Zabytki miejscowoci dolnolskich
l i t e r a  D

Damianowo - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny w. Michaa, wzmiankowany w 1318 r., obecny gotycki wzniesiono ok. 1500 r., powikszony o zakrysti i przebudowany w 2. po. XVII w., restaurowany w XIX w. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wszym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym wspartym na dekoracyjnych konsolach. We wntrzu barokowy otarz oraz szereg pyt nagrobnych z XVI-XVIII w.

Dankowice - d. woj. legnickie
- Dwr, klasycystyczny, zosta wzniesiony w l. po. XIX w. Murowany, na rzucie podkowy, dwukondygnacjowy, dwutraktowy, nakryty dachami dwuspadowymi. Elewacje zewntrzne o boniowanym parterze, skromne, zaakcentowane jedynie od pnocy czterokolumnowym paskim portykiem z trjktnym przyczkiem.

Dankowice - d. woj. wrocawskie
- Koci parafialny w. Jzefa, barokowy, wzniesiony w latach 1718-1719, restaurowany w XIX w., a ostatnio w 1954 r. Murowany, jednonawowy, z wszym prezbiterium o citych naroach, z wie od zachodu. We wntrzu dwie rzeby barokowe pochodzce z pocz. XVIII w.

Daszw - d. woj. leszczyskie
- Paac, pierwotny wzniesiony w pocz. XVII w., powikszony i przebudowany w l. po. XVIII w. w stylu barokowym, restaurowany w XIX w. Jest to budynek dwuskrzydowy, dwutraktowy, trzykondygnacjowy, nakryty dachami dwuspadowymi o elewacjach podzielonych pilastrami, z wejciowym ryzalitem zaakcentowanym szczytem ze spywami.

Dbice - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny w. Jadwigi, wymieniany w 1400 r., wzniesiony w XV w., powikszony o zakrysti w XVII w., przebudowany w XVIII w., restaurowany 1847 i 1960 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wszym, prostoktnym prezbiterium, z oskarpowan diagonalnie wie od zachodu. We wntrzu dziesi caopostaciowych pyt nagrobnych z 2. po. XVI i 2. po. XVII w.

Dbowy Gaj - d. woj. jeleniogrskie
- Paac, w obecnej formie wzniesiony w 1754 r. przez rozbudow pierwotnego zaoenia dworskiego z 1620 r., restaurowany w XIX w., czciowo uszkodzony w 1945 r. Zbudowany na rzucie czworob ocznym, trzykondygnacjowy, z szecioosiow elewacj frontow i szerok, sklepion sieni w parterze.

Dugoka - d. woj. wrocawskie
- Koci parafialny Michaa Archanioa, barokowy, wzniesiony 1715-1722 r., restaurowany w 1961 r. (rekonstrukcja spalonego od pioruna hemu wiey). Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie od zachodu, z wszym, trjbocznie zakoczonym prezbiterium, o wntrzu nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami. Wyposaenie barokowe pochodzi z okresu budowy kocioa.

Dugopole Dolne - d. woj. wabrzyskie
- Koci filialny w. Jerzego, wzmiankowany w 1503 r., obecny, barokowy, wzniesiony w latach 1793-1794, czciowo przebudowany w 2. po. XIX w. Murowany, salowy, z trjbocznie zamknitym nie wydzielonym prezbiterium, z wie od zachodu. We wntrzu kilka barokowych obrazw i rzeb pochodzcych z XVIII w.

Dugopole Grne - d. woj. wabrzyskie
- Dwr, wzniesiony w 1807 r., empirowy. Murowany, dwukondygnacjowy, o ukadzie trzy traktowy m, ze sklepionymi kolebkowo pomieszczeniami parteru. Zachowa empirowy podzia elewacji oraz cz wyposaenia wntrza.
- Dwr, wzniesiony w l. po. XVIII w., gruntownie przebudowany w po. XIX w. Murowany, dwukondygnacjowy, o ukadzie dwutraktowym. Cz pomieszcze parteru zachowaa sklepienia kolebkowe z lunetami.
- Koci parafialny witych Piotra i Pawa, wzmiankowany w 1355 r. Obecny, wzniesiony ok. 1587 r., przebudowany w XVIII i XIX w., restaurowany w 1959 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z trjbocznie zamknitym prezbiterium, z wie od zachodu. Zachowa we wntrzu drzwi z 1587 r., renesansow chrzcielnic z pocz. XVII w,, pnobarokowy otarz oraz szereg rzeb z XVIII w. Obok kocioa barokowa kaplica cmentarna, pochodzca z 2. po. XVIII w.

Duec - d. woj. jeleniogrskie
- Koci filialny w. Jadwigi, wzniesiony ok. 1500 r., przebud. w XVIII w., restaurowany w XIX w., remontowany w 1967 r. Orientowany, murowany z kamienia, jednoruawowy, z nie wyodrbmicnym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym. We wntrzu pnogotyckie przycienne sakramentarium, barokowy rzebiony w drzewie otarz i kamienna chrzcielnica.

Duyce - d. woj. legnickie
- Dwr, wzniesiony w kocu XVII w., przebudowany w XVIII w. w stylu barokowym, gruntownie odrestaurowany w pocz. XX w. Zaoony na rzucie prostokta, dwutraktowy, dwukondygnacjowy, z ryzalitem wejciowym, pierwotnie by otoczony fos z wod.
- Koci parafialny MB Racowej, wzmiankowany w 1209 r. Obecny wzniesiony w XV w., przebudowany w po. XVII w., restaurowany w XIX w., czciowo uszkodzony w 1945 r., odbudowany w 1957 r. Orientowany, murowany z cegy, jednonawowy, z wie od zachodu i wszym, poligonalnie zakoczonym prezbiterium. Nad naw drewniany strop z malowanym plafonem za scen Zesania Ducha witego, pochodzcy z 2. po. XVII w., a na cianie caopostaciowy nagrobek hrabiny Niebelschlitz (zm. 1730).

Dobkw - d. woj. jeleniogrskie
- Koci filialny w. Idziego, pierwotny gotycki zosta wzniesiony ok. 1399 r. Obecny, barokowy, pochodzi z gruntownej przebudowy poprzedniego w 1735 r. Orientowany, murowany, z wie od zachodu, prostoktny, o citych naroach od wschodu. We wntrzu kamienna chrzcielnica z l. po. XVIII w.

Doboszowice - d. woj. wabrzyskie
- Koci parafialny, wzmiankowany w 1293 r., obecny, wczesnogotycki, wzniesiony w kocu XIII w., przebudowany w XIV w., powikszony o wie w 1559 r., przebudowany w latach 1617-1623, restaurowany w 1727 r. i w XIX w., remontowany w 1960 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z kwadratowym prezbiterium zamknitym picioboczn absyd, z wie od zachodu, ozdobion renesansow attyk. Wntrze nawy nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami, w czci drewnianym wspartym na wewntrznych skarpach, prezbiterium i zakrystia sklepieniem sieciowym. Na cianach zakrystii fragmenty dekoracji sgraffitowej. Wyposaenie wntrza, pnobarokowe, pochodzi z oik. 1750 r., na cianach za szereg "nagrobkw z XVI i XVII w. Obok, w murze cmentarnym, renesansowa brama z 1623 r. z ozdobnymi wolutowymi szczytami.

Dobromierz - d. woj. wabrzyskie
- Pierwotnie posiada prawa miejskie, uzyskane w l. po. XIV w., jako niewielki orodek gospodarczo-administracyjny najbliszej okolicy. Wobec bliskoci Bolkowa, Dobromierz nigdy nie rozwin si waciwie poza bezporednie otoczenie rynku. W 1945 r. utraci prawa miejskie i zaliczony zosta do rzdu wsi.
- Paac, barokowy, zosta wzniesiony ok. 1727 r., a nastpnie przebudowany w stylu klasycystycznym w pocz. XIX w. Zaoony na prostokcie, trzytraktowy, trzykondygnacjowy, zachowa we wntrzu na pitrze sal balow i kaplic z klasycystycznymi dekoracjami. Cao nakrywa dach amany, a elewacje ozdabiaj podziay pilastrowe i balkonowe portale.
Prcz samego paacu w dobrym stanie znajduj si inne budynki gospodarcze, jak czworaki, stajnie i wozownie, pochodzce z okresu przebudowy paacu.
- Koci parafialny w. Michaa wzniesiony zosta w pocz. XVI w., przebudowany czciowo w XVIII w. i restaurowany w XIX w. Orientowany, murowany, jednonawowy, z dwuprzsowym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym, z wie od zachodu. Na cianach caopostaciowe pyty nagrobne z XVI i XVII w. Koci pomocniczy w. Krzya, wzniesiony pierwotnie jako koci ewangelicki z pocz. XIX w. Murowany, na rzucie prostokta, z dostawion wie i drewnianymi emporami we wntrzu.
- Domy mieszkalne, zachowane gwnie przy rynku, pochodz z pocz. XIX w. i reprezentuj skromny typ architektury maomiasteczkowej tego okresu.

Dobroszw - d. woj. wabrzyskie
- Koci filialny Sw. Jadwigi, wzmiankowany w 1319 r. Obecny, barokowy, wzniesiono ok. 1750 r., restaurowano w latach 1856, 1910 i 1959. Murowany, salowy, z pkolicie zakoczonym prezbiterium, czciowo oskarpowany, zwieczony omioboczn sygnaturk, o wntrzu nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami. Wystrj, pnobarokowy, pochodzi z l. po. XVIII w.
- Ruiny wiatraka typu holenderskiego, wzniesionego zapewne w XVIII w. Murowany z kamienia w formie citego stoka ze zniszczon drewnian gowic i wyposaeniem wntrza.

Dobroszyce - d. woj. wrocawskie
- Zamek pierwotny renesansowy wzniesiono w 2. po. XVI w., a przebudowano ok. 1675 r. i gruntownie odrestaurowano w XIX w. Murowany, zaoony na prostokcie, z wewntrznym dziedzicem i trzema naronymi basztami, o skrzydach dwutraktowych, dwukondygnacj owych, obecnie nakrytych paskimi dachami. Wejcie w elewacji pnocnej akcentuje barokowy portal z pierwotn stolark, a szereg okien zachowao kamienne obramienia renesansowe.

Dobrzenice - d. woj. wabrzyskie
- Koci filialny MB Racowej, obecny, gotycki, wzniesiono w kocu XIII w., przebudowano w XVII w., zbarokizowano w XVIII w., powikszono o wie w kocu XIX w. Czciowo uszkodzony w 1965 r. zosta odbudowany w 1967 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z prostoktnym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowym z wie od zachodu. Od poudnia w nawie wczesnogotycki portal kamienny, we wntrzu barokowa ambona z pocz. XVIII w. i trzy pyty nagrobne z XVI w.

Dobrzykowice - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny Narodzenia NMP, barokowy, wzniesiony w latach 1753-1757, restaurowany w 1963 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie od zachodu i wszym zakoczonym trjbocznie prezbiterium, o wntrzu nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami. Cao wyposaenia rokokowa z XVIII w., z wyjtkiem gotyckiej rzeby Piety z pocz. XV w.

Domanice - d. woj. wrocawskie
- Paac. Pierwotnie, w XIII w., powsta na wzgrzu nad Bystrzyc zamek, bdcy wasnoci rycersk. Obecnie na jego miejscu wznosi si czworoboczny budynek z wie, pochodzcy z pocz. XIX w., ktry by moe w murach swych kryje fragmenty starszych zaoe z ok. 1600 r. i z XVII w.
- Du warto posiadaj cakowicie zachowane, zabudowania gospodarcze, wzniesione ok. 1821 r. w stylu empire, obejmujce oficyn mieszkaln, stajni, kuni i pawilon ogrodowy.
- Koci filialny w. Anny, gotycko-barokowy, pierwotny wzmiankowany w 1348 r. obecny wzniesiony w 2. po. XV w., przebudowany po poarze w 1664 r., restaurowany w 1894 i 1961 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie od pnocy i kwadratowym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowym. Wyposaenie wntrza, pnorenesansowe, pochodzi z l. po. XVII w. cznie z dzwonem na wiey z 1653 r.

Domaniw - d. woj. wrocawskie
- Koci parafialny Nawiedzenia NMP, wzmiankowany w 1234 r. Obecny, gotycki, wzniesiony w XIV w., przebudowany (m.in. sklepienie nawy) ok. 1700 r., restaurowany w XIX w., remontowany w 1967 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie od zachodu i kwadratowym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym.

Domanw - d. woj. jeleniogrskie
- Koci filialny Wniebowstpienia Paskiego, wzmiankowany w 1371 r., renesansowy, wzniesiony w 2. po. XVI w., przebudowany ok. 1677 r., restaurowany w 1732 r., remontowany w 1877 i 1957 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie od zachodu i prostoktnym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowym bez eber. We wntrzu - rzebiony otarz i ambona, pochodzce z XVIII w.

Domasaw - d. woj. wrocawskie
- Ruiny kocioa wzmiankowanego w 1284 r., wzniesionego w 2 po. XIV w., powikszonego o naw i wie w XVI w., 'zniszczonego w 1945 r., zabezpieczonego jako trwaa ruina w 1971 r. Obecnie zachowaa si czworoboczna wiea z fragmentem zachodniej ciany nawy.
- Obok przy murze cmentarnym budynek bramny, pierwotnie gotycki, przebudowany w kocu XVII w., poczony z czci mieszkaln, nakryty czterospadowym dachem.

Domaszczyn Olszyca - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny Podwyszenia Krzya, wzmiankowany w 1339 r. Obecny gotycki ok. 1565 r., czciowo przebudowany w XVIII i XX w. Orientowany, murowany, w caoci oskarpowany, jednonawowy, z wie od zachodu i wszym zakoczonym poligonalnie prezbiterium.

Domaszkw - d. woj. wabrzyskie
- Koci parafialny w. Mikoaja, wzmiankowany w 1360 r. Obecny, wzniesiony ok. 1563 r., rozbudowany w 1683 r., przebudowany w XIX w., restaurowany w 1963 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z trjbocznie zamknitym, nie wyodrbnionym prezbiterium, nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami, z wie od zachodu. We wntrzu fragmenty renesansowego malowida z 2. po. XVI w., trzy barokowe rzebione otarze, rokokowa ambona i prospekt organowy z XVIII w.
- Obok barokowa kaplica cmentarna z 1750 r.
- Dom (nr 126) o cechach klasycystycznych, wzniesiony ja'ko murowany, dwukondygmacjowy, o ukadzie dwutraktowym, pochodzcy z pocz. XIX w.

Droglowice - d. woj. legnickie
- Paac klasycystyczny wzniesiony na przeomie XVIII i XIX w., czciowo przebudowany we wntrzach i podwyszony o pitro w kocu XIX w. Murowany, zaoony na prostokcie z ryzalitowymi skrzydami bocznymi, trzykondygnacjowy, nakryty paskim stropodachem. Wntrza dwutraktowe zachoway na parterze hali i reprezentacyjn klatk schodow, a na pitrze sal balow o klasycystycznym wystroju z podziaem kolumnowym, gzymsami i stiukowymi rzebami w supraportach. Elewacje zewntrzne o prostym podziale pilastrowym wspartym na boniowanym parterze.
- Zachoway si rwnie zabudowania gospodarcze o konstrukcji ryglowej wzniesione w pocz. XIX w.
- Nie opodal fragment krajobrazowego parku z pocz. XIX w.

Drogomiowice - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny w. Jerzego, gotycki, wzniesiony w kocu XIV w., powikszony od pnocy i przebudowany w XVIII w., remontowany w pocztkach w. XX, restaurowany w 1964 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie od zachodu i wszym zakoczonym trjbocznie prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym. We wntrzu barokowy otarz z koca XVII w,. i renesansowy obraz z l. po. XVII w.

Drokw -- d. woj. wabrzyskie
- Koci filialny w. Barbary, pierwotny gotycki wymieniany jako kaplica w 1405 r., obecny przebudowany w stylu barokowym w pocz. XVIII w., restaurowany w XIX w. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie od zachodu i wszym zakoczonym trjbocznie prezbiterium. We wntrzu kilka barokowych rzeb i obrazw z 2. po. XVIII w., a obok kocioa kamienna figura w. Jana Nepomucena z 1732 r.

Duszniki-Zdr] - d. woj. wabrzyskie
- Miasto, zaoone na miejscu pierwotnej osady grniczej, obecnie nie posiada dokadnej daty lokacji, ktra nastpia przed 1324 r. A do 1595 r. Duszniki byy prywatn wasnoci jako cz klucza posiadoci ziemskich Homole, stanowic orodek rzemielniczo-handlowy. Dopiero wiek XVI przynis wielki rozwj rzemiosa sukienniczego i papierniczego. Miasto ulego zagadzie w czasie wojny trzydziestoletniej, kiedy to zostao zdobyte przez Szwedw. Tutaj te przebywa krl Jan Kazimierz w okresie swego pobytu na lsku. Po tych zniszczeniach odrodzio si ono ponownie w duym stopniu w oparciu o bogate rda lecznicze, znane ju w XV w. Obecnie, obok zakadw przemysowych, Duszniki rozwijaj si jako orodek uzdrowiskowo-turystyczny.
- Koci parafialny witych Piotra i Pawa, wzniesiony na miejscu wczeniejszego wymienianego ju w 1324 r., zbudowany w latach 1708-1730 w stylu barokowym, restaurowany w XIX w. i w 1958 r. Zaoony na prostokcie, jednonawowy, z rzdami kaplic, nakryty sklepieniami kolebkowymi, zamknity dwuwieow fasad. We wntrzu otarz gwny z pocz. XVIII w., szereg obrazw z tegoe czasu oraz ciekawa ambona w ksztacie wieloryba.
- Obok kocioa kamienna figura Madonny z Dziecitkiem z 1725 r. duta L. Webera.
- Myn papierniczy (ul. Kodzka) zosta wzniesiony w obecnej postaci w 1605 r., jako wasno rodziny Kreczmerw, ju od 1562 r. zajmujcych si wyrobem papieru w Dusznikach. Sprzedany w 1709 r. przybyym z Czech Hellerom, w XIX w. przeszed na wasno rodziny Viehr. Kilkakrotnie restaurowany, ostatnio w latach 1959-1965 zosta gruntownie odremontowany z przeznaczeniem na muzeum papiernicze i rzemielnicz produkcj papieru czerpanego. Skada si z dwch budynkw: murowanego waciwego myna z wolutowymi szczytami i drewnianej suszarni, nakrytych dachami dwuspadowymi. Pooone rwnolegle do potoku, oddzielone s od drogi dwuprzsowym mostem rozdzielonym na filarze omioboczn wieyczk.
- Domy zachowane tylko wok rynku. W swej obecnej postaci pochodz z XVIII i XIX w., jako zaoenia trzytraktowe, dwu- i trzykondygnacjowe ze sklepionymi sieniami.
- Teatr im. F. Chopina, pooony na terenie uzdrowiska, na poudnie od miasta. Jest to prostoktny budynek, wzniesiony w pocz. XIX w., w ktrym w 1826 r. szesnastoletni wwczas Chopin da publiczny koncert. Konserwacja w latach 1955-1958.

Dzbanw - d. woj. wabrzyskie
- Dom mieszkalny barokowy, wzniesiony w po. XVIII w. Prostoktny, dwutraktowy, z przelotow sieni, dwukondygnacjowy, nakryty jest dachem dwuspadowym, ujtym w wolutowe szczyty. Wntrza parteru zachoway sklepienia kolebkowe z lunetami.

Dziadw Most - d. woj. kaliskie
- Paac, pierwotnie barokowy, wzniesiony zapewne ok. 1691 r., posiada obecnie charakter klasycystyczny, po rozbudowie w kocu XVIII w. i remoncie w XIX w. Murowany, zaoony na planie podkowy, dwutraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty jest dachami dwuspadowymi. W skrzydle rodkowym, na elewacji, portyk akcentowany pilastrami i zwieczony trjktnym przyczkiem.
- Obok zachowane budynki oficyny i oranerii, pochodzce z koca XVIII w.

Dziaoszyn - d. woj. jeleniogrskie
- Koci parafialny w. Bartomieja, wzmiankowany w 1326 i 1346 r. Obecny, wzniesiony 1573-1582 r., gruntownie rozbudowany w 2. po. XVIII w., remontowany w 1960 r. Jest to budowla orientowana, zaoona na czworoboku z przybudwkami od poudnia i pnocy oraz wie od zachodu. Wntrze, nakryte sklepieniem kopulastym, ozdobione dekoracj malarsk z okresu budowy, rozdzielaj empory zaoone na linii falistej. Caoci wyposaenia dopeniaj bogato rzebione organy i otarz gwny pochodzcy z 2. po. XVIII w.
- Plebania zostaa wzniesiona w XVIII w. Zaoona na czworoboku, z sieni przelotow na osi, dwukondygnacjowa, nakryta jest dachem amanym z lukarnami.
- Domy mieszkalne wzniesiono w pocz. XIX w., jako typowe konstrukcje przysupowe - uyckie.
- Kunia pochodzi z ok. 1800 r. i jest zaoeniem czworobocznym, dwukondygnacjowym, nakrytym dachem amanym z osaniajcym portal gwny okapem.

Dziemorowice - d. woj. wabrzyskie
- Koci parafialny w. Jana Apostoa, wzmiankowany w 1372 r., w obecnej postaci zosta wzniesiony w latach 1827-1829, by moe na miejscu wityni poprzedniej. Budowany z kamienia, jednonawowy, z wydzielonym prezbiterium. We wntrzu zachowaa si kamienna chrzcielnica z koca XVI w., renesansowa ambona z ok. 1620 r. i barokowy otarz gwny.
- Domy mieszkalne (ul. Sienkiewicza 5 i 19), wzniesione zostay na przeomie XVIII na XIX w., jako dwutraktowe, dwukondygnacjowe, zwieczone czterospadowymi dachami.

Dzieroniw - d. woj. wabrzyskie
- Ju w XII w. Dzieroniw wymieniany jest jako osada. Prawo miejskie uzyska przed 1258 r., zapewne w zwizku z przejciem pod wadz Bolka I widnicko-jaworskiego. Ksi ten w kocu XIII w. otoczy miasto murami, a w rynku zbudowa ratusz. Po rozdrobnieniu ksistwa widnickiego Dzieroniw przeszed na wasno Piastw zibickich. ale wraz z nimi ju w 1325 r. sta si lennem Czech. Nowy wadca Jan Luksemburczyk sprowadzi do Dzieroniowa rycerzy zakonu maltaskiego, ktrzy w 1338 r. objli patronat nad kocioem parafialnym. Miasto rozwijao si szybko dziki rozkwitowi rzemiosa i handlu i od koca XV w. poczo syn z wyrobu tkanin weniano-lnianych. Rozwj ten przerwaa wojna trzydziestoletnia, kiedy to w 1627 r. wojska Wallensteina zdobyy i spldroway miasto. Ledwo odbudowany Dzieroniw zosta ponownie zdobyty przez wojska cesarskie w 1644 r. Rozbudowa miasta wzmoga si jeszcze w 2. po. XIX w. w zwizku z rozwojem przemysu, ktry i obecnie po modernizacji wyznacza jego pozycj w regionie.
- Ratusz wymieniany by ju w 1337 r., jednake po kolejnych przebudowach uleg rozbirce w 1872 r. Do chwili obecnej pozostaa czworoboczna wiea z ostroukowym portalem, zwieczona galeryjk i pnorenesansowym hemem z latarni. Zachowa si rwnie budynek dawnych sukiennic z pnogotyckim szczytem z pocz. XVI w., o wntrzu zaadaptowanym w latach 1964-1965 dla potrzeb biblioteki miejskiej.
- Mury obronne rozpoczto wznosi w kocu XIII wieku. Rozbudowywane w XIV i XV w. utworzyy, potny, dwupiercieniowy zesp kamiennych murw z czterema bramami: widnick, Wrocawsk, Zbkowick i Wodopojow oraz licznymi upinowymi basztami w piercieniu wewntrznym. Zesp ten wzmocniony po 1633 r. waami ziemnymi, mimo rozbirek w XVIII i XIX w., zachowa si w duych fragmentach, konserwowanych w latach 1963-1964.
- Koci parafialny w. Jerzego. Pierwotny, ktrego proboszcz wymieniany jest w dokumentach w 1258 r., wzniesiony zosta w 2. po. XIII w. w formie trzynawowej hali murowanej z kamienia. Pozostay z niej fragmenty murw i fasada zachodnia z fragmentami kolumnowego portalu. Koci w stylu gotyckim budowano etapami przez cay XV w., prezbiterium zasklepiono w 1555 r., a poudniow naw boczn, gdzie budow prowadzi Baltazar Jentsch z Legnicy, w 1585 r. Obecnie jest to do nieforemna, orientowana, trzynawowa bazylika. Poligonalnie zakoczone prezbiterium i nawa nakryte s wsplnym sklepieniem sieciowym, nawy boczne - krzyowym, a poudniowy rzd kaplic - trjdzielnym. Naronik pnocno-wschodni zajmuje potna, kwadratowa wiea z hemem z 1588 r. Od pnocy przylega neoklasycystyczna kalica z 1810 r. proj. K. G. Langhansa. Do kocioa prowadz trzy portale: pnocny pochodzcy z 1558 r., zachodni ostroukowy, gotycki z XV w. i poudniowy z 1611 r. Drewniany otarz gwny pochodzi z 1615 r., ambona za z 1609 r. Cz zachodni kocioa zajmuj drewniane empory, ozdobione ornamentaln polichromi pdzla Paula Jucha z 1586 r.
- Koci filialny Niepokalanego Poczcia NMP, ufundowany pierwotnie przez biskupa wrocawskiego Jana (1292-1301) jako szpitalny dla zakonu Boogrobcw sprowadzonych z Nysy. Obecne prezbiterium wzniesiono w kocu XIV w., przebudowano w latach 1713, 1845, a restaurowano w 1959 r. Jest ono murowane, zaoone na prostokcie, z poligonalnym zakoczeniem, czciowo oskarpowane, z niewielk sygnaturk na cianie zachodniej.
- Koci ewangelicki (ul. widnicka) zbudowany zosta w latach 1795-1798 wg projektu K. G. Langhansa, pod kierunkiem Leopolda Niederracknera, na miejscu zamku wzniesionego w kocu XIII w., pniej przebudowywanego, a rozebranego ok. 1795 r. Jest to budowla salowa, zaoona na elipsie, z potn kwadratow wie od wschodu akcentujc wejcie gwne, o wntrzu rozdzielonym trzema kondygnacjami empor, w caoci utrzymana w stylu klasycystycznym.
- Domy mieszkalne, zachowane czciowo wok rynku i gwnie przy ul. Zbkowickiej - pochodz z XVIII w., przebudowywane w XIX i XX w. Murowane, dwu- lub trzytraktowe, od dwu- do czterokondygnacjowycb, zachoway w parterach pierwotne ukady oraz w kilku wypadkach elewacje szczytowe.

Dziesaw - d. woj. legnickie
- Paac barokowy, wzniesiony w 1. w. XVIII w., powanie uszkodzony w 1945 r. Prostoktny, z bocznymi ryzalitami, trzytraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym z lukarnami. Elewacje dzielone pilastrami na cokole, portal wejciowy akcentowany balkonem i pkolistym tympanonem z paskorzebionymi herbami wacicieli. Wntrze z reprezentacyjn, dwubiegow klatk schodow zachowao w czci pierwotne sklepienia kolebkowe.
- Obok prostoktna oraneria wspczesna paacowi, zwieczona aurow balustrad i wazonami na postumentach.

Dziesawice - d. woj. kaliskie
- Koci filialny w. Trjcy, wzmiankowany w 1376 r. Obecny wzniesiony w latach 1667-1670, restaurowany w 1835 i 1935-1936. Orientowany, jednonawowy, drewniany, o konstrukcji zrbowej na podmurwce ceglanej, z trjbocznie zakoczonym prezbiterium nie wyodrbnionym od nawy, w caoci nakryty pozornym sklepieniem drewnianym. Do fasady zachodniej przylega kwadratowa wiea. We wntrzu zachowa si barokowy, drewniany otarz z pocz. XVIII w. oraz rwnie drewniana tablica erekcyjna z 1492 (?) r.

Dziewi - d. woj. legnickie
- Dwr, renesansowy, wzniesiony zosta wg napisw w cigu lat 1558-1566, przebudowany w 1700 r., restaurowany w pocz. XIX w. Zaoenie prostoktne z dobudowan oficyn, trzytraktowe, dwukondygnacjowe, nakryte dachami dwuspadowymi ujtymi w bogate szczyty wolutowe ze sterczynami. Mimo przebudw zachowa szereg kamiennych, renesansowych obramie okiennych, renesansowe i barokowe portale oraz resztki pierwotnych dekoracji wntrz.
- Koci filialny witych Piotra i Pawa, wzmiankowany w 1284 r. Obecny gotycki wzniesiony zosta w XIV w., powikszony o wie w kocu XVI w., restaurowany w XVII w., uszkodzony w 1945 r., odremontowany w 1947 i 1963 r. Orientowany, murowany, oskarpowany, jednonawowy, z wie od zachodu i trjbocznie zakoczonym prezbiterium i prostoktn zakrysti od pnocy. We wntrzu kamienne, pnogotyckie sakramentarium i chrzcielnica, renesansowa ambona z 1595 r., kilkanacie nagrobkw z lat 1538-1608, epitafiw z XVII i XVIII w., barokowy otarz z 1660 r. i rokokowy prospekt organowy z XVIII w.

Dzikowiec - d. woj. wabrzyskie
- Dwr, pierwotnie barokowy z 2. po. XVII w., gruntownie przebudowany w XIX w. Murowany, prostoktny, dwutraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachem czterospadowym, obok uszakowatego obramienia portalu wejciowego zachowa szereg sklepionych kolebk sal na parterze.
- Obok wspczesna oficyna mieszkalna o ozdobnym wolutowym szczycie i sklepionych pomieszczeniach parteru.
- Koci parafialny w. Marcina, wzmiankowany w 1337 r., obecny, barokowy, wzniesiony w 1645 r., restaurowany w pocz. XX w. Murowany, jednonawowy, z kwadratow wie i wszym, zakoczonym trjbocznie prezbiterium, o wntrzu nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami. Wyposaenie barokowe pochodzi z koca XVIII w.
- Obok pnobarokowa kaplica z koca XVIII w., umieszczona w budynku dawnej bramy cmentarnej, o pilastrowym podziale elewacji, zwieczona trjktnym szczytem.
- Plebania barokowa z 1791 r. Jest to budynek murowany, prostoktny, dwutraktowy, z sieni na osi, dwukondygnacjowy, nakryty dachem czterospadowym, ze sklepionymi kolebk pomieszczeniami parteru.

Dziwiszw - d. woj. jeleniogrskie
- Koci filialny w. Wawrzyca, wzniesiony w l. poi. XIV w., przebudowany w XVIII w., restaurowany w 1965 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie od zachodu, z prostoktnym, oskarpowanym prezbiterium nakrytym dwuprzsowym sklepieniem krzyowo-ebrowym spywajcym na rzebione wsporniki. We wntrzu zachoway si kamienna chrzcielnica i drewniany otarz gwny, barokowe pochodzce z pocz. XVIII w.
- Cmentarz otacza mur kamienny z bram o ostroukowym przewicie.
- Dawny zajazd (nr 39), wzniesiony w kocu XVIII w., przebudowany w pocz. XX w. Prostoktny, dwu- i trzytraktowy, z sieni na osi, dwukondygnacjowy, nakryty dachem amanym z naczkami.

---------------------------
k o n i e c    l i t e r y   D