Zabytki miejscowoci dolnolskich l i t e r a C
Cerekwica - d. woj. wrocawskie
- Koci parafialny w. Wawrzyca, wzmiankowany w
1305 r.
Pierwotny wzniesiony w XV w., obecny gruntownie
przebudowany w
1801 r., powikszony o wie i kaplic chrzcieln w
1910 r. Orientowany,
murowany, jednonawowy, z trjbocznie zakoczonym
prezbiterium,
z wie od zachodu.
Cesarzowice - d. woj. wrocawskie
- Koci parafialny w. Marcina, wzmiankowany w 1353
r. Obecny gotycki, wzniesiony w XV w., przebudowany w XVIII w.,
restaurowa-
ny w XIX w. i w 1966 r. Jest to budowla orientowana,
murowana z kamienia amanego, jednonawowa. Do nawy przylega prostoktne
prezbiterium, od zachodu za wiea z namiotowym hemem. We
wntrzu wolno stojca, pnogotycka chrzcielnica, przycienne
sakramentarium, dwie
rzeby drewniane, pochodzce z koca XV w., i pyta
nagrobna z pocz.
XVI w.
Koci otacza cmentarz zaoony na planie prostokta.
Mur cmentarny, zbudowany z amanego kamienia w okresie wojny
trzydziestoletniej, posiada szereg strzelnic i podwyszon nieco
bram, zwieczon pierwotnie grzebieniem attyki.
Chemiec - d. woj. legnickie
- Koci filialny w. Jana Chrzciciela,
wzmiankowany w 1295 r.
Obecny wzniesiony w XVI w., przebudowany w XVIII w.,
restaurowany
w 1959 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z prostoktnym,
sklepionym, prezbiterium, z wie od zachodu.
Chemsko lskie - d. woj. jeleniogrskie
- Miejscowo wymieniona ju w 1289 r. jako
miasteczko nadgraniczne.
W zwizku z przejciem jej we wadanie Piastw widnicko-jaworskich,
najprawdopodobniej ok. 1275 r. otrzymaa prawa
lokacyjne. Handlowy
pocztkowo charakter osady uleg zahamowaniu od XVI w.
w zwizku.
z upraw lnu i rozwojem tkactwa, stanowicych o jej
szybkim rozwoju,
co potwierdzone zostao w 1580 r. przez cesarza Rudolfa
II odnowieniem
praw miejskich i poszerzeniem przywilejw. Jako wasno
klasztoru
krzeszowskiego w okresie od 1621 do 1810 r. Chehnsko
rozwijao si
tylko do momentu zajcia lska przez Prusy.
Stworzenie bowiem granicy celnej z Austri wstrzymao dalszy rozwj
tkactwa, powodujc tym
samym regres ycia miejskiego. Dopiero teraz zaczyna dwiga
si ponownie dziki rozwojowi przemysu Iniarskiego i
wzrastajcemu ruchowi,
turystycznemu.
- Koci parafialny w. Jzefa, wzmiankowany by ju
w 1343 r. Obecny, barokowy, zosta rozpoczty w 1670 r.
prawdopodobnie
wg projektu d'Allio, a ukoczony w 1691 r. przez
architekta konwentu
krzeszowskiego Marcina Urbana. Jest to budowla
orientowana, murowana z kamienia, jednonawowa, z rzdami kaplic z
emporami. Fasad zachodni akcentuje kwadratowa wiea. Wntrza nakrywaj
sklepienia kolebkowe z bogat, stiukow dekoracj geometryczno-rolinn.
Zwraca
uwag rwnie bogaty wystrj rzebiarski otarzy,
pochodzcych z przebudowywanego w pocz. XVIII w. kocioa klasztornego w
Krzeszowie.
- Domy mieszkalne, murowane z kamienia, podcieniowe, zgru-
powane s wok Rynku. Pierwotnie o ukadzie
szczytowym, trzytraktowe, dwu- i trzykondygnacjowe, pochodzce z XVII i
XVIII w., restaurowane w XIX w., czciowo zniszczone w 1945 r.,
poddane s obecnie
gruntownej konserwacji.
- Domy tkaczy, tzw. Dwunastu Apostow (ul. Sudecka),
stanowi
najciekawszy zesp drewnianych domw, powstay w
1707 r. jako osada
tkaczy czeskich. Domy wzniesiono w konstrukcji ryglowej
lub zrbowej,
parterowe o dwutraktowych wntrzach, z podcieniem i
drewnianym szczytem. Stanowi one dzieo jednego zespou
ciesielskiego.
- Szkoa parafialna (ul. Kocielna 5) zbudowana w 1575
r. na
planie kwadratu, dwukondygnacjowa, o fasadach
ozdobionych renesansow dekoracj sgraffitow.
- Plebania (ul. Powstacw Sl. 2), barokowa, wzniesiona
w 1748 r.
Jest to budowla prostoktna, dwutraktowa,
dwukondygnacjowa, nakryta
czterospadowym dachem amanym.
Chestw Wielki - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny w. Idziego wzniesiono
prawdopodobnie po 1666 r.,
remontowano w 1932 i 1958 r. Jest to budowla drewniana,
o konstrukcji
zrbowej na podmurwce ceglanej, jednonawowa, z
prostoktnym prezbiterium zakoczonym poligonalnie, z kwadratow wie
od zachodu,
o wntrzu nakrytym sklepieniem, pozornym. Wyposaenie
zachowao dwie
rzeby gotyckie z ok. 1400 r., barokowy otarz gwny
z XVIII w. i polichromi Oskara Krugera z 1922 r.
Chmielno - d. woj. jeleniogrskie
- Koci filialny Narodzenia NMP, wzniesiony
w XIV w., przebudowany by moe ok. 1520 r., remontowany w 1615
"r., restaurowany
w XIX w. Orientowany, murowany, jednonawowy, z
kwadratowym prezbiterium, z wie od zachodu, nakryty drewnianym,
malowanym stropem
z ozdobnymi listwami. We wntrzu kamienne tabernakulum
z 1503 r.,
na kolumnie, z ozdobn balustrad i pyta nagrobna z
1625 r.
Chmielw - d. woj. wrocawskie
- Paac pnobarokowy, wzniesiony w kocu XVIII w.,
przebudowany
w pocztkach XX w. Murowany, prostoktny, dwutraktowy,
dwukondygnacjowy, nakryty jest dachem mansardowym. Elewacje
podzielone pionowymi, boniowanymi pasami i ozdobione pycinami midzyokiennymi.
Obok skromny budynek stajni, powstay wspczenie z
paacem.
- Koci filialny w. Marcina, gotycka, wzniesiony w
pocz.
XVI w., powikszony o wie, krucht i zakrysti w
1728 r., restaurowany w XIX w., remontowany w latach
19601961. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie od zachodu i
kwadratowym prezbiterium,
nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym. We wntrzu
wyposaenie
barokowe, na cianach nagrobki z 2. po. XVI i pocz.
XVII w.
Chobienia - d. woj. legnickie
- Pierwotnie by tutaj grd wczesnoredniowieczny,
istniejcy w okresie X/XIXII w., strzegcy przeprawy przez
Odr, przeksztacony w XIII w.
w zamek, wymieniany ju w latach 1209 i 1238. Istniejca
obok niego
osada rybacka, w pocz. XIV w. lokowana na prawie
polskim, w 1418 r.
otrzymaa prawo magdeburskie. Nie posiadajc waciwego
zaplecza gospodarczego, miasto rozwijao si bardzo wolno.
Zniszczone w 2. po.
XVIII w. i w 1905 r., uleg uszkodzeniu w czasie dziaa
wojennych
w 1945 r., naley obecnie do rzdu niewielkich osad.
- Zamek wzniesiony pierwotnie w XV w., jako zaoenie
obronne,
rozbudowany ok. 1583 r. na renesansow rezydencj,
przebudowany w
XVIII w. i w 1905 r., uleg uszkodzeniu w czasie dziaa
wojennych
w 1945 r. Murowany, rozplanowany wok prostoktnego,
wewntrznego
dziedzica z trzema kolistymi basztami na naroach
oraz jedn, prostoktn, na osi elewacji zachodniej mieszczc
sklepion sie przejazdow,
pierwotnie otoczony by fos z wod. Skrzyda jedno-
i dwutraktowe,
dwukondygnacjowe zachoway na parterze sale sklepione
kolebk z lunetami. Na elewacjach renesansowe, kamienne obramienia
okien oraz renesansowe i barokowe portale. We wntrzu malowany strop
z 1583 r.
oraz fragmenty rolinnej dekoracji stiukowej.
- Koci parafialny witych Piotra i Pawa, obecny
gotycki
wzniesiony w l. po. XVI w., przebudowany w XVIII w.
restaurowany
w XIX w. Orientowany, murowany, oskarpowany,
jednonawowy, z wie od zachodu i piciobocznie zakoczonym
prezbiterium, nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami. We wntrzu chrzcielnica
z 1587 r., dwa nagrobki z 1599 i 16.. r. oraz klasycystyczny otarz i
ambona z pocztkw XIX w.
- Ruiny kocioa w. Idziego, pierwotnego kocioa
parafialnego
przedlokacyjnej osady, wzmiankowanego w 1300 r.,
wzniesionego zapewne w l. po. XIV w., przebudowanego w XVII w., od XIX w.
pozostajcego w ruinie. Obecnie zachowane fragmenty murw nie
pozwalaj na
rekonstrukcj rzutu poziomego budowli.
Chocianowiec - d. woj. legnickie
- Zamek, pierwotnie obronny, zaoony by na
prostokcie i otoczony
fos z wod i waem ziemnym. Obecny zosta
wzniesiony w kocu XVI w.
w stylu pnorenesansowym, gruntownie przebudowany w
XVIII i XIX w., czciowo zniszczony w 1945 r. Ten
trzykondygnacjowy, dwutraktowy budynek skada si z gwnego korpusu i
dziedziczyka, otoczonego murem z dwoma maymi basztami.
- Wiatrak typu kolak, zbudowany zapewne w kocu XVIII
w., restaurowany w XIX w., remontowany w latach
19581959. Czworoboczny, o konstrukcji supowej, szalowanej
deskami, z podwieszonym, gankiem i schodami.
Chocianw - d. woj. legnickie
- Osada zostaa zaoona jako podgrodzie
zamku, zbudowanego w latach 1297-1299 przez Bolka I, ksicia widnicko-jaworskiego,
dla synw Henryka V, ksicia wrocawskiego. Po przejciu zamku i
okolicznego terenu
prywatni waciciele zaoyli tu w 1713 r. osiedle
targowe. Gwatowny
rozwj, przerwany jedynie na krtki okres dziaaniami
wojennymi w
1945 r., rozpoczyna Chocianw w XIX w. jako orodek
przemysu elaznego, uzyskujc w 1894 r. pene prawa miejskie.
- Paac obecny wzniesiono na miejscu zamku, ktry do poowy
XV w.
by wasnoci ksit legnickich, po czym
przeszed jako lenno w rce
rodw rycerskich. Obecne zaoenie paacowe cznie
z parkiem pochodzi z lat 1728-1732 i najprawdopodobniej
zostao zrealizowane wedug projektw architekta Marcina Frantza z Rewia. Czciowo
restaurowane
w XIX w., powanie uszkodzone w 1945 r., zostao
zabezpieczone w latach 1959 i 1965-1966. Gwna fasada
budynku, dziewicioosiowa, w
rodku akcentowana jest prostoktnym ryzalitem,
mieszczcym balkonowy portal wejciowy, flankowany podwjnymi
kolumnami, wspierajcymi bogato profilowany gzyms. Skromniejsza nieco
jest fasada ogrodowa, rwnie z ryzalitem mieszczcym klatk schodow
i widokowe tarasy. Nad caoci budynku gruje potna,
kwadratowa wiea, zwieczona lekkim rokokowym hemem. W dolnych swych partiach
jest ona
pozostaoci dawnego redniowiecznego zamku.
Obok wznosz si dwie oficyny, pitrowe, dwutraktowe,
nakryte dachami amanymi, o elewacjach podzielonych parami
pilastrw i sklepionych pomieszczeniach parteru, powstae wspczenie
z paacem.
Cao dopenia osiowe zaoenie parkowe z alejami
drzew i prostoktnym stawem.
- Koci parafialny Wniebowzicia NMP,
barokowy, wzniesiono ok, 1680 r., a restaurowany w latach 18651866 i XX
w. Murowany, zaoony na planie krzya greckiego z
ramionami transeptu akcentowanymi bogatymi szczytami, prostoktnym prezbiterium, z
kolist wie
od zachodu. We wntrzu renesansowa chrzcielnica
z 1585 r. i caopostaciowy nagrobek z 1584 r.
Chojnw - d. woj. legnickie
- Pocztkowo osada handlowa, zwizana z tzw.
Wysok Drog z uyc na
lsk, naleaa do ksistwa wrocawskiego, a od
czasw panowania ksicia Henryka V, ktry nada jej pierwsze przywileje
miejskie, przesza
do ksistwa gogowskiego. Dopiero ksi Bolko I widnicko-jaworski
odebra Chojnw gogowczykom i odda synom ksicia
Henryka Grubego.
W 1333 r. miasto otrzymao od ksicia legnickiego
Bolesawa III rozszerzone przywileje miejskie, dzielc od tego czasu
polityczne losy z dynasti Piastw legnickich. W 1428 r. Chojnw zosta
zniszczony i spalony
w czasie walk z husytami. Dalszy, intensywny rozwj
miasta wynikajcy
m.in. z rozkwitu sukiennictwa w XVI w., przerwaa wojna
trzydziestoletnia. Przejcie Chojnowa pod rzdy pruskie (1740 r.)
nie oywio miasta, ktre dopiero od 1845 r., tj. od chwili otwarcia
linii kolejowej z Wrocawia do Bolesawca, wchodzi w nowy okres dziki
lokalizacji zakadw
zwizanych z przemysem papierniczym i .metalowym,
obecnie rozwija
si dalej wraz z zapleczem przemysowym.
- Zamek, Z pierwotnego, zbudowanego zapewne na miejscu
grodu,
redniowiecznego zamku, spalonego w 1508 r., pozostay
jedynie fragmenty murw przy budynku renesansowym. W poudniowo-wschodnim
naroniku istniaa okrga wiea, ktra czciowo
zawalia si w 1510 r. Za rzdw Fryderyka III ksicia
legnickiego rozbudowano i przebudowano zamek w stylu renesansowym w latach
1546-1547, Przy budowie zatrudniony by przypuszczalnie
Franciszek Parr i by moe pod
jego wpywem powstay renesansowe obramienia okien
oraz bogaty portal z tablic erekcyjn z popiersiami ksicia, jego
maonki i ich herbami.
W czasie wojny trzydziestoletniej i w latach pniejszych
zamek niszcz
poary, a od 1831 r. zakupuje go miasto, by po czciowej
rozbirce obiekt
przebudowa, dostosowujc go do potrzeb administracji.
Obecnie od
1958 r. mieci si tu Muzeum Regionalne.
- Mury obronne wzniesione w cigu l, po.
XIV w., odnowione
i czciowo wzmocnione ok. po. XV w. zostay
zniszczone prawie cakowicie przez armi francusk w 1813 r. Pierwotnie
posiaday dwie bramy: grn Bolesawieck i doln
Legnick; dwie furty: poudniow Kamienn (zamurowan w 1650 r.) i pnocn
oraz szereg baszt. Obecnie
pozostay jedynie niewielkie fragmenty dawnego piercienia
murw oraz
gotycka baszta Tkaczy, zbudowana, z cegy na rzucie
kwadratu, z omioboczn nadbudwk o konstrukcji szkieletowej, zwieczon
hemem odnawianym w 1651, 1749, 1843 i 1967 r. Na cianach wiey
widoczne lady
dawnej wysokoci murw miejskich.
- Koci parafialny Niepokalanego Poczcia (Rynek).
Obecny,
wzmiankowany w 1335 r., wzniesiono w cigu XIV w., a
nakryto sklepieniem gwiadzistym w 1468 r. Jest to orientowana,
trzynawowa bazylika,
murowana z cegy i piaskowca, z prezbiterium prostoktnym,
zakoczonym poligonalnie. W fasadzie zachodniej, na zakoczeniu
pnocnej nawy bocznej, wznosi si potna, czworoboczna wiea z
omioboczn nadbudwk, nakryt murowanym hemem, pochodzcym z
ok. 1600 r. Fasada ta zwieczona jest schodkowym szczytem, wypenionym
dekoracj
ceglan w formie kratownic okiennych. Do kocioa
przylegaj od pnocy kruchta, nakryta ebrowym sklepieniem przeskokowym
z renesansowymi szczytami, dalej zakrystia oraz pochodzca z XVI
w. kaplica Boywojw. Wntrze kocioa, gruntownie
odnowione w latach 1910-1911, zachowao drewniany otarz gwny i ambon
pochodzce z 2. po. XVIII w., rzebion chrzcielnic z ok. 1660 r.,
renesansow, kut krat
z 1608 r., a na cianie kaplicy, rzebiony, caopostaciowy
nagrobek Wolfa Boywoja (zm. 1543).
- Paacyk (ul, H. Sawickiej) jest to budynek wzniesiony
ok. 1730 r.
wg napisu na portalu zachodnim, pnobarokowy,
restaurowany w XIX
i XX w. Zaoony na prostokcie, dwukondygnacjowy,
dwutraktowy, nakryty jest dachem dwuspadowym. Zachowa na parterze
sklepion kolebk sie, a nad portalem wschodnim renesansov/y
kartusz herbowy.
- Domy mieszkalne. Najciekawszy jest dawny dom parafialny
(ul. Bandurskiego 4) wymieniany w 1533 r. jako dom kapana
i zapewne wtedy wzniesiony. Jest to obiekt dwutraktowy,
dwukondygnacjowy,
ktry zachowa w przyziemiu pierwotny ukad z sieni
i klatk schodow, nakryt sklepieniem wspartym na wielobocznym
filarze. Przebudowywany po kolejnych poarach w 1717 i 1820 r., po
przeprowadzeniu
prac adaptacyjnych dla biblioteki w latach 1960-1962,
zosta w peni
zrekonstruowany.
Zwraca rwnie uwag dom przy Rynku nr 43, pochodzcy
z 1544 r.,
przebudowany w XVIII i XIX w., z bogatymi, rzebionymi
w kamieniu.
renesansowymi obramieniami, ktre najprawdopodobniej
wykona pracownik warsztatu odbudowujcego w tym okresie zamek.
Chomia - d. woj. wrocawskie
- Koci parafialny w. Michaa, wzmiankowany w 1224
r., pierwotny gotycki z XV w., zosta gruntownie przebudowany w
baroku w latach 1693-1696, restaurowany w 1965 r. Orientowany,
murowany, jednonawowy, z wszym prezbiterium zakoczonym trjbocznie
i wie od
poudnia. Wntrze prezbiterium nakryte sklepieniem
kolebkowym z lunetami i ozdobione polichromi z pocztkw XVIII w.,
pozostae wyposaenie barokowe pochodzi z okresu przebudowy kocioa.
Chronica - d. woj. jeleniogrskie
- Koci filialny w. Jadwigi, wzmiankowany w 1399 r.
Obecny
wzniesiony zosta w pocztkach XVI w., restaurowany w
XVIII i XIX w.,
remontowany w 1957 r. Orientowany, murowany,
jednonawowy, z wie od zachodu i kwadratowym prezbiterium. We wntrzu
barokowy otarz gwny i chrzcielnica, a w cianie wiey trzy
kamienne krzye pokutnicze.
- Dawny koci ewangelicki, wzniesiony w po. XVIII
w., remontowany w XIX w., opuszczony w 1945 r. Rozplanowany na
wyduonym
omioboku, nakryty dachem amanym o wntrzu wypenionym
kondygnacjami drewnianych empor.
Chrstnik - d. woj. legnickie
- Paac barokowy, wzniesiony w latach 1723-1728 wg
projektu M. Frantza z Rewia, przebudowany w XIX i pocz. XX w. Jest to zaoenie
prostoktne z silnie akcentowanymi ryzalitami bocznymi,
trzytraktowe,
trzykondygnacjowe, nakryte dachami amanymi z
facjatkami i szczytami.
Elewacje dzielone pionowo pilastrami, stojcymi na
boniowanym parterze, poziomo - wydatnymi gzymsami. Mury attykowe facjat
i szczytw wiecz rzebione w kamieniu wazony i kule. Cz
wntrza zachowaa pierwotn dekoracj barokow, a szczegln
uwag zwraca obszerny
hali od ogrodu ze sklepieniem wspartym na czterech
kolumnach.
- Koci filialny MB Bolesnej, pierwotny wzmiankowany
w 1335 r., obecny wzniesiony ok. 1715 r. przy
wykorzystaniu fragmentw
budowli wczeniejszej, restaurowany w XIX w.
Orientowany, murowany, jednonawowy, z nie wydzielonym prezbiterium, w caoci
nakryty
sklepieniem kolebkowym z lunetami, z czworoboczn,
przechodzc w
omiobok wie od zachodu. We wntrzu trzy
renesansowe i dwa barokowe nagrobki z XVI i XVIII w.
Chrcina - d. woj. leszczyskie
- Koci parafialny w. Michaa, wzmiankowany w 1289
r. Obecny wzniesiony w kocu XV w., restaurowany w 1932 i 1961
r. Orientowany, murowany, jednonawowy, oskarpowany, z prezbiterium
zakoczonym poligonalnie i wie od zachodu. Nad prezbiterium
sklepienie gwiadziste, nad naw paski strop. We wntrzu dwa
kamienne sakramentaria,
pnogotycka rzeba Madonny z koca XV w. i barokowa
ambona z l. w. XVIII w.
Chwaliboyce - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny w. Antoniego, wzmiankowany w 1294
r. Obecny
wzniesiony w kocu XIII w., przebudowany w XV w.,
restaurowany w
XVIII i XIX w. Orientowany, murowany, jednonawowy,
oskarpowany,
z prostoktnym prezbiterium nakrytym dwuprzsowym
sklepieniem
krzyowo-ebrowym, wspartym na rzebionych
wspornikach, zachowa
w oknach kamienne dwudzielne maswerki. Wyposaenie wntrza,
pnobarokowe, pochodzi z pocz. XVIII w.
Chwalisaw - d. woj. wabrzyskie
- Koci filialny w. Jakuba Apostoa, obecny
barokowy, wzniesiony w latach 1722-1726. Murowany, jednonawowy, z
kwadratowym
prezbiterium, z wie od zachodu, o wntrzu nakrytym
sklepieniem kolebkowym na gurtach spywajcych na przycienne
pilastry. W nawie
zachowany pnogotycki tryptyk - ze w. Ann
Samotrze - z pocz.
XVI w.; pozostae wyposaenie, pnobarokowe, powstao
w po. XVIII w.
Ciechanowice - d. woj. jeleniogrskie
- Dwr, pierwotnie wzniesiony w XVII w. jako zaoenie
obronne z fos, uleg gruntownej przebudowie w l. po. XVIII w.,
restauracji w
XIX w. i remontowi w 1970 r. Zaoony na prostokcie,
dwu- i trzytraktowy, dwukondygnacjowy, z facjatami. Elewacja frontowa
dzielona parami pilastrw, z balkonowym portalem na osi.
- Koci filialny w. Augustyna, wzmiankowany'w 1335
r., zosta wzniesiony ok. 1577 r., restaurowany w 1964 r.
Orientowany, murowany, jednonawowy, z kwadratowym prezbiterium, dostawion
do kaplic w 1601 r., z wie od zachodu. Prezbiterium
nakrywa sklepienie
krzyowo-ebrowe, naw za drewniany strop z
kasetonami. We wntrzu zachowa si drewniany otarz gwny,
czterostrefowy, o bogatej
dekoracji z 1600 r., ambona z 1605 r., dwa nagrobki cienne
Krzysztofa Hochberga (zm. 1553) i Krzysztofa Reichenbacha (zm.
1616). Na cianach
prezbiterium widoczne fragmenty polichromii z pocztkw
XVII w. z postaciami witych i lici akantu, powanie
zniszczone w 1901 r.
Ciechw - d. woj. wrocawskie
- Paac pnoklasycystyczny, wzniesiony ok. po. XIX
w.. przebudowany
czciowo w pocztkach XX w. Murowany, prostoktny,
dwutraktowy,
dwukondygnacjowy, nakryty dachem czterospadowym. Na osi
elewacji
frontowej ryzalit akcentowany pkolist wnk.
- Koci filialny MB Nieustajcej Pomocy,
wzmiankowany w
1371 r. Pierwotny gotycki wzniesiony w 1555 r.,
przebudowany i powikszony od zachodu w XVIII w., restaurowany w XIX w.
i w 1960 r.
Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie od zachodu
i kwadratowym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym.
Nad naw
sklepienie kolebkowe z lunetami. We wntrzu kamienne,
przycienne sakramentarium gotyckie, dwie rzeby Madonn z Dziecitkiem
- gotyckie
i pnogotycki relikwiarz drewniany.
Cieplice lskie - d. woj. jeleniogrskie
- Osada, wymieniana w dokumencie w 1281 r. jako Calidus
Fons, ju wwczas syna ze swych ciepych rde siarczanych.
Jako darowizna ksicia widnicko-jaworskiego Bernarda naleaa ona do
zakonu joannitw
ze Strzegomia, ktrzy wznieli tu gospod. Po
zlikwidowaniu komendy
joannitw w 1381 r. Cieplice otrzyma rycerz Gocza
Schoff i on to w
1404 r. ufundowa prebend dla cystersw z Krzeszowa,
ktrzy opiekowali si rdami do 1810 r. Ju w 1627 r.
zbudowano tu pierwsze budyn-
ki kpielowe, a w 1687 r. Cieplice odwiedzia Maria
Sobieska wraz z dworem. W 1812 r. miasto nabya rodzina Schaffgotsch i z
ich inicjatywy w
odbudowanym paacu umieszczono wspania bibliotek,
galeri obrazw,
gabinet numizmatyczny oraz trzeci co do wielkoci w
Europie zbir ornitologiczny. Powstaj w tym okresie zakady przemysowe,
ktre powikszone po 1945 r., obok uzdrowiska decyduj o dalszym
rozwoju miasta.
- Paac (pl. Piastowski 8-10), dawniej Schaffgotschw,
wzniesiony
w latach 1784-1788 przez Jana J. Rudolfa z Opola,
restaurowany w
XIX w., adaptowany w latach 1949-1951. Rozplanowany na
wyduonym prostokcie z bocznymi ryzalitami od ogrodu,
dwutraktowy, trzykondygnacjowy, nakryty jest dachem dwuspadowym z
lukarnami. Wntrza na parterze sklepione, na pitrach paskie -
fasetowe, ozdobione
dekoracj stiukow.
- Pawilon zdrojowy, obecnie Dom Kultury, zbudowany w la-
tach 1797-1800 przez Karola G. Geissiera. Rozplanowany
na kwadracie.
z kolumnowym ryzalitem w formie portyku, z centralnym
salonem nakrytym kopu. We wntrzach zachoway si fragmenty
dekoracji klasycystycznej.
- Dawny dom kuracyjny, tzw. Dugi Dom (ul. Kocielna
5-7).
Pierwotnie wzniesiony jako klasztor w 1537 r.,
gruntownie rozbudowany
w latach 1689-1692 przez architekta Marcina Urbana z
Lubawki, remontowany w 1965 r. Zaoony na wyduonym prostokcie,
jednotraktowy, z korytarzem komunikacyjnym o wntrzach parteru
sklepionych
kolebk z lunetami, trzykondygnacjowy. Elewacje piter
podzielone parami pilastrw wspartych na boniowanych postumentach
parteru.
- Paacyk (ul. Jagielloska 2). barokowy, wniesiony w
1734 r.,
opuszczony w 1945 r., adaptowany w latach 1963-1965.
Rozplanowany na rzucie podkowy, dwutraktowy, dwukondygnacjowy,
nakryty dachem mansardowym z lukarnami. Elewacja frontowa z bogato
rzebionym portalem, podzielona jest pilastrami, zdwojonymi na
naroach.
- Dawny klasztor cysterski (ul. A. Mickiewicza 9),
pierwotny ,
wzniesiony ok. 1403 r., przebudowany w 1587 r. Obecny
powsta w latach 1671-1684, remontowany w okresie 1963-1964. Zaoony
wok
trapezowego dziedzica, jednotrahtowy, z krugankiem,
dwukondygnacjowy, o wntrzach parteru nakrytych sklepieniami
kolebkowymi.
- Teatr zdrojowy, wzniesiony w 1833 r. przez Wojciecha
Tollberga, remontowany w 1965 r. Zaoony na prostokcie, z pkolist wi-
downi, o bogatym, empirowym wystroju wntrza.
- Koci parafialny w. Jana Chrzciciela, wymieniany
w 1318 r., zniszczy poar w 1711 r. Obecny, barokowy,
wzniesiony zosta
w latach 1712-1714 przez Kaspra Jentscha z Jeleniej Gry.
Zaoony
na prostokcie, jednonawowy, z rzdami kaplic i
emporami ponad nimi,
nakryty jest sklepieniami kolebkowymi. We wntrzu
bogaty wystrj
pochodzcy z czasw budowy kocioa oraz szereg pyt
nagrobkowych
z XVI i XVII w.
Obok wznosi si czworoboczna dzwonnica, zbudowana
wiatach 1709-
-1711 przez Eliasza Schulza z Bolesawca.
- Koci ewangelicki (ul. 1-go Maja), wzniesiony w
latach 1774-1779 przez Demusa z Jeleniej Gry, remontowany w
1965 r. Zaoony na planie prostoktnym z wie od zachodu, o
wntrzu rozdzielonym dwoma kondygnacjami empor, nakryty czterospadowym
dachem amanym. Naroniki elewacji akcentowane s pilastrami
stojcymi na niewielkich postumentach.
Obok, na cmentarzu, trzy kaplice grobowe, pochodzce z
koca XVIII i pocz. XIX w.
- Pastorwka (ul. 1-go Maja 126), barokowa, wzniesiona
ok. 1744 r., przebudowana w pocztkach XX w. Zaoona na prostokcie,
dwutraktowa, dwukondygnacjowa, nakryta jest dachem czterospadowym.
Ciepowody - d. woj. wabrzyskie
- Zamek, pierwotny wzniesiony w XIV w. jako obronna wiea
mieszkalna otoczona murem kurtynowym, w 1547 r. zosta powikszony
o budynek mieszkalny i ziemne fortyfikacje wg proj. Giovanni
Bernardo z Verony, przebudowany w 1841 r., uszkodzony w 1945 r.
Jest to zaoenie pkoliste z wewntrznym dziedzicem, o
skrzydach jedno- i dwutraktowych, dwu- i czterokondygnacjowych, nakrytych
dachami dwuspadowymi z powiekami. Na elewacjach zachowane renesansowe
obramienia drzwi i okien.Obok klasycystyczny spichrz, wzniesiony ok. 1800 r.
- Koci parafialny w. Michaa, wzmiankowany w 1318
r. Obecny wzniesiony w XV w., przebudowany w 1534 r. (m,in.
wyduenie
prezbiterium), odbudowany po poarze w 1809 r.,
restaurowany w 1867
i 1963 r. Orientowany, jednonawowy, z wszym zakoczonym
trjbocznie i oskarpowanym prezbiterium, nakrytym dwuprzsowym
sklepieniem krzyowo-ebrowym.
Cierpice - d. woj. wabrzyskie
- Ruiny paacu barokowego wzniesionego w pocz. XVIII w.,
restaurowanego w XIX w., zniszczonego w 1945 r. Zaoony na
prostokcie, dwutraktowy, dwukondygnacjowy, zachowa obecnie jedynie
mury ze ladami sklepie kolebkowych nad pomieszczeniami parteru.
- Koci filialny w. Jzefa, wzmiankowany w 1335 r.
Obecny gotycki, wzniesiony w XV w., przebudowany w pocztkach
XIX w.,
restaurowany w 1963 r. Orientowany, murowany,
jednonawowy, z prostoktnym prezbiterium, oskarpowan na naroach wie
od zachodu. We
wntrzu trzy nagrobki renesansowe z lat 1539-1611.
Ciele - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny MB Tuchowskiej, barokowy, wzniesiony
w 1718
r., restaurowany w 1930 r. Orientowany, murowany, na
planie krzya
greckiego, z krtkimi ramionami transeptu i wie od
zachodu, czciowo wtopion w elewacj zachodni, o wntrzu nakrytym
sklepieniami
kolebkowymi z lunetami.
Cieszkw - d. woj. wrocawskie
- Paac. W 1280 r. by tu zamek, nalecy do ksit
gogowskich.
Obecny barokowy paac zbudowano w pocz. XVIII w., w
latach 1745-
-1779 by pn wasnoci Katarzyny ksinej Sapieyny.
Bardzo prawdopodobne, e mury jego kryj pozostaoci dawnego
zaoenia. Jest to
budowla murowana, prostoktna, trzytraktowa,
trzykondygnacjowa, nakryta dachem mansardowym, o skromnym pilastrowym
podziale elewacji, ktra po przebudowie w XIX w. zatracia wiele
cech zabytkowych.
- Koci parafialny w. Jana Chrzciciela istnia tu
ju w
1503 r. a barokowa budowla obecna zostaa wzniesiona z
fundacji Katarzyny ksinej Sapieyny ok. 1753 r., restaurowana
w 1951 i 1957 r.
Jest to zaoenie jednonawowe z centraln kopu,
dwuwieow elewacj
zachodni i pkolistym prezbiterium otoczonym bliniaczymi
kaplicami. Sklepienia wntrz spywaj na gzymsy
podtrzymywane przez kompozytowe pilastry, a bogate - barok owo-rokokowe wyposaenie, pochodzi z po. XVIII w.
Cisw - d. woj. wabrzyskie
- Ruiny zamku Cisy, zbudowanego zapewne w kocu XIII w.
przez
Bolka I ksicia widnicko-jaworskiego, na planie
czworoboku, z kamienia z charakterystycznymi naronymi skarpami. Wejcie
prowadzio przez
bram od zachodu, w naroniku poudniowo-wschodnim za
znajdowaa
si kolista wiea o ponad dziesiciometrowej rednicy.
Naronik przeciwlegy zajmowa obszerny budynek mieszkalny. W wyniku
dalszej rozbudowy poza murem zewntrznym powsta od zachodu
dziedziniec, otoczony nieregularnym murem, dostosowanym do uksztatowania
terenu, oraz
drugi, od wschodu, z murem, pokrg bastej i
bram. W 1466 r. zamek zosta mocno zniszczony i naley sdzi, e way
otaczajce cay
ten zesp oraz mury z bramami i mostem na fosie
powstay w 2 po.
XV w. jako odbudowa po tych zniszczeniach. Ostatecznie
zamek zosta
zniszczony i opuszczony ok. 1800 r. Podczas prowadzonych
w latach
midzywojennych prac konserwatorskich zrekonstruowano
midzy innymi bram zewntrzn, a w latach 1965-
-1966 uporzdkowano mury i cao otoczenia.
Czarne - d. woj. jeleniogrskie
- Zamek, dawniej myliwski, zbudowany w 1559 r.,
rozbudowywany
w 1623 i 1718 r,, uleg przebudowie w 1892 r.
Czworoboczny dziedziniec
otaczaj jednotraktowe skrzyda o dwu i trzech
kondygnacjach, a naroniki akcentuj wieyczki z klatkami schodowymi.
Czarny Br - d. woj. wabrzyskie
- Ruiny zamku, pooonego w dolinie rzeki, zbudowanego w
1355 r.
przez Bolka II widnicko-jaworskiego. Do dzi zachoway
si jedynie
fragmenty murw oraz kolista, wysoko wzniesiona baszta
z granitu.
- Paac barokowy wzniesiony zosta ok. po. XVIII w.,
remontowany w XIX w., restaurowany w 1963 r. Zaoony na
prostokcie z pytkim ryzalitem na osi, dwutraktowy, dwukondygnacjowy,
nakryty jest
dachem czterospadowym z lukamami. Ryzality dzielone s
pilastrami
i kolumnami podtrzymujcymi gzyms i mur attykowy zwieczony
wazonami.
-Obok dwie oficyny mieszkalne, pochodzce z po. XVIII
w., przebudowane w XIXw. Prostoktne, dwutraktowe,
dwukondygnacjowe, nakryte s dachami amanymi.
- Nieco dalej zachowa si murowany spichrz z XVIII w.
Czelad Wielka - d. woj. leszczyskie
- Koci filialny w. Stanisawa, wzniesiony w XV
w., przebudowany zosta w XVII w., restaurowany w 1966 r.
Orientowany, murowany, jednonawowy, oskarpowany, z kwadratowym prezbiterium
i wie
od zachodu. Wntrza nakryte sklepieniem krzyowym bez
eber zachoway wyposaenie barokowe pochodzce z l. w. XVIII w.
Czermna - d. woj. wabrzyskie
- Kaplica cmentarna, barokowa, wzniesiona zostaa w 1776
r. i naley do osobliwych przykadw makabrycznej w
pewnych wypadkach teatralnoci epoki pnego baroku. Wntrze jej,
o skromnym wyposaeniu, wypenione zostao czaszkami i piszczelami
ofiar polegych rzekomo w okresie wojny trzydziestoletniej.
- Obok wznosi si dzwonnica z 1603 r., przebudowana w
1700 r., restaurowana w XIX w. Murowana, czworoboczna, oskarpowana
diagonalnie na naroach z nadwieszon izbic nakryt
namiotowym hemem.
Czerna - d. woj. legnickie
- Zamek, renesansowy, wzniesiony ok. 1558 r. przez Jana
Lindnera,
czciowo przebudowany w 1725 r,, powikszony od
wschodu ok. po.
XIX w., remontowany w latach 1959-1960. Murowany, zaoony
na
prostokcie, z niewielk wieyczk od poudnia,
trzykondygnacjowy, nakryty dwoma rwnolegymi dachami dwuspadowymi. Wntrza
dwutraktowe zachoway sklepienia sieciowe w trzech
pomieszczeniach parteru.
Elewacje podzielone gzymsami midzykondygnacjowymi ujte
s w narone bonie. Od wschodu i zachodu wiecz je pary
wolutowych szczytw o bogatym podziale pilastrami i gzymsami. Poudniowy
portal wejciowy, o przewicie zamknitym pkolicie, ujmuj
wnki i pilastry na
postumentach podtrzymujce belkowanie o fryzie
ozdobionym herbami,
zwieczone par trjktnych szczytw flankujcych
tarcz z herbem
wacicieli. Pole pomidzy pilastrami wypeniaj
rozety w kasetonach.
Zachowa si rwnie fragment krajobrazowego parku z
XIX w.
Istniejce zabudowania gospodarcze, zgrupowane wok
prostoktnego dziedzica, murowane, pochodz z po. XIX w.
Czernica - d. woj. jeleniogrskie
- Dwr, wzniesiony pierwotnie w epoce renesansu w 1543
r., gruntownie przebudowany w po. XIX w., restaurowany w 1959 r.
Poza nielicznymi, pierwotnymi fragmentami zachowaa si sklepiona
sala na parterze z dekoracj malarsk z 1563 r. o motywach rolinnych
i heraldycznych.
- Koci parafialny w. Michaa Archanioa,
wymieniany
dopiero w 1390 i 1398 r., zosta wzniesiony jednak wczeniej,
zapewne
w pocz. XIV w., przebudowany w pocz. w. XVI,
restaurowany w XIX w.,
remontowany w 1963 r. Budowla orientowana, murowana,
jednonawowa, z dwuprzsowym prezbiterium nakrytym sklepieniem
krzyowo-ebrowym z gurtami wspartymi na przyciennych
kolumienkach o kielichowych kapitelach. Nad naw drewniany strop
kasetonowy. Od poudnia ostroukowy portal o kolumnowych ocieach z
kielichowymi kapitelami, od pnocy kruchta ze sklepieniem, krzyowo-ebrowy
m, a od zachodu czworoboczna wiea. Wyposaenie wntrza pnorenesansowe
z ok. 1615 r, obejmuje otarz gwny, ambon, empor z
malowidami na balustradzie, stalle i kamienn chrzcielnic oraz szereg caopostaciowych nagrobkw z XVIXVIII w.
- Koci ewangelicki wzniesiony w 1744 r. na
planie wyduonego omioboku z dostawion w 1911 r. wie. Nakryty jest
dachem siodowym z wntrzem wypenionym kondygnacjami empor.
Czernina - d. woj. leszczyskie
- Dziki przywilejowi krla czeskiego Wadysawa
Jagielloczyka, nadanemu w 1515 r. Henrykowi v. Dohna, midzy pierwotnymi
wsiami zacza powstawa osada typu miejskiego, lokowana na
prawach miejskich
w 1583 r. Jednak mimo licznych przywilejw, wobec braku
waciwego
zaplecza gospodarczego, miasto to nie rozwino si
nigdy poza ramy pierwotnej lokacji.
- Ratusz pierwotny, wzniesiony zapewne w kocu XVI w.,
spon w 1769 r., ustpujc miejsca obecnej klasycystycznej
budowli, zrealizowanej zapewne w latach 1799-1800,
restaurowanej w 1963 r. Jest to budynek trzykondygnacjowy, z wejciem
zaakcentowanym kolumnami wspierajcymi trjktny przyczek.
- Ruiny paacu. Pierwotnie by tu wzniesiony w pocz.
XVII w.
pnorenesansowy zamek obronny, otoczony fos,
przebudowany nastpnie w 2. p. XVIII w. na pnobarokow rezydencj
paacow, powanie zniszczon w 1945 r., zabezpieczon jako .trwaa
ruina w 1960 r. Zachowane obecnie fragmenty wskazuj, e byo to zaoenie
prostoktne
z wewntrznym dziedzicem, z gwn fasad
flankowan dwoma kolistymi basztami, w caoci otoczone fos z wod.
- Koci parafialny w. Wawrzyca, wzmiankowany w
1305 r.
Obecny gotycki wzniesiony ok. 1400 r., powikszony o
wie w kocu
XVI w., restaurowany w pocz. XX w. i w 1957 r.
Orientowany, murowany, oskarpowany, jednonawowy, z kwadratowym
prezbiterium, z wie od zachodu. Nad naw sklepienie krzyowo-ebrowe,
nad prezbiterium
gwiadziste. We wntrzu gotycki tryptyk z 1514 r., ze
scen Koronacji
Matki Boskiej w czci rodkowej, renesansowe ambona
i chrzcielnica
z l. p. XVII w., a na cianach liczne nagrobki
rodziny Stoschw z koca XVI i pocz. XVII w. Na najstarszym nagrobku pary maeskiej (zm. 1561 i 1577) podpisany jest jako kamieniarz Walter
Hoffmann z Legnicy.
Czerczyce - d. woj. wabrzyskie
- Koci parafialny Wniebowzicia NMP, wzmiankowany
w 1421 r. Obecny, barokowy, wzniesiony w latach
1725-1726 na starszych fragmentach. Murowany, jednonawowy, z wie
od zachodu z pkolicie
zakoczonym prezbiterium, o wntrzu nakrytym
sklepieniem kolebkowym z lunetami na szerokich gurtach. Wyposaenie pnobarokowe
i rokokowe 2 l. i 2. p. XVIII w.
Czerwieczyce - d. woj. wabrzyskie
- Wiea mieszkalna, wzniesiona pierwotnie w pocztkach
XVI w.
jako zaoenie obronne, otoczone fos z wod,
przebudowana i zapewne
obniona po poarze w 1646 r., restaurowana w XIX w.,
czciowo uszkodzona w 1945 r. Murowana, czworoboczna,
jednoprzestrzenna, z we-
wntrzn klatk schodow, trzykondygnacjowa, nakryta dachem dwuspadowym, zachowaa sze gotyckich obramie okiennych
i fragmenty dekoracji sgrafittowej na elewacjach.
- Koci parafialny w. Bartomieja, wzmiankowany w
1347 r., pierwotny wzniesiony w kocu XV w., restaurowany w 1686 r.
Obecny barokowy powsta w wyniku gruntownej przebudowy
zaoe poprzednich, dokonanej w 2. p. XVIII w. Orientowany,
murowany, jednonawowy, z wie od zachodu, z oddzielonym od nawy tcz
pkolistym prezbiterium. Wyposaenie wntrza, barokowe, pochodzi
z okresu ostatniej przebudowy kocioa.
- Na cmentarzu budynek bramny, wspczesny kocioowi,
z zachowanym gotyckim portalem i sklepionym kolebk przejazdem.
Czerwony Koci - d. woj. legnickie
- Paac wzniesiony ok. 1794 r. w stylu
klasycystycznym wg projektu K. G. Langhansa, czciowo przebudowany w XIX w. Zaoony
na prostokcie, trzytraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty
dachem mansardowym. Elewacje akcentowane ryzalitami, w rodkowym
kolumnowy portyk, a we wntrzu owalna sala balowa z dekoracj
klasycystyczn.
-Koci filialny Narodzenia NMP wzniesiony przed 1302
r.,
przebudowany w 1697 i 1718 r., restaurowany w XIX w.
Jest to budowla
orientowana, murowana czciowo z kamienia, a czciowo
z cegy, jednonawowa. Do nawy przylega od wschodu kwadratowe
prezbiterium
zamknite poligonaln absyd. Cao nakrywa
sklepienie krzyowe, nad
absyd za klasztorne. Na cianie prezbiterium przycienne
sakramentarium, a w naroniku kamienna suka o kielichowej gowicy.
W nawie sze caopostaciowych rzebionych pyt nagrobnych,
pochodzcych z XVII w.
Czstocice - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny Sw. Barbary, wzmiankowany w 1334 r.
Obecny
barokowy wzniesiony w 1609 r., restaurowany w 1960 r.
Murowany, jednonawowy, z trjbocznie zakoczonym prezbiterium i wie
od zachodu,
nakryty sklepieniem kolebkowym z lunetami, zachowa
wyposaenie wntrza pnobarokowe, pochodzce z l. p. XVIII w,
Czocha - d. woj. jeleniogrskie
- Zamek, pooony na granitowej skale nad
brzegiem Kwisy, zosta zbudowany przez ksicia widnicko-jaworskiego w okresie
przyczenia do
lska wschodnich ziem Grnych uyc (tzw. okrgu
Kwisy). Wzmiankowany w 1329 r. po raz pierwszy, w 1346 r. przeszed z rk ksicia
Henryka jaworskiego jako leimo do Czech. Przypuszczalnie zbudowany by
na planie czworoboku, z okrg wie wczon w
mury, ktra zachowaa si do chwili obecnej. Przebudowany w l. p. XVI w.,
uleg poarowi w 1793 r., a przeprowadzona w pocztkach XX w. rekonstrukcja
wg projektu Bodona Ebhardta zatara w duym stopniu pierwotne zaoenie. Obok oryginalnych fragmentw
architektonicznych, czci sklepie w pomieszczeniach, zachoway si rwnie
mury zewntrzne i lady dawnych fos.
---------------------------
k o n i e c l i t e r y C
|