XVIII w.
- Domy mieszkalne ulegy zniszczeniu na
przestrzeni wiekw. Do chwili obecnej zachowa si dom przy ul. M. Fornalskiej 9, wzniesiony
w kocu XVIII w., a przebudowany w 2. po.
XIX w., o formach klasycystycznych, z sieni przelotow na osi.
Boguszyce - d. woj. wrocawskie
- Koci parafialny MB Nieustajcej Pomocy,
wzmiankowany
w 1318 r., obecny barokowy wzniesiony zosta w
2. po. XVIII w., remontowany w 1962 r. Murowany, zaoony na
planie prostokta o citych naroach, z dostawionymi na osi duszej
wie i zakrysti, o wntrzu nakrytym drewnianym stropem z faset.
Bojanice - d. woj. wabrzyskie
- Koci filialny - MB Czstochowskiej,
gotycko-barokowy.
Wzniesiony w 1514 r., restaurowany w pocztkach
XVIII w., powikszony o zakrysti w 1799 r., remontowany w 1966
r. Murowany, salowy,
z dostawion od pn. zakrysti, nakryty
dachem dwuspadowym zwieczonym omioboczn sygnaturk z cebulastym
hemem. Wyposaenie
wntrza pochodzi z pocztkw XVIII w. cznie
z polichromi rolinn
na stropie i dzwonem na wiey z 1796 r.
Bolesawice - d. woj. jeleniogrskie
- Koci filialny MB Racowej,
wzmiankowany jako kaplica
w 1270 r., w obecnej postaci powsta w XIV w.,
przebudowany by w
2. po. XVI w. Orientowany, murowany z
kamienia, jednonawowy, z wie od zachodu i trjbocznie zakoczonym
prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym. We wntrzu
renesansowa rzeba Piety
z koca XVI w., barokowe otarz gwny i
chrzcielnica z 2. po. XVII w.
i ambona z l. po. XVIII w. Na zewntrz kocioa
szereg caopostaciowych nagrobkw z XVI i XVII w.
- Cmentarz, pooony poza miejscowoci w
kierunku Zgorzelca,
upamitnia onierzy Armii Czerwonej, ktrzy
polegli na lsku w okresie dziaa wojennych w 1945 r. Na jego
obszarze znajduje si rwnie
klasycystyczny pomnik marszaka Kutuzowa z
1813 r.
Bolesawice - d. woj. wabrzyskie
- Paac (dom nr 52), pnobarokowy, wzniesiony
w 1783 r., czciowo
przebudowany w pocztkach XX w. Zaoony na
prostokcie, trzytraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachem amanym.
Cz wntrz parteru zachowaa sklepienia kolebkowe.
Obok przy dziedzicu zabudowania gospodarcze,
wspczesne paacowi, rozdzielone okaza bram wjazdow.
- Koci filialny w. Jadwigi, wzmiankowany w 1318 r., obecny gotycki zosta zbudowany z dzikiego kamienia w 2. po. XIV i przebudowany w pocztkach XVI w., remontowany w latach 1836, 1926 i 1966. Orientowany, murowany, jednonawowy, z
kwadratowym prezbiterium i tak wie od zachodu oraz dostawion w 1516 r. kaplic od pnocy, posiada wntrze nakryte sklepieniami krzyowo-ebrowym i gwiadzistym. W prezbiterium zachowane kamienne sakramentarium z 1515 r., renesansowy obraz Madonny z XVI w. i pnorenesansowy otarz gwny z pocztkw XVII w. Na zewntrz dwa kamienne krzye pokutnicze.
Bolesawiec - d. woj. jeleniogrskie
- Wymieniony by po raz pierwszy jako Boleslaveh w 1202 r. w liczbie innych grodw kasztelaskich. Dogodne pooenie osiedla przy wanej drodze handlowej z Krakowa, przez Wrocaw, Legnic, do Zgorzelca spowodowao nadanie mu prawa miejskiego przez ksicia Bolesawa Rogatk w latach 1241-1251 oraz fundacj kocioa parafialnego. Miasto rozwijao si coraz ywiej i w 1316 r. otoczono je murami obronnymi. W 1427 r. zostao spalone podczas walk z husytami, by jednak w cigu 2. po. XV w. oywi si ponownie jako powany orodek tkactwa. Odbudowano wwczas koci parafialny, fortyfikacje miejskie, wzniesiono ratusz i sukiennice oraz wprowadzono wodocigi i kanalizacj. Niewielkie zamieszki przey Bolesawiec w 1517 r. w okresie reformacji. Tutaj urodzi si poeta Marcin Opitz (1597-1639), syn radnego, pniejszy sekretarz krla Wadysawa IV. Dobrobyt miasta powiksza si szybko od XVI w. dziki intensywnemu
rozwojowi na tym terenie przemysu ceramicznego, nalecego do najwikszych
na terenie lska. Kamionki bolesawieckie, na wysokim poziomie artystycznym, znane s powszechnie nawet w dobie obecnej. W 1642 roku miasto zostao zniszczone przez Szwedw, od 1740 r. za przeszo pod panowanie Prus. W latach 1752-1756 wzniesiono koci ewangelicki na miejscu zburzonego zamku piastowskiego. W czasie wojen napoleoskich armia francuska zniszczya bramy i mury miejskie, rwnoczenie palc miasto. Tutaj to zmar w 1813 r. feldmarszaek Kutuzow - dowdca rosyjskich wojsk w wojnach napoleoskich, ktremu powicono odrbne muzeum. Miasto, powanie zniszczone w dziaaniach
wojennych w 1945 r., dziki szybkiemu rozwojowi przemysu zostao cakowicie odbudowane i stanowi centrum przemysowe tej czci wojewdztwa.
- Ratusz pierwotny, murowany, wzniesiono zapewne po poowie
XIV w. Powikszany i przebudowywany w latach 1525-1535, przez budowniczego Wendela Roskopfa, obecn form otrzyma po pracach ok. po. XVIII w. i ostatniej adaptacji w latach 1962-1966. Jest to budynek trzykondygnacjowy, zoony z dwch prostopadych skrzyde nakrytych amanymi dachami dwuspadowymi, z wie w pnocno-wschodnim naroniku, zwieczon barokowym hemem z
latarni. We wntrzu, czciowo przebudowanym, zachowaa si obecnie sklepiona sie, a w pnocno-zachodnim naroniku wspaniaa sala o bogatym, ebrowym sklepieniu sieciowym, podobnym do sklepie w ratuszu lwweckim i na zamku w Grodcu, a zwizanych z krgiem twrczoci Wendela Roskopfa ze Zgorzelca.
- Godne uwagi s rwnie trzy portale renesansowe z dawnych kamienic rynkowych, przeniesione tu w kocu XIX w., a wrd nich portal z domu Rynek 8, nalecy do najpikniejszych na lsku.
- Mury obronne, zbudowane z kamienia w 1316 r., rozbudowane zostay w latach 1479-1480, a ok. 1555 r. powikszone o drugi piercie otaczajcy miasto. Rozdzielay je trzy bramy miejskie: Dolna, Grna i Mikoajska, oraz szereg baszt - kwadratowych w pasie wewntrznym a pkolistych w zewntrznym. Burzone przez wojska francuskie w okresie 1813-1850, zachoway si do chwili obecnej w niewielkich fragmentach na obrzeu starego miasta, konserwowanych i zabezpieczanych w latach 1960-1961.
- Koci parafialny M. Boskiej i w. Mikoaja. Pierwotny koci, fundacji w. Jadwigi lskiej z lat 1243-1261, uleg zniszczeniu podczas wojen husyckich. Odbudowany w latach 1482 -1521, zosta spalony w 1642 r. w czasie najazdu Szwedw; ponownie odnowiony w latach 1665 -1692 przy wsppracy architekta Juliusza Simonettiego, z niewielkimi zmianami w XIX w., zachowa si do chwili obecnej. Jest to budowla orientowana, kamienna, o formach gotyckich, pseudobazylikowa, trzynawowa z detalami rzebiarskimi wykonanymi w kamieniu.
Wntrze obecne jest zbarokizowane. Jedynie nad prezbiterium zachowao si sklepienie krzyowo-ebrowe. Fasada zachodnia, z jedn wie od pnocy, posiada szczyt bogato rozczonkowany profilowanymi pasami ceglanymi. We wntrzu kocioa zwraca uwag bogato rzebiony otarz gwny, pochodzcy z pocztkw XVIII w., z figurami wykonanymi przez warsztat J. Webera, oraz szereg epitafiw z XVI i XVII w.
- Koci pomocniczy MB Nieustajcej Pomocy (pl. Zamkowy), zbudowany w latach 1752-1756 jako koci ewangelicki, na terenie zburzonego poprzednio zamku, jest budowl jednonawow z emporami o formach pnobarokowych. Zniszczony w 1945 r., zosta odbudowany w latach 1969-1970. Stojc obok wie kamienn wzniesiono w stylu neogotyckim w latach 1833-1835.
- Teatr, ul. Teatralna, jest dawnym budynkiem arsenau miejskiego, gruntownie przebudowanym ok. po. XIX w. na teatr o formach klasycystycznych.
- Domy mieszkalne, pierwotnie murowane, powstaway w XV-XVIII w. Zachowane we fragmentach gwnie wok rynku, zostay zrekonstruowane w latach 1950-1960, po ogromnych zniszczeniach w 1945 r. Obecnie zwraca uwag dom Rynek 6 z zachowan pnobarokow elewacj o podziaach pilastrowych oraz domy przy ul. Dbrowszczakw 3, 5 i 9 - pochodzce z XVIII i pocz. XIX w.
Bolesaww - d. woj. wabrzyskie
- Koci parafialny w. Jzefa, obecny
wzniesiony w redniowieczu, rozbudowany w stylu barokowym w 1675
r., restaurowany w
1968 r. Orientowany, murowany z kamienia i cegy,
jednonawowy, z trjbocznie zamknitym prezbiterium i wie od
zachodu, o wntrzu nakrytym paskim stropem. W nawie dwa drewniane otarze
barokowe pochodzce z l. po. XVIII w.
Bolkw - d. woj. jeleniogrskie
- Jako osiedle miejskie, o pierwotnej nazwie Gaj,
Bolkw wymieniany jest
w 1276 r., co pozwala przesun jego lokacj
na ok. 1250 r. Bya to osada targowa rozwijajca si na miejscu traccego
ju wtedy swe znaczenie grodu kasztelaskiego w pobliskich winach,
powiadczonego dokumentem z 1155 r. Pocztkowy szybki rozwj
miasta zwizany jest z osob ksicia Bolka I widnicko-jaworskiego.
wybitnego organizatora, polityka i gospodarza. Po jego mierci w 1312 r.
syn Bernard nadaje miastu
nazw Bolkw Gaj, kontynuujc polityk
ojca. W l. po. XIV w. zostaje
powikszony romaski koci famy, miasto
otacza si murami obronnymi, a powanej rozbudowie ulega, istniejcy
ju od 1277 r., zamek.
W 1392 r. po mierci ony Bolka II -
ksinej Agnieszki, Bolkw wraz
z ksistwem widnicko-jaworskim zostaje wczony
do Korony Czeskiej.
Mimo kolejnych oble w atach 1427, 1444
i 1463 miasto nie ponosi
wielkich strat. Stopniowy jego rozwj hamuj
nieco powodzie (1567,
1570) i trzsienie ziemi w 1590 r., jednake
najwiksze klski przynosi
wojna trzydziestoletnia i zdobycie Belkowa
przez Szwedw w 1646 r.
Przejcie miasta pod panowanie Prus w 1742 r.
nie polepsza jego sytuacji. Korzystne zmiany nastpuj dopiero w XIX
w. na skutek rozwoju
przemysu wkienniczego. Czciowo
zniszczone w 1945 r., zostao
wkrtce odbudowane jako lokalny orodek tej
czci powiatu.
- Zamek, wzmiankowany po raz pierwszy w 1277 r.,
nalea do najwikszych warowni ksicia Bolka I widnicko-jaworskiego.
Pocztkowo
ograniczono si do wzniesienia kamiennej wiey
w najwyszym punkcie
wzgrza, ktra stanowi jedyny przykad tego
typu umocnienia w Polsce
i z uwagi na swj zaostrzony ksztat. Obok
wznosi si czciowo zachowany murowany dom mieszkalny, a cao
otoczona bya zapewne murem.
Cakowite uksztatowanie zamku, otoczenie go
murem z bram i powikszenie domu mieszkalnego nastpio w latach
1301 -1353 za panowania
Bernarda i Bolka II - ksit widnicko-jaworskich.
W XVI w. zamek
nalea do rodziny Salzw i wwczas to, w
latach 1540 -1549, przeprowadzono jego rozbudow, ktr kierowa
budowniczy Jakub Parr. Powikszony zosta warowny obszar zamku, a budynki
mieszkalne i wie
zwieczono wczesnorenesansowymi attykami. Od
poudnia powsta drugi
dziedziniec, otoczony murem z dwoma basztami;
podobny dziedziniec zaoono od strony miasta, wczajc przy
tym w system obronny dawne baszty miejskie.
W czasie wojny trzydziestoletniej zamek zdobyli
Szwedzi, a w 1650 r.
odebray go wojska cesarskie. W 1703 r. zamek
zakupi zakon cysterski w Krzeszowie, przy ktrym pozostawa a
do kasaty zakonu, tj. do
1810 r., po czym przeszed na wasno rzdu.
Obecnie zamek zabezpieczony jest i udostpniony jako trwaa ruina, a w
jednym ze skrzyde mieci
si muzeum regionalne.
- Przy drodze do zamku wznosi si barokowa
kapliczka pochodzca z XVIII w.
- Ratusz pierwotny wzniesiono zapewne w kocu
XIV w. Spalony wl632 r., odbudowano do 1670 r. Obecny klasycystyczny wygld uzyska po kolejnej przebudowie w 1827 r. wg
projektu Hedemanna z Kamiennej Gry.
- Mury miejskie zbudowane zostay z kamienia ok.
po. XIV w. i poczone z fortyfikacjami zamkowymi. Rozdzielay je dwie
bramy:
grna - Kocielna i dolna -
Jaworska, oraz dwanacie upinowych
baszt, od strony wschodniej za wzmacniaa
fosa z wod. W XV w. uzyskay wzmocnione, wysunite przedbramia.
Likwidowane od 1812 r., zachoway si we fragmentach na obwodzie redniowiecznego
miasta.
- Koci parafialny w. Jadwigi, wymieniany
jest w dokumentach dopiero w 1298 r. Powsta on wczeniej,
zapewne ok. 1270 r., jako budowla murowana na planie krzya greckiego
z dobudowanymi od
poudnia zakrysti i wie o formach
wczesnogotyckich. Do tego trzonu
w l. po. XIV w. dobudowano dwie nawy boczne,
a w 1846 r. po usuniciu gotyckich szczytw osadzono obecny ciki,
czterospadowy dach. Jest
to budowla orientowana, murowana z ciosw
piaskowcowych, o ukadzie
zblionym do trzynawowego, halowego z prostoktnym
prezbiterium
i kwadratow wie w naroniku poudniowo-zachodnim.
W czci wczesnogotyckiej zachoway si sklepienia krzyowe
o prostym przekroju eber wspartych na sukach, o kapitelach ozdobionych
dekoracj rolinn.
Z wyposaenia wntrza godna uwagi jest
drewniana ambona z 1619 r,
oraz trzy rzeby kamienne z 2. po. XIV w. na
szczycie kruchty pnocnej.
- Domy mieszkalne, murowane,. pochodz gwnie
z XVII
i XVIII w., przebudowane w w, XX. Zwraca uwag
cz pnocnej pierzei rynkowej z domami podcieniowymi, ktre w
ukadzie szczytowym
tworz zwarty zesp urbanistyczny.
- Paac pooony przy drodze do Jeleniej Gry.
Barokowy, wzniesiony w l. poi. XVIII w., restaurowany w XIX w. Zaoony
na prostokcie
z akcentowanym na osi ryzalitem, dwutraktowy,
dwukondygnacjowy, nakryty jest dachem naczkowym z lukarnami.
Borek Strzeliski - d. woj. wrocawskie
- Paac (nr 80), klasycy styczny, wzniesiony w
pocztkach XIX w., czciowo restaurowany w XX w., ostatnio w 1959
r. Prostoktny, trzytraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty jest dachem
dwuspadowym z naczkami. Wejcia umieszczone osiowo
akcentuj dwupitrowe, kolumnowe portyki z trjktnymi szczytami.
- Koci parafialny w. Wawrzyca,
pierwotny wzniesiony
po po. XIII w. zachowa jedynie wie z
ok. 1579, do ktrej w 1717 r.
dobudowano naw i prezbiterium, restaurowany
by w 1912 i 1954 r.
Orientowany, murowany, jednonawowy, z
niesymetrycznie umieszczonymi bocznymi kaplicami sugerujcymi transept,
prostoktnym nie wydzielonym prezbiterium, z wie od zachodu. W
wiey kamienny ostroukowy portal z 2. po. XIII w,, w nim stare
drzwi z okuciami z 1519 r. Wyposaenie wntrza barokowe, pochodzi z pocz.
XVIII w., na cianach za
szereg caopostaciowych pyt nagrobnych z XVI
i XVII w.
Borw - d. woj. wrocawskie
- Koci parafialny w. Wolfganga,
wzmiankowany w 1202 r.
Obecny wzniesiony w pocz. XV w., przebudowany
ok. 1666 r., nakryty
sklepieniem w XVIII w., powikszony o wie
i krucht w 1909 r., restaurowany w 1959 r. Orientowany, murowany,
jednonawowy, z trjbocznie zakoczonym prezbiterium, o wntrzu
nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami oraz bocznymi kaplicami
ozdobionymi bogat dekoracj stiukow z XVII w. Wystrj wntrza,
barokowy, pochodzi z XVIII w.
Borzygniew - d. woj. wrocawskie
- Ruiny zamku pnorenesansowego, wzniesionego
- wg zachowanej
daty - w 1613 r., przebudowywanego w
XVIII i XIX w., zniszczonego
w 1945 r. Zaoony na rzucie prostokta,
murowany z kamienia, zwieczony by dwoma dwuspadowymi dachami. Fasady,
ozdobione geometryczn dekoracj sgrafittow, akcentowane s
blinimi, trjktnymi szczytami o skromnych podziaach
architektonicznych. W sieni wejciowej zachowao si sklepienie kolebkowe, ozdobione wykonanym w stiuku ornamentem geometrycznym.
- Koci filialny w. Barbary, wzniesiony
zosta w XV w., Xl.
restaurowany w 2. po. XIX w., a remontowany w
1910 r. Orientowany,
murowany z kamienia, jednonawowy, z prostoktnym
prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym. We wntrzu
pnogotyckie,
kamienne sakramentarium, dwie gotyckie rzeby
(Madonna i w. Sebastian), pochodzce z koca XV w., dwa otarze
i ambona - barokowe,
z ok. 1700 r., w nawie za rzebione kamienne
pyty nagrobne Kaspra
Schindera (zm. 1562) oraz innych czonkw jego
rodziny.
Bokw - d. woj. wabrzyskie
- Paac pierwotny, barokowy, wzniesiono w latach
1787 -1791 jako
rezydencj Aleksandra v. Magnis. Gruntownie
odbudowany i powikszony po poarze w 1870 r., zosta poddany
remontowi w 1956 r. Obecnie
jest to obszerne zaoenie wielotraktowe,
trzykondygnacjowe, z potn
wie w naroniku pnocno-wschodnim, ktre
zachowao w czci rodkowej pozostao dawnego zaoenia
barokowego.
Obok pnobarokowy pawilon ogrodowy
wzniesiony ok. 1800 r. Murowany, dwutraktowy, parterowy, nakryty jest
dachem mansardowym.
Na terenie parku sztuczna ruina (XIX w.) z
wmontowanymi szesnastoma pytami nagrobkowymi i tarczami
herbowymi z XVI w.
- Koci parafialny witych Piotra i Pawa,
wzmiankowany
w 1352 r., w obecnej postaci barokowy, powsta
ok. 1708 r. Murowany,
jednonawowy, bez wydzielonego prezbiterium, z
wie od zachodu i bocznymi kaplicami, o wntrzu nakrytym sklepieniem
kolebkowym z lunetami na gurtach spywajcych na pary przyciennych
pilastrw. Wyposaenie wntrza, pnobarokowe, pochodzi z
2 po. XVIII w.
- Plebania (nr 92), pnobarokowa, wzniesiona w
1797 r. restaurowana w XIX w. Murowana, dwuskrzydowa,
jednotraktowa, dwukondygnacjowa, nakryta dachem dwuspadowym ujtym w
pilastrowe, szczyty.
Wntrze parteru sklepione kolebk z lunetami.
Bonowice - d. woj. wabrzyskie
Koci parafialny gw. Trjcy, wzmiankowany
w 1376 r. Obecny, barokowy, wzniesiony w 1709 r.,
restaurowany w 193G i 1963 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wszym, pkolicie zakoczonym
prezbiterium, o wntrzu nakrytym sklepieniem
kolebkowym z lunetami,
na gurtach spywajcych na przycienne
filary, z czworoboczn wie od
zachodu. Wyposaenie wntrza, barokowe,
pochodzi z pocztkw XVIII w.
W murze cmentarnym barokowa bramka w wolutowym
szczytem.
- Ruiny wiatraka typu holenderskiego, wzniesionego w 2. po. XVIII w. Murowany na rzucie omiobocznego ostrosupa citego z ruchom drewnian gowic i fragmentami urzdze produkcyjnych.
Braszowice - d. woj. wabrzyskie
- Koci parafialny w. Wawrzyca,
pierwotny wzmiankowany w 1270 r., obecny, barokowy, wzniesiony w latach
1736 -1738 przez budowniczego J. G. Reichla, a restaurowany w XIX w. i w
1967 r. Murowany, jednonawowy, z pkolicie zakoczonym
prezbiterium i wie
od poudnia. Wntrze nakryte sklepieniami
kolebkowymi z lunetami na
gurtach spywajcych na przycienne
pilastry. Wyposaenie pochodzi
z pocz. XIX w. z wyjtkiem pnobarokowej
ambony i awek z ok. 1740 r.
Brennik - d. woj. legnickie
- Koci parafialny Trzech Krli,
wzmiankowany w 1298 r., obecny gotycki wzniesiony w XV w., rozbudowany w
1577 r. i w po. XVIII w.,
odbudowany po poarze w 1813 r., restaurowany
w 1880 i 1958 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wszym,
prostoktnym i oskarpowanym prezbiterium, nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym.
We wntrzu gotycka rzeba Madonny z Dziecitkiem
z ok. 1450 r., renesanobraz z XVI w. ze scen Pokonu Trzech
Krli.
Przy murze cmentarnym pnogotyckie
sakramentarium kamienne.
Brochocin - d. woj. wrocawskie
- Paac barokowy, wzniesiony w pocztkach XVIII
w., restaurowany w
XIX w., czciowo uszkodzony w 1945 r. Zaoony
na prostokcie, z tyln
przybudwk, dwutraktowy, dwukondygnacjowy,
nakryty jest dachem
czterospadowym. Elewacje dzielone pilastrami,
portal wejciowy architektoniczny z rzebionym herbem wacicieli.
Brochocin - d. woj. legnickie
- Koci filialny MB Bolesnej, wzmiankowany w
1368 r., pierwotny, gotycki, wzniesiony w kocu XV w.,
przebudowany po 1634 r., restaurowany w 1880 r. i w pocz. XX w.,
remontowany w 1958 r. We wntrzu dwie pyty nagrobne z l. po. XVIII w. i
rokokowy nagrobek z 1761 r.
Broec - d. woj. wrocawskie
- Koci parafialny w. Jakuba, wzmiankowany
w 1335 r., obecny gotycki wzniesiony w XV w., gruntownie
zbarokizowany w 1725 r.,
restaurowany w XIX w. i w 1960 r. Orientowany,
murowany, jednonawowy, z prostoktnym, oskarpowanym diagonalnie
prezbiterium i wie
od zachodu. Wyposaenie wntrza, barokowe,
pochodzi z pocztkw
XVIII w.
Na cmentarzu kamienny krzy pokutny.
Brzeg Dolny - d. woj. wrocawskie
- Miejscowo, wymieniana ok. 1305 r., zostaa
zaoona na prawym brzegu
Odry, obok istniejcego tu od dawna brodu, a
od 1491 r. powiadczonego
rdowo promu. Mimo maego znaczenia
gospodarczego podniesiona przez
cesarza Leopolda I w 1663 r. do rangi miasta,
nadal bya skupiskiem garncarzy i flisakw. Czciowo zniszczona w
1945 r., ulega obecnie ogromnemu oywieniu jako powany orodek przemysu
chemicznego.
- Paac, wzniesiony ok. 1785 r. w stylu
klasycystycznym wg projektu
K. G. Langhansa, uleg powanym przebudowom w
XIX i XX w., zatracajc w duej mierze pierwotny charakter.
- Styl klasycystyczny zachowaa jedynie pooona obok oficyna paacowa,
zbudowana w tym samym
okresie. Zaoona na prostokcie,
dwutraktowa, dwukondygnacjowa, nakryta dachem amanym z sygnaturk na osi.
Elewacj akcentuj trzy
portyki z tympanonami, dwa zewntrzne z trjktnymi,
rodkowy za
z pkolistym. Wewntrzne jego kolumny
flankuj sklepion kolebk sie
przejazdow na parterze.
Zachoway si rwnie fragmenty wspczenie
powstaego zaoenia
parkowego o kompozycji osiowej, podkrelonej
elementami architektonicznymi, powanie zniszczonego regulacjami
komunikacyjnymi miejscowoci w pocz. XX w.
- Wrd zabudowy rynku zwracaj uwag
zachowane dwa domy mieszkalne (nr 16 i 17), barokowe, zbudowane w 2.
po. XVIII w., dwutraktowe, parterowe z ppitrem umieszczonym w
ozdobnych wnkach.
Brzeg Gogowski - d. woj. legnickie
- Zesp paacowy barokowy, wzniesiony ok.
1767 r., przebudowany
w 1866 r., remontowany w 1961 r. Jest to w czci
paacowej zaoenie
prostoktne z niewielkim ryzalitem mieszczcym
portal i sie wejciow,
dwukondygnacjowe, nakryte dachem dwuspadowym.
Najlepiej zachowaa
si elewacja tylna, jedenastoosiowa, o
podziale pycinowym z uszakowatymi obramieniami okien. Wntrze dwutraktowe z
pomieszczeniami parteru nakrytymi sklepieniami kolebkowymi z
lunetami i krzyowymi.
Gwny portal wejciowy zamknity ukiem
odcinkowym ujty kanelowanymi pilastrami podtrzymujcymi belkowanie.
- Zachoway si rwnie wzniesione wspczenie
z paacem dwie oficyny. Murowane, zaoone na prostokcie,
parterowe, dwutraktowe, nakryte s dachami amanymi z naczkami.
Kamienne portale wejciowe nosz dat 1767.
- Na pnocny wschd od paacu zachowa si
fragment pejzaowego
zaoenia parkowego z 2. po. XVIII i XIX w.
- Koci parafialny Boego Ciaa,
wzniesiony w 2 po. XIII w.,
rozbudowany i zasklepiony na przeomie XVII i
XVIII w., odnawiany
w 1852 i 1963 r. Orientowany, murowany z
kamienia i cegy. Pierwotny
jednonawowy z prostoktnym prezbiterium, tak
naw i kwadratow
wie od zachodu. Pniej powikszony od
poudnia i pnocy o dwie
symetryczne kaplice przy prezbiterium, krucht
od poudnia przy nawie
i niewielk kaplic od pnocy. Wntrze
kaplic i czci prezbiterium nakryte sklepieniem krzyowym z bogat barokow
sztukateri. Wyposaenie renesansowe i barokowe obejmuje otarz,
ambon i chr muzyczny.
Brzezia ka - d. woj. wrocawskie
- Koci parafialny w. Mikoaja,
wzmiankowany w 1375 r.
Pierwotny gotycki wzniesiony w XV w., obecny
barokowy zbudowany
w latach 1672 -1674, przebudowany w latach
1710 -1714 remontowany
(wiea) w 1735 r. Orientowany, murowany,
jednonawowy, z wyduonym
prezbiterium zakoczonym wlelobocznie i wie
od zachodu, o wntrzu
nakrytym sklepieniem kolebkowym z gurtami spywajcymi
na przycienne pilastry. Wyposaenie wntrza,
barokowe, pochodzi z 1. po.
XVIII w. z wyjtkiem dwch rzeb gotyckich (w.
Barbara i w. Katarzyna) z pocz. XVI w.
W murze cmentarnym bramka z 1694 r. z pkolistym
przejazdem.
- Dom mieszkalny (nr 3), barokowy, wzniesiony w
2. po. XVIII w.
Murowany, dwutraktowy, dwukondygnacjowy,
nakryty dachem mansardowym z powiekami.
Brzezina - d. woj. wrocawskie
- Ruiny zamku pierwotnie otoczonego fos z wod,
wzniesionego zapewne w pocz. XVI w., zniszczonego by moe w
czasie dziaa wojny
trzydziestoletniej. Obecnie zachowa si
zarys fosy i murw obwodowych
budowli oraz piwnica sklepiona kolebk.
- Koci filialny NMP, wzmiankowany w 1335 r.
Prezbiterium
obecnego gotyckiego wzniesione w kocu XV w.,
nawa o konstrukcji
szkieletowej w XVII w., wiea i strop nad
prezbiterium w 1707 r,, cao
restaurowana w XIX w. Orientowany, murowany,
jednonawowy, z oskarpowanym, zakoczonym trjbocznie
prezbiterium, z murowan wie od
zachodu. Elewacje prezbiterium rozczonkowane
lepymi blendami. We wntrzu pnogotycki, rzebiony tryptyk z
Madonn z koca XV w.,
rzeba Madonny z Dziecitkiem - gotycka
z koca XV w., pnorenesansowe - ambona, chrzcielnica i
balustrada chru z pocz. XVII w., barokowy otarz gwny z koca XVII w. oraz
osiem caopostaciowych pyt
nagrobnych z lat 1540 -1592.
Brzezinka - d. woj. wrocawskie
- Paac barokowy, wzniesiony w latach
1725 -1730, restaurowany ok.
1820 r., uszkodzony w 1945 r., czciowo
zabezpieczony w 1958 r. Murowany, zaoony na prostokcie z podwyszonym
ryzalitem na osi, dwutraktowy, dwu- i trzykondygnacjowy, nakryty
dachem amanym z powiekami. W ryzalicie bogate portale barokowe,
we wntrzach zachowany czciowo wystrj z podziaami
pilastrowymi i dekoracj stiukow na sufitach.
- Koci filialny Wniebowzicia NMP.
barokowy, wzniesiony
ok. po. XVIII w., restaurowany w 1930 r.
Murowany, na planie czworolicia przenikajcego si z kwadratem, zwieczony
centraln, drewnian
wie, przechodzc w omioboczn
sygnaturk z latarni. We wntrzu
barokowy otarz z XVIII w. i trzy caopostaciowe
pyty nagrobne z przeomu XVI na XVII w.
Brzemierz - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny w. Krzya, wzmiankowany
w 1386 r. Obecny, wzniesiony w XV w., gruntownie przebudowany
i powikszony o na-
w i wie w latach 1879 -1880. Zachowao
si gotyckie prezbiterium
nakryte dwuprzsowym sklepieniem krzyowo-ebrowym.
We wntrzu
zachowana chrzcielnica z 1520 r., nagrobek z
1618 r., barokowy otarz
i ambona z przeomu XVII na XVIII w.
Brzenica - d. woj. wabrzyskie
- Koci parafialny w. Mikoaja,
wzmiankowany w 1399 r. Obecny barokowy, wzniesiony w 1723 r., restaurowany
w 1826, 1898 i 1963 r.
Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie
od zachodu, bez wydzielonego prezbiterium, zakoczony trjbocznie,
o wntrzu nakrytym stropem z faset. W nawie barokowa chrzcielnica i
boczny otarz pochodzce
z XVIII w.
W murze cmentarnym kamienny krzy pokutniczy.
Obok budynek plebanii wzniesiony w pocz. XIX w.
Brzostw - d. woj. legnickie
- Koci filialny w. Wawrzyca, wzniesiony
ok. 1502 r. zapewne
przez budowniczych Michaa Homa i Hansa Lincke,
nakryty sklepieniami
w kocu XVII w., czciowo przebudowany
(obnienie dachu) w 1804 r.,
remontowany w 1938 r. Pnogotycki,
orientowany, murowany, jednonawowy, z prostoktnym prezbiterium i
kwadratow naw od zachodu.
Prezbiterium i nawa wzmocnione wewntrznymi
skarpami nakrywa sklepienie kolebkowe z lunetami ozdobione
stiukowymi pycinami. Z wyposaenia zachoway si pnogotyckie
kamienne portale i chrzcielnica
z 1509 r.
- Domy mieszkalne. Na terenie miejscowoci
zachowao si kilka
murowanych domw mieszkalnych pochodzcych z
przeomu XVIII na
XIX w. Ustawione ozdobnymi wolutowymi szczytami
do drogi, jednokondygnacjowe, przewanie dwutraktowe, nakryte
s dachami dwuspadowymi.
Brzozowice - d. woj. wabrzyskie
- Koci filialny witych Piotra i Pawa,
barokowy, wzniesiony
w 1717 r., restaurowany w 1913 r. Murowany,
jednonawowy, zakoczony
pkolicie, bez wydzielonego prezbiterium,
z symetrycznie umieszczonymi kaplic i zakrysti oraz krucht od
zachodu, o wntrza nakrytym
sklepieniem kolebkowym.
Obok wolno stojca, czworoboczna dzwonnica, penica
rwnoczenie
rol bramy cmentarnej, zwieczona cebulastym
hemem.
Budziszw Wielki - d. woj. legnickie
- Paac wzniesiony w pot. XIX w. jako
klasycystyczne zaoenie na rzucie podkowy, dwutraktowy, dwukondygnacjowy,
nakryty jest dachem dwuspadowym.
- Koci filialny Dobrego Pasterza,
wzmiankowany w 1250 r.
Pierwotny, wzniesiony w XV w., uleg
gruntownej przebudowie w XIX
w. We wntrzu kamienna, renesansowa ambona z
koca XVI w., drewniany, barokowy konfesjona z XVIII w. oraz kilkanacie
kamiennych
pyt nagrobnych z XVI -XVIII w.
Budzw - d. woj. wabrzyskie
Paac (nr 108), barokowy, wzniesiony w l. po.
XVIII w., przebudowany ok. 1829 r. Murowany, prostoktny,
trzytraktowy, z sieni na osi, dwukondygnacjowy, nakryty jest dachem
czterospadowym. Elewacje dzielone
pilastrami. Wntrza pomieszcze parteru
zachoway sklepienia kolebkowe z lunetami.
- Koci parafialny w. Wawrzyca,
wzmiankowany w 1283 r.
Obecny, wzniesiony w XIV w., z dostawion w
XVI w. wie, przebudowany w 1682 r., powikszony o zakrysti w
1734 r., krucht wschodni
w 1780 r., restaurowany w 1795 r., remontowany
w XIX w. i w 1961 r.
Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie
od zachodu i dwuprzsowym, prostoktnym prezbiterium. Wntrze,
nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami na gurtach, zachowao
barokowy i rokokowy wystrj (otarz i ambona) oraz rzeby pochodzce
z ok. 1720 r. W murze
cmentarnym cztery kamienne krzye pokutnicze.
Bukowiec - d. woj. jeleniogrskie
Koci filialny w. Marcina, wzmiankowany
w 1399 r. 1402 r.
Obecny, wzniesiony zapewne w pocz. XVI w. z
dostawion nieco pniej
kaplic od pnocy, remontowany w XVIII i
XIX w., restaurowany w
1965 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z
wie od poudnia i kaplic od pnocy. Nawa nakryta sklepieniem
kolebkowym, prezbiterium
sklepieniem krzyowo-ebrowym, kaplica pnocna
za sklepieniem krysztaowym.
- Koci filialny w. Jana Chrzciciela,
wzniesiony pierwotnie
jako koci ewangelicki i pastorwka w
latach 1728 -1782 restaurowane w pocz. XX w. Koci zaoony na
prostokcie, z dostawion od poudnia dwukondygnacjow pastorwka.
Bukw - d. woj. wabrzyskie
- Koci parafialny w. Stanisawa, pnoromaski,
wzmiankowany w 1260 r. i wtedy wzniesiony, powikszony o
cz zachodni w XIV w.,
o dwie kaplice w po. XVIII w., restaurowany w
kocu w. XIX i w
1966 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z
symetrycznymi kaplicami od poudnia i pnocy, z wie od
zachodu. Prezbiterium prostoktne, zakoczone trjboczn absyd, nakrywa
sklepienie krzyowe, ktrego
ebra spywaj na przycienne kolumienki i
suki ozdobione dekoracj
rolinn. Z wystroju wntrza zachowane
gotyckie, kamienne sakramentarium, barokowe otarze z 2, poi. XVIII w. i
rwnie pochodzca z tego
okresu polichromia w kaplicy bocznej.
Bukwek - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny w. Jerzego, wzmiankowany
w 1282 r. Obecny,
gotycki, wzniesiony w pocz. XVI w.,
przebudowany w XVIII w., remon- 27
towany w XIX w. i w 1962 r. Orientowany,
murowany, jednonawowy,
z wszym, prostoktnym prezbiterium i
oskarpowan diagnonalnie wie od zachodu. We wntrzu pnogotycki
portal do zakrystii, renesansowa
chrzcielnica i barokowy otarz z XVII w.
Bychowo - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny w. Jana Nepomucena,
wzmiankowany w 1400 r.
Pierwotny wzniesiony w XV w., obecny, barokowy,
z 1726 r., dostawiony do starszej wiey zachodniej. Orientowany,
jednonawowy, z trjbocznie zakoczonym prezbiterium, o wntrzu
nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami. Wyposaenie wntrza -
barokowe - wspczesne budowie kocioa.
Bycze - d. woj. wabrzyskie
- Koci parafialny w. Marcina,
wzmiankowany w 1293 r. Obecny, barokowy, wzniesiony w latach
1771 -1774 przez J. Kauffmanna, restaurowany w 1840 i 1902 r. Murowany, zaoony
na wyduonym omioboku z dostawion wie, nakryty sklepieniem
kolebkowym na gurtach.
We wntrzu polichromia J. Hoeckera i J. N.
Kumpfla wykonana w 1774 r.,
pozostae wyposaenie barokowe powstao ok.
1776 r.
- Dom mieszkalny (dawna plebania), wzniesiony w
latach 1728 -
-1730, prostoktny, dwutraktowy,
dwukondygnacjowy, nakryty jest dachem dwuspadowym ujtym w ozdobne szczyty z
wolutowymi spywami.
Bystrzyca Grna - d. woj. wabrzyskie
- Koci parafialny Wniebowzicia NMP,
wzmiankowany w 1376 r.
Obecny, wzniesiony w 1854 r., restaurowany w
1955 r., zachowa jedynie
pierwotn, redniowieczn wie,
przebudowan i zwieczon cebulastym
hemem w 1617 r. Na cianach dwanacie caopostaciowych
pyt nagrobnych z XVI -XVII w.
Bystrzyca Kodzka - d. woj. wabrzyskie
- Miasto zaoone zostao na miejscu osady sowiaskiej,
najprawdopodobniej w XI w., u rde Nysy Kodzkiej i
Bystrzycy. Lokacj miasta czy si z Gawem z Lembergu, monowadc
czeskim, wadajcym, wwczas ziemi kodzk. Ok. 1253 r. krl
czeski pozbawi Gawa urzdu
kasztelana, a miasta jako lokacji prywatnej nie
wczono do rzdu miast
krlewskich, co ogromnie utrudniao jego rozwj.
Sytuacja ta ulega
zmianie dopiero w 1319 r. po otoczeniu miasta
murem obronnym, dziki
przywilejowi Jana Luksemburczyka. Warunki
terenowe narzuciy gruszkowaty ksztat lokowanemu miastu, ktrego pnocno-zachodni naronik
zaakcentowa koci famy. Punktem
centralnym by czworoboczny plac
targowy oraz pooony na pnoc od niego
plac pomocniczy, bdcy targiem bydlcym. Jako orodek produkcji rzemielniczej
miasto rozwijao
si pomylnie do 1475 r., w ktrym ulego
zniszczeniu w czasie ogromnego poaru. Od 1526 r. Bystrzyca wraz z innymi
ziemiami czeskimi przesza pod panowanie Habsburgw i mimo
nasilenia walk religijnych rozwija si wraz z rozkwitem sukiennictwa i pciennictwa,
W 1514 r. zostaje
zaoony wodocig miejski, ulega take
rozbudowie ratusz i koci parafialny. W czasie wojny trzydziestoletniej
miasto ucierpiao mocno na
skutek rabunkw, kontrybucji i kwaterunkw
wojskowych, a dalsze jego
losy, od 1742 r. zwizane z panowaniem Prus,
bynajmniej nie przyniosy
oywienia gospodarczego. Dopiero rozwj
przemysu w 2. poi. XIX w.
rozpoczyna jego stay rozkwit trwajcy do
chwili obecnej, mimo pewnego
zahamowania i zniszcze w okresie dziaa
wojennych w 1945 r.
- Ratusz, pierwotny wzniesiony w XIV w., w
obecnej formie powsta
w latach 1852 -1854, przy zachowaniu w
naroniku wiey z budowli renesansowej, ukoczonej w 1583 r. i ozdobionej
geometryczn dekoracj
sgrafittow, ostatnio restaurowany w 1962 r.
- Mury obronne zostay wzniesione z kamienia ok.
1319 r. Restaurowane i poprawiane w cigu nastpnych
stuleci, posiaday dwie
bramy: Kodzk i Wodn, a od 1580 r. trzeci,
Now, oraz szereg baszt.
Rozbirk fortyfikacji rozpoczto od 1840
r., tak e obecnie pozostay
jedynie ich fragmenty, remontowane i
konserwowane w latach 1960 -
-1962. Zachowaa si kamienna brama
Wodna, zaoona na rzucie prostokta, z ostroukowym przejazdem i stokowym
hemem. Z bramy
Kodzkiej pozostaa jedynie kwadratowa wiea,
a ocala wie Rycersk
przerobiono w 1843 r. na dzwonnic pobliskiego
kocioa ewangelickiego.
- Koci parafialny w. Michaa Archanioa,
historycznie
wzmiankowany jest dopiero w 1336 r. Jednake
najstarsz jego czci
s dwa zachodnie przsa prezbiterium
- pochodzce z 3. w- XIII w.,
nakryte sklepieniami krzyowo-ebrowymi o
szerokich gurtach, wspartych na naronikowych kolumienkach o
kapitelach ozdobionych dekoracj rolinn. W XIV w. dobudowano do
korpus dwunawowy, by moe,
adaptujc cz pierwotnego romaskiego, z
wie w naroniku pnocno-zachodnim. Koci rozbudowano w 1497 r.,
wznoszc nowe, poligonalne zakoczenie prezbiterium oraz dobudowujc
podobny chr od poudnia. Na pocz. XVI w. powstaa poudniowa
nawa boczna z emporami
i kaplicami. W 1676 r. przeprowadzono
restauracj kocioa, jednake
jeszcze gruntowniejszej, bo poczonej z
wydueniem kocioa i wzniesieniem nowej wiey od strony poudniowej
dokonano w 1915 r.
Obecnie jest to budowla orientowana, murowana z
kamienia i cegy,
dwunawowa, siedmioprzsowa, od wschodu
zamknita dwoma poligonalnymi chrami, z czworoboczn wie od poudnia.
Wntrza, nakryte sklepieniami krzyowo-ebrowymi, zachoway
szereg zabytkw, m.in. kamienn chrzcielnic z 1577 r., barokowy otarz
i prospekt organowy pochodzce z XVIII w.
- Muzeum filumenistyczne powstao w 1968 r. w
dawnym
kociele ewangelickim z lat 1824 -1825 i
gromadzi jedyne w Polsce zbiory zwizane z histori niecenia ognia.
- Domy mieszkalne - murowane, pochodz gwnie
z 2. po.
XVI i z XVII w., restaurowane w XIX i pocztkach
XX w. Zgrupowane
gwnie wok rynku, zachoway kamienne,
rzebione portale z XVI
i XVII w., szerokie sklepione sienie oraz
fragmenty obramie okiennych.
- Prgierz kamienny, pierwotnie ustawiony zosta
w 1556 r. obok ratusza, od 1814 r. zosta przeniesiony na May Rynek.
- Kolumna w. Trjcy, w Rynku, barokowa, zostaa
wzniesiona w 1736 r. przez A. Jrga z Kamieca.
---------------------------
k o n i e c l i t e r y B
|