Zabytki miejscowoci dolnolskich
l i t e r a   G

Ga - d. woj. wrocawskie
- Paac, wzniesiony w kocu XVIII w., przebudowany w pocz. XX w Czworoboczny, trzytraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachami dwuspadowymi Koci filialny Niepokalanego Poczcia NMP, wzmiankowany w 1335 r. Prezbiterium, obecne, gotyckie, wzniesiono w XV w., zniszczone w 1945 r., zostao odbudowane w 1956 r., nawa obecna powstaa w 1962 r na miejscu pierwotnej o konstrukcji szkieletowej z XVII w., zniszczonej w 1945 r. Prezbiterium jest prostoktne, zakoczone poligonalnie, oskarpowane, nakryte dwuspadowym dachem i zwieczone sygnaturk. Na cianach zachowane trzy epitafia z XVI i XVII w Dom mieszkalny, klasycystyczny, pochodzcy z pocz. XIX w., przebudowany czciowo w pocz. XX w. Parterowy, z kolumnowym portykiem na osi, nakryty dachem dwuspadowym.

Gajkw - d. woj. wrocawskie
- Koci parafialny w. Magorzaty. Obecny barokowy, wzniesiony w 1713 r., restaurowany w 1836 r., czciowo uszkodzony (dach) w 1945 r., odbudowany w 1956 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie od zachodu, z wszym prezbiterium zakoczonym trjbocznie o wntrzu nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami. Wyposaenie, z wyjtkiem nowego otarza gwnego, barokowe pochodzi z 1. w XVIII w.

Gaw - d. woj. wrocawskie
Koci filialny Niepokalanego Poczcia NMP, wzmiankowany w 1353 r. Obecny gotycki wzniesiony ok. 1500 r., przebudowany ok. 1609 r., restaurowany w 1725, 1848, 1909 i 1969 r., Orientowany, murowany, jednonawowy, oskarpowany na naroach, z wie od zachodu i wszym prezbiterium zakoczonym trjbocznie, nakrytym sklepieniem sieciowym. Elewacje zewntrzne ozdobione bogat dekoracj sgraffitow (restaurowan ok. 1923 r.). We wntrzu barokowe otarze oraz cay szereg pyt epitafijnych i nagrobkowych z 2. po. XVI-XVII w.

Gaworzyce - d. woj. legnickie
- Paac barokowy, wzniesiony na przeomie XVII i XVIII w., przebudowany w XIX i XX w. Murowamy, zaoony na czworoboku z wewntrznym wietlikiem, dwukondygnacjowy, nakryty dachami dwuspadowymi z lukarnami. Elewacje dzielone pilastrami na niskim cokole. Pnocna i poudniowa akcentowane trzyosiowymi ryzalitami zwieczonymi wolutowymi przyczkami. Od pnocy barokowy portal ujty pilastrami podtrzymujcymi przyczek w formie wycinka koa. W polu tympanonu rzebiona tarcza herbowa. Wntrze wielotraktowe zachowao kilka sal parterowych nakrytych sklepieniami kolebkowo-krzyowymi
- Obok fragment zaoenia parkowego z przeomu XVIII i XIX w.
- Koci parafialny w. Barbary, gotycki, wzniesiony w XIV w., remontowany w XIX w. Orientowany, murowany z kamienia i cegy, jednonawowy, z wie od zachodu dostawion w pocz. XVI w., oskarpowany diagonalnie na naroach.
- Koci filialny MB Racowej, pierwotnie ewangelicki, wzniesiony na przeomie XVIII i XIX w., powikszony o neogotyck wie w 2. poi. XIX w. Murowany, salowy, z emporami o elewacjach akcentowanych pilastrami, nakryty dachem dwuspadowym z naczkami. Wiea, oskarpowana na naroach, zwieczona jest wysokim, ostrosupowym hemem.

Gbczyce - d. woj. wrocawskie
- Paac, pierwotny wzniesiony zapewne jako renesansowy dwr w l po. XVII w., obecny, barokowy, pochodzi z XVIII w., czciowo przebudowany w XIX w. Zaoony na prostokcie z tyln dobudwk, dwutraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachem, czterospadowym. Prcz sklepionych wntrz w parterze, zachowa umieszczone obok wejcia dwie figury herm z 1. po. XVII w.

Giebutw - d. woj. jeleniogrskie
- Paac barokowy, wzniesiony wg daty na portalu ok. 1760 r., restaurowany w XIX i pocz. XX w,, ostatnio w 1963 r. Jest to trzykondygnacjowe zaoenie prostoktne z silnie wystpujcym ryzalitem rodkowym, o osiach akcentowanych podziaem pilastrowym. Wntrza parteru z sieni na osi nakrywaj sklepienia kolebkowe z lunetami.
- Koci filialny w. Michaa Archanioa, wzniesiony zosta ok 1508 r., powikszony w 1668 r., a przebudowany w latach 17031707 Wobec postpujcego od lat procesu destrukcji drewnianego ukadu konstrukcyjnego empor i wiby dachowej obiektu, w latach 1966-1967 wprowadzono do wntrza now konstrukcj, a zdemontowane malowida ze stropu i balustrady empor, pochodzce z 1714 r., zabezpieczono w skadnicy muzealnej. Obecnie jest to budowla murowana, jednonawowa, z nie wyodrbnionym architektonicznie, zamknitym trjbocznie prezbiterium. Od wschodu przylega do zakrystia, a od zachodu czworoboczna wiea. Zwraca uwag dobre artystycznie wyposaenie wntrza pochodzce z pocz. XVIII w. oraz szereg pyt nagrobnych z XVII i XVIII w.

Gieratw - d. woj. jeleniogrskie
- Paac wzniesiony pierwotnie w XVI w., jak wskazuj zachowane obramienia okien, uleg gruntownej rozbudowie w XIX w. Murowany, na rzucie prostokta, trzytraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym.
- Koci parafialny w. Antoniego, wzniesiony w XV w., zosta powikszony i odrestaurowany w latach 1780-1781, remontowany w 1964 r. Jest to budowla murowana z kamienia, jednonawowa, z czworoboczn wie od zachodu.

Gierczyn - d. woj. jeleniogrskie
- Koci filialny NMP Wspomoycielki Wiernych, wzniesiony zapewne po 1500 r., przebudowany w poi. XVII w., restaurowany w XIX w. Orientowany, murowany z kamienia, jednonawowy, z nie wyodrbnionym prezbiterium, z wie od pnocy, o wntrzu nakrytym drewnianym kasetonowym stropem z malowidami z 1602 r. Wyposaenie: kamienna chrzcielnica z 1557 r., drewniany, barokowy otarz i rokokowa ambona z XVIII w.
- Koci ewangelicki wzniesiony w 2. po. XVIII w. Murowany, zaoony na czworoboku, z wie od zachodu, nakryty dachem mansardowym. We wntrzu dwupitrowe empory podtrzymuj drewniane sklepienie pozorne.

Gilw - d. woj. wabrzyskie
- Paac obecny, klasycystyczny, wzniesiony w pocz. XIX w., najprawdopodobniej w wyniku rozbudowy zaoenia wczeniejszego, restaurowany w pocz. XX w. Murowany, prostoktny, z ryzalitem na osi, trzytraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachem czterospadowym, z lukamami Wntrze z obszern sieni na parterze zachowao szereg pomieszcze nakrytych sklepieniami kolebkowymi z lunetami.
- Koci parafialny w. Jadwigi, wzmiankowany w 1335 r., obecny wzniesiony zapewne w pocz. XVI w., rozbudowany w XVIII w., a przebudowany w kocu XIX w., restaurowany w 1962 r. Orientowany, murowany, z wie od zachodu, jednonawowy, bez wydzielonego prezbiterium, nakryty sklepieniem kolebkowym z lunetami wspartym na wewntrznych skarpach przyciennych. W nawie zachowana barokowa ambona z po. XVIII w.

Giyn - d. woj. leszczyskie
- Koci filialny Wniebowzicia NMP, pierwotny wzmiankowany w 1423 r. Obecny, barokowy, wzniesiony w 1. w. XVIII w. Drewniany, o konstrukcji szkieletowej szalowanej deskami; wntrze trjnawowe o ukadzie bazylikowym.
- Obok pochodzca z tego samego okresu dzwonnica, drewniana, o konstrukcji supowej, szalowanej, nakryta namiotowym hemem.

Glinka - d. woj. leszczyskie
- Paac pnobarokowy, wzniesiony w 2. poi. XVIII w., przebudowany w pocz. XX w-, remontowany w 1962 r. Murowany, zaoony na prostokcie z bocznymi ryzalitami, trzytraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym z lukarnami. Elewacje o podziaach pilastrowych na niskim cokole.
- Koci filialny w. Marcina, gotycki, wzmiankowany w 1376 r., wzniesiony ok. po. XV w., restaurowany w po. XIX w. Orientowany, murowany, jednonawowy, oskarpowany, z wie od zachodu, z kwadratowym prezbiterium nakrytym sklepieniem gwiadzistym i zaakcentowanym ozdobnym sterczynowym szczytem. We wntrzu pnobarokowa ambona z pocz. XVIII w. i klasycystyczna chrzcielnica z koca XVIII w. Obok kocioa kamienny krzy pokutniczy.

Gboka - d. woj. wabrzyskie
- Kaplica NMP, barokowa, wzniesiona w 1724 r., restaurowana w 1868 i 1931 r. Murowana, salowa, z pkolicie zakoczonym prezbiterium, nakryta dachem, dwuspadowym z sygnaturk. Elewacja frontowa akcentowana wolutowym szczytem, a wntrze nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami na gurtach.

Gbowice - d. woj. wrocawskie
- Koci parafialny w. Eliasza Proroka, pierwotny wzmiankowany w 1598 r. Obecny klasztorny ufundowany w 1676 r. przez J. A. de Gamiera, spalony w 1743 r., odbudowany w latach 1746-1762 restaurowany w 1960 r. Jednonawowy, z rzdami kaplic i nie wydzielonym prezbiterium, o wntrzu nakrytym sklepieniami aglastymi na gurtach spywajcych na przycienne pilastry. Elewacje dzielone pilastrami na postumentach, najokazalsza zachodnia, zwieczona wolutowym szczytem i trjktnym tympanonem. Bogate i jednolite stylowo wyposaenie wntrza, pochodzi z epoki baroku z po. XVIII w.
- Obok od poudnia budynek klasztorny karmelitw wspczesny kocioowi, od sekularyzacji zakonu zamieniony na cele wieckie, gruntownie przebudowany w pocz. XX w, Czworoboczny z wewntrznym dziedzicem o skrzydach dwutraktowych, trzykondygnacjowych, nakrytych dachami dwuspadowymi.
- Paac klasycystyczny, wzniesiony w l. w. XIX w., czciowo przebudowany w pocz. XX w. Rozplanowany na rzucie podkowy, z owalnym salonem, trzytraktowy, trzykondygnacjowy o elewacjach ozdobionych festonami i paskorzebami. We wntrzu zachoway si fragmenty stylowego wyposaenia klasycystycznego.

Gogw - d. woj. legnickie
- Wiadomoci historyczne o warownym grodzie pochodz ju z 1010 i 1017 r., kiedy to nie mogy go zdoby armie cesarza Henryka II. Najbardziej jednake wsawi si Gogw synn obron przed wojskami cesarza Henryka V w 1109 r. Miasto odbudowane po tych zniszczeniach ulego nastpnie poarowi w 1157 r. W okresie podziaw dzielnicowych Polski by Gogw stolic odrbnej dzielnicy ksicia Konrada w latach 1177 1203, potem od 1241 r. nalea do Henryka Brodatego i Henryka Pobonego. W 1251 r. Gogw sta si ponownie stolic osobnego ksistwa W zwizku z tym ksi Konrad II przenis miasto na lewy brzeg Odry, a w 1253 r. nada mu prawo magdeburskie i zbudowa nowy zamek. ona jego, ksina Salome, sprowadzia tu dominikanw, fundujc dla nich koci. Po zhodowaniu lska przez Jana Luksemburczyka przy osobie krla Wadysawa okietka pozostali tylko ksita gogowscy i widniccy. Rozbudowujce si miasto niszczyy kolejne poary w latach 1406, 1420, 1430 i 1445. W ogle wiek XV przynis miastu wiele klsk, szczeglnie w okresie wadzy ksicia Jana, pana na aganiu, zwanego Szalonym. Ponownemu zniszczeniu uleg Gogw w 1488 r. w czasie oblenia przez Macieja Korwina krla Wgier. Od 1491 r. przej miasto Jan Olbracht, po nim rezydowa tu Zygmunt (pniejszy krl Polski zw. Starym). Okres ten (lata 1502-1506) sta si dosownie "zotym" okresem Gogowa. Miasto dziki rozwojowi rzemiosa i handlu zaczo konkurowa nawet z Wrocawiem. Jednake ju od 1506 r. ponownie dostao si pod wadz Czech, a nastpnie od, 1526 r. wraz z caym lskiem pod panowanie Habsburgw. Zerwanie naturalnych pocze gospodarczych z Polsk oczywicie wybitnie zahamowao dalszy jego rozwj W czasie wojny trzydziestoletniej Gogw po kilku obleniach zosta powanie zniszczony. W 1741 r. do miasta wkroczyy wojska pruskie Fryderyka II, a od 1744 r. Hohenzollernowie rozpoczli tworzenie tu jednej z potniejszych twierdz lskich. cise przepisy i ograniczenia wojskowe zupenie zatrzymay rozwj miasta. W czasie wojen napoleoskich w latach 1807-1813 miasto byo pod wadz wojsk francuskich. 2. po. XIX w. zapocztkowaa ponowny powolny rozwj Gogowa jako orodka przemysowego dla ssiednich terenw mimo dalszej rozbudowy fortyfikacji. Najwiksze jednak straty zadaa miastu II wojna wiatowa, w wyniku dziaa ktrej (oblenie twierdzy) Gogw zosta zniszczony w 95%, tak e z budowli monumentalnych pozostay jedynie zrujnowane mury, a teren starego miasta by polem gruzw Rok 1945 rozpocz okres odbudowy miasta, ktre pocztkowo powoli, a od lat szedziesitych gwatownie rozwino si w powany orodek przemysowy w zwizku z odkryciem bogatych z miedzi.
- Zamek pierwotny, kasztelaski, z XII w., na miejscu dawnego grodu, pooony by na Ostrowiu, na miejscu gdzie obecnie wznosz si mury kolegiaty. Po lokacji miasta powsta nowy zamek, zaoony w 2. po. XIII w. na lewym brzegu Odry. Zbudowany z cegy, na planie regularnym, zosta wczony w obrb fortyfikacji miejskich. Obecnie zachowaa si z niego kolista wiea obudowana barokowym, zaoeniem paacowym wzniesionym w latach 1652-1669, a powikszonym w 2. po. XVIII w Gruntownie przebudowany w 2. po. XIX w., uleg zniszczeniu w 1945 r Obecnie cao poddawana jest od 1964 r. pracom adaptacyjnym na orodek kulturalny nowego miasta. Jest to zaoenie czworoboczne, zgrupowane wok wewntrznego dziedzica, o skrzydach dwutraktowych, ktre w kilku salach zachoway sklepienia kolebkowe z lunetami Ruiny ratusza wzniesionego pierwotnie w XV w., przebudowanego w 1615 r., powikszonego w 1835 r., gruntownie przebudowanego w 3. w. XIX w., spalonego w 1945 r. Byo to zaoenie prostoktne mieszczce w zachowanych murach naron wie, a w pomieszczeniach piwnicznych sale nakryte sklepieniami gwiadzistymi.
- Mury miejskie wzniesione z cegy w cigu XIV i XV w., czciowo rozebrane w pocz. XIX w., zachoway si obecnie w niewielkich fragmentach w zachodniej i poudniowej czci obwodu miasta redniowiecznego.
- Kolegiata NP Marii. Pierwotna romaska zostaa wzniesiona w l. po, XIII w. Jak wykazay przeprowadzone badania i odsonite fundamenty bya to orientowana, trzynawowa bazylika bez transeptu, z prezbiterium zblionym w rzucie do kwadratu, zamknitym picioboczn absyd. Od poudnia przylegaa do kaplica. Wygld fasady zachodniej nie zosta niestety ustalony. Budowla obecna powstaa w latach 1413-1466 jako murowana z cegy w stylu gotyckim, o zaoeniu trzynawowym, halowym, z wyduonym, zamknitym poligonalnie prezbiterium. W nawach bocznych zaoono w 1466 r. sklepienia gwiadziste, wsparte na omiobocznych filarach, prezbiterium za i naw nakryto w XVII w sklepieniem kolebkowym z lunetami. Fasad zachodni akcentowaa potna kwadratowa wiea, gruntowanie przebudowana w 1831 r. Cao zaoenia, otoczona wiecem kaplic wotywnych z koca XV w., ulega wraz z bogatym wyposaeniem wntrza zniszczeniu w 1945 r. Ocalaa jedynie w jednej z zamurowanych wnk rzebiona w piaskowcu posta ksinej wielkopolskiej Salome, ony ksicia Konrada gogowskiego. Rzeba ta, pochodzca z ok. 1350 r., stanowi jeden z najlepszych przykadw monumentalnej plastyki gotyckiej na terenie Polski i obecnie znajduje si w zbiorach Muzeum Narodowego w Poznaniu.
- Ruiny kocioa parafialnego w. Mikoaja. Pierwotny, romaski, zosta wzniesiony w po. XIII w. Obecny, gotycki, zbudowany w wieku XIV w ukadzie bazylikowym, zosta nastpnie w XV w. przebudowany na trzynawow hal i zasklepiony. Odbudowany po poarze w 1758 r., restaurowany w XIX w., uleg zniszczeniu w 1945 r. Jest to zaoenie orientowane, murowane z cegy, z pnogotyck wie od zachodu W chwili obecnej zachowany tylko w murach kapitalnych z niewielkimi fragmentami sklepie krzyowo-ebrowych i kolebkowych z lunetami W portalu pnocnym zachowa si rzebiony w piaskowcu tympanon z postaciami Marii i witych, wykonany w pocz. XIV w.
- Dawny koci Jezuitw pw. Boego Ciaa, barokowy, wzniesiony w latach 16961710 przez budowniczego Juliusza Simonettiego, uleg zniszczeniu w 1945 r., obecnie czciowo odbudowany w latach 1960-1964. Jest to budowla murowana, trzynawowa, o nawach bocznych zredukowanych do roli kaplic z emporami ponad nimi, nakryta pierwotnie w caoci sklepieniami kolebkowymi z lunetami, dysponujca niegdy bogatym pnobarokowym wyposaeniem wntrza. Elewacja frontowa z wolutowym szczytem ujta jest w dwie czworoboczne wiee, podzielone poziomo licznymi gzymsami, a pionowo zwielokrotnionymi pilastrami o kompozytowych gowicach.
- Obok zachowany fragment budynku kolegium wzniesionego wspczenie z kocioem przez budowniczego J. Simonettiego, od 1712 r. powikszonego przez Jana Baeja Peintnera, odbudowanego po poarze w 1758 r., zniszczonego w 1945 r.
- Teatr wzniesiony w stylu klasycystycznym w latach 17991801 przez architekta Christiana Walentego Schultza, przebudowany czciowo w pocz. XX w., zniszczony w 1945 r. Wejcie gwne - umieszczone w ryzalicie, utworzonym przez dwie doryckie kolumny z portykiem, ozdabia popiersie poety Gryphiusa na tle wnki o podziale kasetonowym oraz umieszczony w tle portyku paskorzebiony fryz z antykizujcymi scenami.

Guszyca - d. woj. wabrzyskie
- Koci parafialny Krlowej Korony Polskiej, wzniesiony w 1809 r. w stylu klasycystycznym. Zaoony na prostokcie, z wyodrbnionymi kruchtami od poudnia i pnocy, kolist, w czci grnej wie, restaurowany w 1966 r. We wntrzu pnobarokowy otarz gwny i ambona, pochodzce z ok. 1800 r.

Guszyca Grna - d. woj. wabrzyskie
- Paacyk (nr 46), wzniesiony w XVIII w., przebudowany ok. 1800 r., remontowany w latach 19591960. Zaoony na czworoboku, dwukondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym. Fasada frontowa o bogatym barokowym podziale architektonicznym z portalem wejciowym akcentowanym pilastrami.
- Koci filialny Wniebowzicia NMP, wzniesiony w XVI w., przebudowany w latach 1640-1650 i ok. 1880 r. Zaoenie jednonawowe z trjbocznie zakoczonym prezbiterium z wie od zachodu Gospoda pod Jeleniem, wzniesiona w 2. po. XVIII w., murowana w czci parterowej, z pitrem o konstrukcji szkieletowej, nakryta dachem mansardowym. Zachowaa bogato profilowane portale z lat 1784 i 1786 oraz sklepienia nad salami parteru

Gniechowice - d. woj. wrocawskie
- Paac barokowy, wzniesiony w pocz. XVIII w. (1713 r. ?), restaurowany w 1963 i 1971 r. Murowany, prostoktny, dwutraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym, z lukaman. We wntrzu cz sal parteru zachowaa sklepienia kolebkowe Koci parafialny w. Filome-ny, pierwotnie gotycki, wzniesiony w XV w., gruntownie przebudowany w 1853-1854 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie od zachodu i kwadratowym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowym. We wntrzu trzy drewniane barokowe otarze z XVIII w., rwnie barokowa ambona, renesansowa pyta nagrobna z 1605 r., a w zakrystii ornat z XVIII w.

Gniewkw - d. woj. wabrzyskie
- Dwr wzniesiony w 1569 r. w formie skromnego prostoktnego budynku gruntownie przebudowanego w po. XVIII w. Zaoony na prostokcie, z wie i pkolist bastej, dwu- i trzykondygnacjowy, ze sklepion, przelotow sieni na parterze.
- Koci parafialny w. Barbary, Wzmiankowany w 1342 r., obecny wzniesiony w stylu gotyckim w XV w., przebudowany ok. 1700 r., restaurowany w pocz. XX w. Orientowany, murowany, o wntrzu salowym, z wie od poudnia. Prezbiterium nakrywa krzyowo-ebrowe sklepienie trjdzielne, naw polichromowany strop drewniany. W zakrystii rzebiony portal z 1521 r., na cianach caopostaciowe pyty nagrobne z lat 1560-1595.

Gniewomierz - d. woj. legnickie
- Koci filialny w. Antoniego, wzmiankowany w 1251 r., obecny wzniesiony ok. 1500 r., gruntownie przebudowany w XVIII w., odnawiany w 1965 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z prostoktnym prezbiterium, z wie od zachodu. W kruchcie malowany w motywy rolinne belkowy strop. Wyposaenie wntrza drewniane, barokowe, z XVIII w.; zachowao rwnie ciekawy, malowany na desce obraz ze scen Hodu pasterzy, pochodzcy z ok. 1550 r., oraz bogate, drewniane, renesansowe epitafium pastora Grunewalda z 1615 r.

Gniewoszw - d. woj. wabrzyskie
- Koci filialny w. Michaa Archanioa, wzniesiony w stylu barokowym w 2. po. XVIII w. Murowany, jednonawowy, z trjbocznie zamknitym, nie wydzielonym prezbiterium nakrytym kolebk z lunetami oraz z czworoboczn wie od zachodu. We wntrzu renesansowa kamienna chrzcielnica z XVI w., trzy rokokowe rzebione otarze, a w zakrystii dwa barokowe kielichy i rokokowa monstrancja z koca XVIII w.

Goczakw - d. woj. wabrzyskie
- Koci filialny Narodzin NMP, wzmiankowany w 137G r. Obecny wzniesiony w pocztkach XVI w., gruntownie restaurowany ok. 1850 r., odnowiony w 1964 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie od zachodu i prostoktnym prezbiterium nakrytym dwuprzsowym sklepieniem krzyowo-ebrowym.

Godzicin - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny w. Trjcy, wzmiankowany w 1353 r. Obecny, gotycki, wzniesiony w 2. po. XVI w., restaurowany w XIX w. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wszym trjbocznie zakoczonym prezbiterium, o wntrzu nakrytym drewnianym stropem. W prezbiterium renesansowe epitafium z ok. 1588 r. i fragmenty renesansowego otarza z ok. 1602 r.
- Obok drewniana dzwonnica o konstrukcji supowej, nakryta namiotowym dachem, pochodzca z 1877 r.

Godzikowice - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny Znalezienia Krzya w., obecny, gotycki, wzniesiony w 2, po. XVI w., przebudowany w XVIII w. Orientowany, murowany, jednonawowy, z prostoktnym prezbiterium, oskarpowany, nakryty dachem dwuspadowym zwieczonym omioboczn sygnaturk. Barokowe wyposaenie wntrza zachowao rwnie olejny portret ksicia legnicko-brzeskiego Jerzego Wilhelma z 1675 r.

Godziszowa - d. woj. legnickie
- Koci filialny w. Szczepana, wzmiankowany w 1318 r., obecny wzniesiony w XV w., przebudowany w XVIII w. Orientowany, murowany, salowy, z prostoktnym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym.

Gogoowice - d. woj. legnickie
- Koci filialny w. Katarzyny, wzmiankowany w 1305 r., obecny gotycki, wzniesiony w XV w., przebudowany w 1717 r., restaurowany w XIX w. Orientowany, murowany, jednonawowy, oskarpowany, z wie od zachodu i kwadratowym prezbiterium. We wntrzu barokowy otarz i ambona pochodzce z l. po. XVIII w.

Gogow - d. woj. wabrzyskie
- Dwr (dom. nr 56), pierwotnie renesansowy z 1538 r., przebudowany w 1572 r. i w l. po. XVIII w., uleg gruntownej modernizacji w 1894 r Murowany, zaoony na prostokcie, trzytraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachem amanym, zachowa na elewacjach fragmenty dekoracji sgraffitowej oraz kilka sklepionych kolebk sal na parterze.
- Koci filialny w. Marcina, gotycko-bar okowy, wzmiankowany w 1219 r., obecny wzniesiony w XV w., powikszony od poudnia w XVIII w., remontowany w 1877 i 1959 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z pierwotnie kwadratowym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym, poszerzonym o dodatkowy chr od poudnia.
- Ruiny wiatraka holenderskiego, wzniesionego w pocz. XIX w., pooonego na poudnie od wsi.

Gola - d. woj. wabrzyskie
- Ruiny zamku zbudowanego w stylu renesansowym ok. 1580 r., powikszonego w latach 1600-1610, przebudowanego w pocz. XVIII w., restaurowanego w XIX i pocz. XX w., zniszczonego w 1945 r. Murowany, zaoony na czworoboku, z wewntrznym dziedzicem, dwutraktowy, dwukondygnacjowy, z wysz czci wieow w naroniku poudniowo-wschodnim, o elewacjach ozdobionych geometryczn dekoracj sgraffitow, z bogatym rzebionym portalem wjazdowym z 1580 r.

Gola widnicka - d. woj. wabrzyskie
- Koci filialny 5w. Marcina, wzmiankowany w 1335 r. Obecny wzniesiony ok. 1500 r., przebudowany w XVIII w., powikszony o wie na przeomie XIX i XX w., restaurowany w 1959 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie od zachodu i kwadratowym prezbiterium nakrytym sklepieniem gwiadzistym. We wntrzu renesansowy obraz w Marcina z pocz. XVII w., dwa otarze i ambona. klasycystyczne, z pocz XIX w.

Golanka Dolna - d. woj. legnickie
- Koci filialny MB Krlowej Korony Polskiej, wzniesiony w pnym redniowieczu, gruntownie rozbudowany ok. 1755 r. restaurowany w latach 1959 i 1970. Jednonawowy, z prostoktnym prezbiterium, nakryty dachem dwuspadowym z sygnaturk o cebulastym hemie. We wntrzu drewniana, barokowa ambona z 2. po. XVII w., a we wschodniej przyporze kamienny krzy pokutniczy.

Golejw - d. woj. jeleniogrskie
- Kocifilialny witych Feliksa i Adaukta, wzniesiony ok. 1784 r., restaurowany w 1843 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z poligonalnie zamknitym prezbiterium i wie od zachodu. Wntrze nakryte kolebk z lunetami zachowao kamienn chrzcielnic z 1748 r.

Goldzin-Glinica - d. woj. legnickie
- Paac barokowy, pierwotny, wzniesiony najprawdopodobniej ok. 1680 r. jako zaoenie otoczone fos, przebudowany w 2. po. XVIII w., restaurowany ok. 1900 r. Murowany, zaoony na czworoboku, dwukondygnacjowy, nakryty dwuspadowym dachem amanym z lukarnami, ujtym w wolutowe szczyty. Wntrze dwu- i trzytraktowe nakrywaj sklepienia kolebkowo-krzyowe ozdobione dekoracj stiukow. Zachoway si rwnie kaflowe piece z XVIII w.

Goliszw - d. woj. legnickie
- Koci filialny Narodzenia NMP, wzmiankowany w 1399 r. Pierwotny wzniesiony w XV w., gruntownie przebudowany w 1731 r., restaurowany w 1917 i 1958 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wszym prezbiterium, z czworoboczn wie od zachodu, wyej przechodzc w omiobok o konstrukcji drewnianej, zwieczony barokowym hemem Na elewacjach fragmenty pnogotyckiego portalu i dekoracji sgraffitowej. We wntrzu barokowy otarz i ambona z ok. 1740 r. oraz kilka nagrobkw z XVI i XVII w.

Gorzanw - d. woj. wabrzyskie
- Zamek pierwotny, redniowieczny, pooony by na pnoc od budowli obecnej, zniszczony w czasie wojen husyckich. uleg ostatecznej rozbirce w 1805 r. Nowy paac na obecnym miejscu rozpoczto wznosi ok. 1573 r., a rozbudowano do obecnych rozmiarw w latach 16531657 pod kierunkiem Wawrzyca Nicelo, a pniej Carove. Ponowna przebudowa nastpia w 1735 r. wg daty na wiey zamkowej, po 1900 r. za nastpio odnowienie caoci, szczeglnie dekoracji fasad zewntrznych. Opuszczony w 1945 r., zosta poddany pracom zabezpieczajcym w latach 1961-1963. Ten waciwie pnorenesansowy paac zosta zaoony na planie prostokta wok wewntrznego dziedzica z odrbn czci gospodarcz od poudnia. Skrzydo rodkowe, trzykondygnacjowe, jedenastoosiowe, nakrywa dach siodowy, wsparty na fryzie arkadkowym 2 lunetami. Fasady pokrywa dekoracja sgraffitowa o motywach geometrycznych i wiciach rolinnych. Ponad gzymsem wznosz si trzy trjktne szczyty. Drugie pitro fasady skrzyda gwnego od strony dziedzica zamykaj loggie, pochodzce z 1735 r. O rodkow akcentuje wysoka wiea z portalem wejciowym, i dwustronnymi schodami. Z dawnych, bogatych wntrz zachowaa si jedynie sala balowa z piknymi stiukowymi dekoracjami na suficie oraz kilka sal z belkowymi, malowanymi stropami, ponadto czciowo uszkodzone wntrza sali teatralnej i kaplicy.
- Pierwotne barokowe zaoenie ogrodowe ulego powanemu zniszczeniu, w XIX w., a pozosta z niego jedynie pawilon parkowy, pochodzcy z lat 1635-1640, wykonany przez Wawrzyca Nicelo jako kopia pawilonu w Schonbrunnie pod Wiedniem. Jest to budowla kolista z centraln kopu ozdobion bogat dekoracj stiukow. Zachowa si rwnie mniejszy pawilon, zbudowany w stylu klasycystycznym ok. 1800 r.
- Dwr (nr 47), pierwotny wzniesiony w 1573 r., gruntownie przebudowany w XIX w. Murowany, dwutraktowy, z sieni przelotow na osi, dwukondygnacjowy, nakryty dachem dwuspadowym,
- Koci parafialny w. Marii Magorzaty, wzmiankowany w 1341 r., gotycki, gruntownie przebudowany ok. 1658 r., restaurowany w XIX w. Murowany, orientowany, jednonawowy, na planie krzya, z trjbocznie zakoczonym prezbiterium, z wie od zachodu. Nad prezbiterium sklepienie gotyckie ozdobione bogat dekoracj stiukow z ok, 1658 r. We wntrzu rokokowy otarz gwny i pnobarokowe dwa boczne, wszystkie pochodzce z XVIII w.
- W murze otaczajcym cmentarz trzy barokowe kaplice powstae wspczenie z przebudow kocioa i dwie bramy pochodzce z tego samego okresu.
- Dom (ul. Kodzka l) klasycystyczny wzniesiony w pocz. XIX w. Murowany, dwutraktowy, dwukondygnacjowy, o elewacjach podzielonych pilastrami spoczywajcymi na boniowanym parterze.

Gorzesaw - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny M Boskiej, wzmiankowany w 1376 r., obecny, gotycki, wzniesiony w XV w., przebudowany czciowo w XIX w. Orientowany, murowany, oskarpowany, jednonawowy, z wszym, trjbocznie zakoczonym prezbiterium i dostawion do wie od pnocy. We wntrzu barokowy otarz gwny i klasycystyczny prospekt organowy.

Gostkw - d. woj. wabrzyskie
- Koci parafialny w. Rodziny, wzmiankowany w 1335 r., obecnie gotycki, wzniesiony w XV w., przebudowany w 2. po. XVIII w., remontowany w 1957 i 1961 r. Orientowany, murowany, jednonawowy z wie od zachodu i kwadratowym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym. We wntrzu pnogotycka rzeba MB Bolesnej z pocz. XVI w., trzy barokowe otarze i ambona z koca XVII w.
- Ruiny kocioa ewangelickiego, wzniesionego w 1785 r., zniszczonego w 1945 r. Byo to zaoenie prostoktne z wie od zachodu i bogatymi architektonicznymi portalami wejciowymi.
- Ruiny wiatraka holenderskiego, zbudowanego w 2. pot. XVIII w.

Goszcz - d. woj. wrocawskie
- Ruiny paacu rokokowego, wzniesionego w latach 17491755, restaurowanego w XIX w., czciowo zniszczonego w 1945 r. Cao zgrupowana jest wok prostoktnego dziedzica podjazdu, ktrego o gwn stanowi budynek paacu z pkolistymi cznikami przechodzcymi na bokach w oficyny mieszkalne i budynki gospodarcze. Wjazd, znajdujcy si w prostopadle ustawionym skrzydle wozowni akcentuje niewielka wieyczka.
- Na terenie dawnego parku znajduje si budynek oranerii, wzniesiony w 1749 r., przebudowany w XIX w., .czciowo zniszczony w 1945 r. Murowany, prostoktny, o salowym wntrzu z zachowanymi fragmentami bogatego podziau architektonicznego.
- Koci parafialny Wspomoycielki Wiernych, wzmiankowany w 1291 r. Obecny, barokowy, wzniesiony ok. 1778 r., restaurowany w 1960 r. Murowany, jednonawowy, z wszym, pkolicie zakoczonym prezbiterium, z wie od zachodu, o wntrzu nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami.
- Koci ewangelicki, barokowy, wzniesiony w latach 1743 1749, opuszczony w 1945 r. Murowany, prostoktny, z wie od zachodu, o wntrzu wypenionym kondygnacjami empor i nakrytym drewnianym sklepieniem pozornym.

Gociszw - d. woj. jeleniogrskie
- Ruiny zaniku wzmiankowanego ju w 1294 r., wzniesionego zapewne w kocu XIV w., w obecnej formie powstaego po przebudowie pnorenesansowej ok. 1603 r. przy zachowaniu wczeniejszych fragmentw, zniszczonego w 1945 r., zabezpieczonego jako trwaa ruina w 1965 r. Jest to zaoenie obronne, otoczone fos z wod, z wewntrznym dziedzicem ciany skrzyde zwieczone bogato rzebionymi trjktnymi szczytami, dekorowane byy sgraffitem o motywach geometrycznych. Wejcie pro- wadzi obecnie przez barokowy, kamienny most oraz bogato rzebiony, renesansowy portal gwny. Na pnoc rozcigaj si murowane zabudowania gospodarcze, wzniesione w pocz. XVII w., przebudowane w XVIII w.
- Koci parafialny MB Czstochowskiej, pnoromaski, zosta zbudowany ok. po. XIII w. Orientowany, murowany z kamienia, jednonawowy, o wntrzu nakrytym kasetonowym stropem z 1595 r., z kwadratowym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym spywajcym na naronikowe suki o kapitelach ozdobionych dekoracj rolinn. Pierwotn absyd rozebrano w pocz. XVII w., prezbiterium przeduono o jedno przso, a nastpnie zamknito trjbocznie przy uyciu starego materiau budowlanego. W absydzie zwraca uwag bogaty fryz pkolisty i filarki z kapitelami umieszczone w naroach. W cianie pnocnej skromny, wczes-nogotycki portal, a od zachodu kwadratowa wiea. We wntrzu zachoway si: na cianie prezbiterium malowido z pocztkw XV w., drewniany otarz i ambona z ok. 1600 r., oraz chrzcielnica z pokryw z 1575 r. w stylu renesansowym, na tczy malowany krucyfiks z 1503 r., w prezbiterium pnogotyckie tabernakulum kamienne, a na cianach kilka epitafiw i nagrobkw z XVII i XVIII w.

Goworw - d. woj. wabrzyskie
- Koci filialny witych Piotra i Pawa, wzmiankowany w 1360 r., obecny wzniesiony ok. 1508 r., rozbudowany w 1631 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z trjbocznie zamknitym prezbiterium, z oskarpowan wie od zachodu. We wntrzu renesansowa chrzcielnica z pocztkw XVII w. oraz barokowa ambona i dwa otarze boczne z koca XVII w.
- Obok w murze cmentarnym barokowa brama z po. XVIII w.

Gra - d. woj. leszczyskie
- Wymieniona ju w 1155 r. jako osada obok grodu kasztelaskiego, otrzymaa przed 1289 r. prawo magdeburskie, rozwijajc si jako orodek sukienniczy dla okolicznych terenw rolniczo-hodowlanych. Na skutek przeprowadzonych podziaw lska znalaza si Gra w 1319 r. w obrbie dzielnicy cinawskiej ksicia Jana, nastpnie, po kilkakrotnym przechodzeniu z rk do rk, przypada wraz z Gogowem w 1384 r. Piastom cieszyskim. Od pocztkw XIV w. a po w. XVIII istnia tu sd dworski, wydajcy orzeczenia na podstawie prawa polskiego. Ten do spokojny, oparty na rzemiole, rozwj miasta przerwaa dopiero wojna trzydziestoletnia, gdy wskutek poaru, rozbojw i morowej zarazy prawie cakowicie opustoszao. Mimo tego jednak Gra nadal bya do powanym centrum wymiany handlowej pomidzy lskiem a Wielkopolsk. W cigu XVIII i l. po. XIX w. du rol w yciu gospodarczym miasta odgrywao mynarstwo wiatrakowe, tak e w 1840 r. na jego obszarze znajdowao si ponad osiemdziesit wiatrakw. W 2. po. XIX w. powstao tu kilka zakadw przemysu spoywczego, ktry i w chwili obecnej jest podstaw dalszego rozwoju miasta.
- Zamek (ul. amana) zbudowano w poudniowej czci miasta na przeomie XIV i XV w., by moe na miejscu dawniejszego grodu. Zaoony na czworoboku z kolistymi basztami na naroach i wczony w obrb murw miejskich. Przebudowa zamku na wizienie w XIX w. zniszczya zupenie dawne wntrza, obecnie zachoway si jedynie fragmenty gotyckich fasad i kwadratowa wiea, restaurowana ostatnio w 1960 r.
- Mury obronne, wzniesione w kocu XIV w., jako murowane z cegy posiaday dwie bramy: Polsk wschodni i Gogowsk zachodni, oraz kilka baszt. Wrd ocalaych po XIX-wiecznych rozbirkach, a zabezpieczonych w 1962 r., fragmentw w poudniowej czci miasta, zachowaa si rwnie wysoka, czworoboczna wiea bramy Gogowskiej, z ostroukowym przejazdem, nakryta namiotowym hemem.
- Koci parafialny w. Katarzyny, wymieniany w dokumen- cie w 1302 r., w obecnej formie zrealizowany zosta w latach 1457-1552 (po poarze poprzedniego). Restaurowany po poarze w 1759 r., uleg czciowemu zawaleniu si partii sklepie i wiey zachodniej w 1963 r Odbudowany w latach 1964-1965, jest budowl orientowan, murowan z cegy, trzynawow, halow, z prezbiterium zakoczonym szeciobocznie, otoczonym ambitem i wiecem kaplic. Nawa rodkowa w prezbiterium zwa si nieco i posiada na osi filar dzielcy dwie poowy szecioboku. Cao nakrywaj sklepienia gwiadziste, a cz zachodni wspczesny strop z 1965 r. Fasad zachodni z trjktnym szczytem flankuj dwie nie ukoczone wiee o pnogotyckich formach. Wntrze zachowao wyposaenie barokowe z 2. po. XVIII w.
- Koci pomocniczy Boego Ciaa (cmentarny), pnogotycki, wzniesiony zosta w pocztkach XVI w., powanie przebudowany w XVIII w. Orientowany, murowany, jednonawowy, o wntrzu nakrytym drewnianym sklepieniem pozornym, zachowa fragmenty rzebionego otarza z 1512 r.
- Obok barokowa kalwaria z 1741 r.

Gra w. Anny - d. woj. legnickie
- Koci ptniczy w. Anny, barokowy, wzniesiony w 1716 r., powikszony o dziedziniec w 1740 r., czciowo uszkodzony w 1945 r. Murowany na prostokcie, jednonawowy, nakryty dwuprzsowym sklepieniem kolebkowym z lunetami. Od zachodu przylega do kocioa czworoboczny dziedziniec otwarty pkolistymi arkadami od wntrza.

Grka - d. woj. wrocawskie
- Paac, pochodzcy w obecnej formie z 2. po. XIX w., zachowa w swym wntrzu dawn, romask kaplic NP Marii, ufundowan przez Piotra Wasta dla przybyych tu ok. 1121 r. augustianw. Od zachodu dostawiono do niej w latach 1524-1553 cz mieszkaln, powikszon w 1585 r., a cao gruntownie przebudowano w formach eklektycznych w latach 1885-1891. Wntrze kaplicy, zachowane obecnie, jest salowe z prostoktnym prezbiterium nakryte sklepieniem krzyowym. Rozplanowanie obecnego zaoenia obok kaplicy z zachowanymi fragmentami murw i wiey stanowi pozostao Istniejcego tu niegdy zamku redniowiecznego. Przed wejciem do zamku znajduj si dwa rzebione w granicie lwy, romaskie, pochodzce z XII w. i zwizane z krgiem rzeb z pobliskiej gry ly.

Grzyca - d. woj. legnickie
- Koci filialny w. Jzefa, wzmiankowany w 1356 r. Obecny, wzniesiony w XIV w., przebudowany w XVIII w. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie od zachodu i wyduonym, zakoczonym trjbocznie, oskalpowanym prezbiterium. We wntrzu barokowe drzwi drewniane, klasycystyczny prospekt organowy i kilka pyt nagrobnych z XVI i XVII w.

Grzyce - d. woj. wrocawskie
- Dwr, pierwotnie renesansowy, z przeomu XVI na XVII w., rozbudowany w stylu barokowym ok. 1700 r., restaurowany w XIX w. Prostoktny, z silnie wysunitym ryzalitem, dwutraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachem czterospadowym, rozdzielonym trjktnym szczytem ryzalitu.

Grzyn - d. woj. legnickie
- Ruiny kocioa w. Michaa, gotyckiego, wzniesionego w XV w,, czciowo przebudowanego w XVIII i XIX w., od 1910 r. pozostajcego w ruinie. Orientowany, murowany, jednonawowy, oskarpowany, z prostoktnym prezbiterium i wie od zachodu.

Grabina - d. woj. wabrzyskie
- Most barokowy na rzece Strzegomce, zbudowany w XVIII w., remontowany ostatnio w 1968 r. Murowany z kamienia, trjprzsowy, o filarach poczonych kolebk i wzmocnionych ostrogami przeciwlodowymi, ujty w proste balustrady nakryte paskimi pytami.

Grabiszyce - d. woj. jeleniogrskie
- Koci parafialny w. Antoniego Padewskiego, pierwotny wzmiankowany w 1346 r., obecny wzniesiony w 2. po. XVIII w., restaurowany w 1958 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z nie wyodrbnionym prezbiterium, z kwadratow wie od zachodu. Wntrze, nakryte sklepieniem krzyowym, zachowao pnobarokowe wyposaenie pochodzce z ok. 1782 r. oraz kilka epitafiw z XVIII w.

Grabowno Mae - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny Podwyszenia Krzya w., wzniesiony w 1655 r., remontowany po 1666 r., restaurowany w pocz. XX w., a ostatnio w 1958 r. Orientowany, drewniany, o konstrukcji wiecowej wzmocnionej .supami, jednonawowy, z wie od zachodu i wszym trjbocznie zakoczonym prezbiterium, o wntrzu nakrytym drewnianym stropem, o podziale kasetonowym.

Granowiec - d. woj. legnickie
- Koci filialny Serca Pana Jezusa, wzmiankowany w 1315 r. Obecny wzniesiony w l. po. XVI w., restaurowany w XIX w., odnowiony w 1961 r. Murowany z kamienia amanego, jednonawowy, z wydzielonym, prostoktnym prezbiterium i wie od poudnia. We wntrzu przycienne, pnogotyckie sakramentarium z XVI w., drewniany barokowy Otarz i ambona z l. po. XVIII w., drewniane, malowane epitafium ze scen Wniebowstpienia z 1619 r. oraz kilka kamiennych pyt nagrobnych z XVIII i XIX w.

Grbocice - d. woj. legnickie
- Paac, pierwotnie renesansowy, wzniesiony w pocz. XVII w., powikszony ok, po. XVIII w., przebudowany w l. po. XIX w,, uszkodzony w 1945 r. Murowany, zaoony "na prostokcie, dwukondygnacjowy, nakryty dachem dwuspadowym z powiekami. Elewacja frontowa, ujta na naroach boniowanymi pilastrami, zachowaa w parterze renesansowe, kamienne obramienia okien. Na jej osi rodkowej rzebiony w piaskowcu bogaty portal ujty po bokach kolumnami na tle pilastrw i rzebionymi postaciami kobiecymi. Kolumny podtrzymuj belkowanie zwieczone wolutowym szczytem z tarczami herbowymi, puttami i owalnym kartuszem. Wntrza trzytraktowe, z obszern sieni na osi, zachoway kilka sal ze sklepieniami kolebkowymi z lunetami.
- Zachowane zabudowania gospodarcze obejmuj barokowy spichlerz z XVIII w., nakryty dachem amanym, i oficyn mieszkaln z XIX w.
- Koci parafialny w. Marcina, gotycki, wzniesiony ok, 1500 r., regotycyzowany w kocu XIX w. Orientowany, murowany z kamienia i cegy, jednonawowy, z czworobocznym prezbiterium, z wie od zachodu, w caoci oskarpowany, nakryty dachem dwuspadowym Grne kondygnacje wiey dziel ostroukowe blendy. We wntrzu nakrytym paskim drewnianym stropem zachowa si szereg pyt nagrobkowych z XVII i XVIII w.
- Domy mieszkalne, klasycystyczne, wzniesione w l. po. XIX w Murowane, parterowe, nakryte dwuspadowymi dachami z powiekami, akcentowane od drogi ozdobnymi szczytami z podziaem pilastrowym.

Grobla - d. woj. jeleniogrskie
- Dwr wzniesiony w kocu XVI w., jako zaoenie renesansowe, by moe otoczone wod, przebudowywany w XVIII i XIX w., restaurowany w 1960 r. Murowany, prostoktny, z oskarpowanymi naronikami dwukondygnacjowy, nakryty dachem czterospadowym. Na elewacjach zachowane fragmenty geometrycznej dekoracji sgraffitowej.
- Koci filialny w. Anny, wzmiankowany w 1399 r. Obecny wzniesiony w 2, po. XV w., przebudowany w XVI w., restaurowany w XIX w., remontowany w 1959 r. Orientowany, murowany, salowy, z prostoktnym, oskarpowanym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym wspartym na rzebionych wspornikach. Od poudnia prowadzi do nawy rzebiony w piaskowcu, uskokowy, ostroukowy portal zwieczony bocznymi sterczynami.

Grodziec - d. woj. legnickie
- Ruiny zamku wzniesionego na wysokiej bazaltowej grze. Pierwotnie istnia tu grd wzmiankowany w 1155 r., od 1250 r. wymieniany jako kasztelaski. Istniejcy zapewne od pocz. XIV w. zamek, w 1473 r. zosta zakupiony przez ksicia legnickiego Fryderyka I, ktry przystpi do rozbudowy poprzedniego zaoenia przy udziale Baeja Ros z Wrocawia, Bartosza Bloeschucha z Legnicy i kamieniarza Jana Trauernichta ze Zgorzelca. Zamek zaoono na planie wyduonego szecioboku z basztami na naroach i kwadratow wie na osi. W 1522 r. w czci zachodniej Wendet Rosskopf wznis budynek mieszkalny oraz dwie potne basteje od pnocy i poudnia, przystosowane do broni palnej. W XVIII w. zamek zosta opuszczony, a przeprowadzona w latach 1906-1908 odbudowa, wg projektw Bodona Ebhardta, zatara wiele zabytkowych fragmentw. Powanie zniszczony w 1945 r., po odbudowie w latach 1960-1962, zosta w czci adaptowany na stacj turystyczn.
- Paac, pooony poniej wzgrza zamkowego, w rozlegym parku, wzniesiono w latach 17181727, przypuszczalnie wg projektw J. Peintnera. Cao zbudowana na planie prostoktnej podkowy, trzykondygnacjowa, o elewacjach ozdobionych pilastrami podtrzymujcymi dachy mansardowe. Korpus posiada silnie zaakcentowan o rodkow przez umieszczenie bogatego portalu balkonowego w ryzalicie i wprowadzenie przelotowej sklepionej sieni. We wntrzu zachowao si kilka sal o pnobarokowej dekoracji.
- Koci filialny Narodzenia NMP, pierwotny, wzniesiony w redniowieczu w stylu gotyckim, uleg zniszczeniu w czasie wojny trzydziestoletniej. Odbudowany w latach 1684-1688, zosta powikszony o wie i poddany gruntownej konserwacji w 1826 r., ktra w powanym stopniu nadaa budowli obecn eklektyczn szat.

Grodziszcze - d. woj. wabrzyskie
-Koci filialny MB Czstochowskiej, wzmiankowany w 1335 r Obecny wzniesiony w 1497 r., gruntownie przebudowany w 1775 r., restaurowany w 1963 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie od zachodu, bez wydzielonego prezbiterium, o wntrzu wypenionym kondygnacjami empor. Zachowa na cianach renesansowe i barokowe pyty nagrobne i epitafia.

Grodziszcze - d. woj. wabrzyskie
- Paac pnobarokowy, wzniesiony ok. po. XVIII w., przebudowany w pocz. XX w. Murowany, rozplanowany na prostokcie, trzytraktowy, z przelotow sieni na osi, dwukondygnacjowy, nakryty dachem amanym z lukarnami. Mimo adaptacji cz pomieszcze parteru zachowaa sklepienia kolebkowe.
- Koci parafialny w. Anny, gotycko-renesansowy, wzmiankowany w 1259 r. Obecny, wzniesiony w pocz. XVI w., przebudowany w l. po. XVIII w., restaurowany w latach 1826, 1927 i 1959. Orientowany, murowany, salowy, z kwadratowym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowym, o zniszczonych obecnie ebrach, nakryty dachami dwuspadowymi z omioboczn sygnaturk na kalenicy. W prezbiterium pnogotycki, piaskowcowy portal, renesansowa, kamienna chrzcielnica z 1585 r. i pnobarokowy prospekt organowy.

Gronw - d. woj. jeleniogrskie
- Paac barokowy, wziesiony w 2. po. XVIII w., restaurowany w pocz XX w. Jest to budynek dwutraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachem amanym, o fasadzie frontowe] zaakcentowanej na osi trjktnym szczytem.
- Koci filialny NMP Krlowej Korony Polskiej, wzniesiony w 1801 r. na miejscu wczeniejszego, wymienianego w 1346 r. Zaoony na czworoboku, z wie na osi krtszej, nakryty dachem amanym. We wntrzu, obok dwupitrowych empor, zachowa klasycyzujcy wystrj zoony z otarza, ambony i prospektu organowego oraz kamienne epitafium z 1673 r.

Grudza - d. woj. jeleniogrskie
- Koci parafialny NMP, wzniesiony w obecnej formie w latach 1765-1768, restaurowany w 1772 r., najprawdopodobniej w drodze rozbudowy pnoredniowiecznego zaoenia, restaurowany w 1962 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z kwadratowym prezbiterium, z wie od zachodu. Wntrze nakryte jest sklepieniami aglastymi spywajcymi na przycienne pilastry o kompozytowych kapitelach. Otarz i ambona rokokowe, obok kamienna chrzcielnica z XVII w. oraz ciekawe antependium ze srebrnej blachy z trybowanym ornamentem i dat 1776 r.

Gryfw lski - d. woj. jeleniogrskie
- Wymieniany jako osada handlowa nad Kwis w 1249 r., prawa miejskie na wzr Lwwka otrzyma w 1354 r. Pooony na skrzyowaniu dwch szlakw handlowych: jednego Bolkw-Jelenia Gra-Luba i drugiego Bolesawiec-Lwwek-Czechy, rozwija si do szybko, rwnie w oparciu o miejscowe tkactwo lnu. Rzemioso to spowodowao, e od XVI w. Gryfw sta si gwnym orodkiem tkackim dla Pogrza Izerskiego, tracc to znaczenie dopiero po wojnie trzydziestoletniej. Niszczony kolejnymi poarami (1427, 1624, 1634) i epidemiami, dopiero w 2. po. XX w. oywa ponownie jako orodek przemysowy okolicznego, rolniczego regionu.
- Ratusz pierwotny, renesansowy, z po. XVI w,, przebudowano gruntownie w XVIII w., w trakcie restauracji w 1849 r. niszczc barokowe wyposaenie sal. Rwnie wiea, pochodzca z 1632 r., po poarze w 1929 r., otrzymaa obecn "nowoczesn" nadbudow z elbetu.
- Mury miejskie, wzniesione z kamienia w kocu XIV w., posiaday trzy bramy: Zytowsk, Lubask i Jeleniogrsk. Podwyszone w 1404 r.., w 1513 r. otrzymay czwart bram Kocieln (Lwweck). Uzupeniane i modernizowane w wiekach nastpnych, po rozbirkach prowadzonych w latach 1837-1845, zachoway si do chwili obecnej jedynie wefragmentach na obwodzie dawnego, redniowiecznego miasta.
- Koci parafialny w. Jadwigi, wzmiankowany w 1252 r., w obecnej formie zosta ukoczony w 1512 r., czciowo odbudowany po poarze w 1603 r., restaurowany w XIX w., i odnowiony w 1956 r. Orientowany, murowany, trzynawowy, halowy, z poigonalnie zakoczonym prezbiterium, nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym, nawami bocznymi nakrytymi sklepieniami sieciowymi z 1512 r. i naw gwn nakryt sklepieniem kolebkowym z lunetami, ozdobionym ciekaw dekoracj sgraffitow z 1551 r., odkryt w 1928 r., a konserwowan w 1964 r. Od poudnia przylega do nawy, doem czworoboczna, wyej przechodzca w omiobok wiea. We wntrzu otarz gwny z 1606 r., dzieo Pawa Meynera z Marienburga, w stylu renesansowym, caopostaciowy nagrobek rodziny Schaftgotschw z ok. 1585 r. dzieo Hansa Klintscha z Pimy (Saksonia), renesansowa chrzcielnica z 1578 r., trzy otarze barokowe z 1686 r., i ambona wykonana w 1728 r. przez miejscowego rzebiarza Lienalda.
- Kaplica cmentarna w. Wawrzyca, wzniesiona pierwotnie w 1560 r., po kolejnych przebudowach w 1605 i 1856 r., jest budowl prostoktn, zamknit trjbocznie, o wntrzu nakrytym drewnianym stropem.
- Domy mieszkalne, zachowane w pierzejach wok rynku, metrykami swymi sigaj koca XVI i pocz. XVII w. Murowane z kamienia, o ukadzie szczytowym, wielotraktowe, do pocz. XX w. otwieray si do rynku jedno- lub dwuprzsowymi podcieniami kryjcymi reprezentacyjne, sklepione sienie. Przebudowywane w XVIII i XIX w., czciowouszkodzone w 1945 r., zatraciy w powanym stopniu swj pierwotny charakter reprezentacyjnych domw kupieckich. Grzdy Dolne - d. woj. wabrzyskie
- Koci filialny w. Jadwigi, wzmiankowany w 1374 r. Obecny, gotycki, wzniesiony ok. 1550 r., uleg przebudowie w XVII i XVIII w., remontowany w 1964 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z kwadratowym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym z dostawion od poudnia wie. Na elewacjach zachowane fragmenty geometrycznej dekoracji sgraffitowej, a we wntrzu rzebiony renesansowy otarz z 2. po. XVI w.

Grzdy-Wojaczw - d. woj. wabrzyskie
- Ruiny zamku redniowiecznego, zbudowanego z kamienia i otoczonego fos. Pierwotnie ksicy, od koca XIV w. przekazany rodom rycerskim, po zniszczeniu w 1437 r. do chwili obecnej pozostaje ruin z widocznymi fragmentami murw obwodowych.

Grzmica - d. woj. wabrzyskie
- Koci filialny Narodzenia NMP, pierwotny wzniesiony po 1558 r., gruntownie przebudowany w 1754 r., restaurowany w 1847 r. Jednonawowy o konstrukcji drewnianej na podmurwce kamiennej, z dostawion od pnocy kwadratow wie z namiotowym hemem. We wntrzu zachowane; renesansowe chrzcielnica, ambona i awki, barokowy otarz gwny, a na wiey dzwon z 1558 r.

Grzybiany - d. woj. legnickie
- Kocifilialny w. Zofii, wzmiankowany w 1399 r. Obecny wzniesiony w XV w., przebudowany w XVIII w., restaurowany w pocz. XX w Orientowany, murowany z kamienia i cegy, jednonawowy, bez wydzielonego prezbiterium z czworoboczn -wie od zachodu. Nawa nakryta drewnianym stropem o renesansowych, profilowanych belkach; prezbiterium sklepieniem krzyowym o ceglanych ebrach wspartych na kamiennych konsolach z rzebionymi przedstawieniami prorokw i w. Katarzyny. Otarz gwny, barokowy, z koca XVII w., drewniana renesansowa ambona z 1664 r., prospekt organowy z l. po. XIX w., a na cianach kilka kamiennych nagrobkw z XVIII i XIX w.

Guw - d. woj. wrocawskie
- Oficyna dworska pierwotna wzniesiona w kocu XVII w., gruntownie przebudowana w XIX w. Murowana, prostoktna, dwutraktowa, dwukondygnacjowa, nakryta dachem dwuspadowym.
- Koci ewangelicki, pierwotny gotycki z 2. po. XVI w., gruntownie przebudowany w 2. po. XIX w. Orientowany, murowany, oskarpowany, jednonawowy, z prostoktnym prezbiterium i wie od zachodu. We wntrzu gotyckie sakramentarium przycienne, renesansowa ambona z pocz. XVII w. oraz szereg caopostaciowych pyt nagrobnych z XVII w.

---------------------------
k o n i e c    l i t e r y   G