Zabytki miejscowoci dolnolskich
l i t e r a   H

Henrykw - d. woj. wabrzyskie
- Znajduje si tu zesp klasztorny zakonu cystersw, ufundowany w 1222 r. przez kanonika wrocawskiego Mikoaja, jako filia opactwa w Lubiu. W 1227 r. przybyli tu zakonnicy, w ktrych wadaniu pozostawa klasztor a do 1810 r. Po kasacje zesp ten sta si rezydencj ksic do 1945 r. Po dziaaniach wojennych, w pocztkowym okresie, cz klasztoru uytkowana bya jako orodek kolonijny, od 1965 r. przechodzc na wasno Wrocawskiego Przedsibiorstwa Hodowli Rolin i Nasiennictwa, ktre po powanych pracach adaptacyjnych i odnowieniu elewacji w 1973 r. zaoyo tu Stacj Hodowli Rolin i Technikum Nasiennicze.
- Koci Narodzenia NMP, pierwotny konsekrowany w 1228 r., uleg zniszczeniu w czasie na jazdu - Tatarw w 1241 r. Odbudow jego rozpoczto wkrtce i ju do 1260 r. wzniesiono prezbiterium i transept, powikszajc cae zaoenie o trzy zachodnie przsa po po. XIV w. Obecnie jest to wczesnogotycka budowla ceglana (pierwotnie nie tynkowana) z czciami konstrukcyjnymi z piaskowca, orientowana trzynawowa bazylika z transeptem, zaoona na rzucie krzya aciskiego. Prezbiterium picionawowe z prostoktnym obejciem, obecnie przerwanym w czci pnocnej z powodu braku dwch przse, nakrywaj sklepienia krzyowo-ehrowe spywajce na przycienne suki i wsporniki o kielichowych kapitelach czciowo ozdobionych dekoracj rolinn. W systemie konstrukcyjnym korpusu ciar sklepie nawy gwnej zosta przerzucony nad nawami bocznymi za pomoc ukw oporowych, zachowanych obecnie jedynie nad naw pnocn. Wczesnogotyckie maswerki okienne zachowane s tylko w kilku oknach prezbiterium i transeptu, pozostae pochodz z okresu restauracji w XIX w. Od pnocnego wschodu przylegaj do kocioa dwie pnogotyckie kaplice - jedna z 1508 r. zgodnie z dat na zworniku sklepienia i druga z ok. 1560 r. Obie s nakryte sklepieniami krzyowo-ebrowymi, z tym e w pniejszej spywaj one na centralny filar kamienny. Fasad wschodni akcentuj trzy barokowe kaplice z kopuami. Fasada zachodnia, przebudowana w 1692 r., posiada przedsionek nakryty kopu oraz wczeniejsz, bo zbudowan w 1608 r. na przedueniu pnocnej nawy bocznej wie z dwukondygnacjowym hemem z przezroczami. Na bogate wyposaenie wntrza kocioa skadaj si elazne okucia drzwiowe wejcia zachodniego pochodzce z XIV w., calopo stadowy nagrobek pary maeskiej ksicia Bolka II (zm. 1341) i jego ony Jutty (zm. 1342), o duych walorach artystycznych. nawizujcy do innych nagrobkw tego typu na lsku. Dalsze elementy wystroju to barokowy otarz gwny z ok. 1684 r., dzieo J. Schroettera z obrazem M. Willmanna; barokowe otarze boczne przy filarach z ok. 1690 r. z obrazami J. Liszki i J. Kretschmera; pnobarokowy otarz boczny (pn. rami transeptu) z ok. 1732 r.; rokokowy otarz boczny (pd. rami transeptu) z ok. 1770 r. Kaplice wschodnie posiadaj wystrj rokokowy z malowidami ciennymi i obrazami J. Kynasta z Wrocawia z lat 1760-1763. Podobny wystrj z ok. 1750 r. posiadaj kaplice pnocne (na cianach jednej zachowane fragmenty polichromii z po. XVI w.) z obrazami B. Krausego z Zbkowic. Ponadto zachowao si pi obrazw M. Wilmanna (w nawach bocznych) oraz cykl obrazw Legendy w. Bernarda z ok. 1729 r. pdzla Jana Bonry.
- Osobn pozycj zajmuj drewniane stalle zakonne w prezbiterium o niezwykym bogactwie rzebiarskim z przedstawieniami scen z ycia Chrystusa, obecnie po zniszczeniu podobnych stall w kociele w Lubiu, bdce unikalnym przykadem poziomu rzeby pocz. XVIII w. Zasadniczy ich trzon konstrukcyjny, - renesansowy, z 1567 r. otrzyma bogato rzebion dekoracj w latach 1702-1710. W zakrystii znajduje si wiele wyrobw zotniczych Christiana Menzla Starszego z Wrocawia, jak monstrancja w formie drzewa Jessego i kielich z 1671 r., drzwiczki do tabernakulum z 1689 r., oraz szafy ozdobione rzebami warsztatu T. Weissfeldta z l. w. XVIII w.
- Klasztor, w obecnej formie barokowy, zosta wzniesiony w latach 1681-1702 w okresie przebudowy caego zespou prowadzonej przez Mateusza Kirchbergera. Pooony po poudniowej stronie kocioa, zaoony wok prostoktnego wirydarza, z silnie wysunitym ramieniem wschodnim oraz dwiema naronymi wieyczkami, ze skrzydami dwutraktowymi, z korytarzem komunikacyjnym, o wntrzach nakrytych sklepieniami kolebkowymi, w kilku salach ozdobionymi dekoracj stiukow. Zwracaj uwag: refektarz na parterze z dekoracj sklepienia z 1684 r. i marmurami z 1879 r. oraz Sala Ksica na l. pitrze z wystrojeni barokowym z koca XVII w-, z portretami Piastw lskich malowanych przez -warsztat M. Willmanna. Fasada kocioa z dzwonnic, nad fasad klasztoru flankowan dwiema wieyczkami oraz kolumn w. Trjcy z 1715 r., stojca w rodku dziedzica, tworzy jeden z najciekawszych widokw zespou o duych walorach architektonicznych i urbanistycznych.
- Pozostae boki tego dziedzica tworz oficyny klasztorne, pochodzce z lat 1685-1698 i XVIII w. S to budynki dwutraktowe, dwukondygnacjowe, z parterami nakrytymi sklepieniami kolebkowymi z lunetami. Pierwotnie skrzydo poudniowe miecio szko acisk, zachodnie - mieszkania oficjalistw, a pnocne - budynek wozowni. Przy drugim dziedzicu gospodarczym, po pnocnej stronie kocioa wznosi si oskarpowany budynek, tzw. dom czeladzi, wzniesiony w stylu gotyckim w kocu XV w., przebudowany w 1588 r. Zaoony na prostokcie, oskarpowany, dwutraktowy, dwukondygnacjowy, zachowa kamienne obramienia okien i gotyckie portale. Zachodnia cz dziedzica gospodarczego zachowaa fragment redniowiecznych murw obronnych z upinow baszt.
- Drogi prowadzce na teren opactwa akcentuj trzy bramy: Dolna, pochodzca z 1680 r., nad drog do dziedzica gospodarczego; Grna, wzniesiona w 1701 r., nad drog na dziedziniec klasztorny i Parkowa, pochodzca z pocz. XVIII w. Caoci zaoenia dopeniaj budynki oranerii i pawilonu ogrodowego wzniesione rwnie w pocz. XVIII w.
- Koci w. Andrzeja, pooony w pnocnej czci osady, pierwotnie przeznaczony na koci parafialny miejscowej ludnoci. Wzniesiony ok, 1316 r., powikszony o naw w 1616 r., rozebran w latach 1894-1895, zachowa obecnie wieloboczne, oskarpowane prezbiterium, nakryte sklepieniem krzyowo-ebrowym. Przy murze obok kocioa pomnik w. Jana Nepomucena z 1730 r.
- Wrd skromnej zabudowy wsi zwraca uwag murowany spichrz, wzniesiony w latach 1723-1724, na rzucie prostokta, czterokondygnacjowy, o skromnych elewacjach bez podziaw architektonicznych.

Henrykw Lubaski - d. woj. jeleniogrskie
- Koci parafialny w. Mikoaja, wymieniany w 1346 r., przebudowany w 1696 r., zrekonstruowany w latach 1947-1950 po powanych zniszczeniach w czasie dziaa wojennych w 1945 r. Orientowany, murowany z kamienia, jednonawowy, z nie wyodrbnionym, zamknitym trjbocznie prezbiterium, z wie od zachodu, o wntrzu nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami wspartym na przyciennych pilastrach. We wntrzu zachowane rzebiarskie fragmenty z XVII i XVIII w.
- Domy mieszkalne, pochodzce z XVIII i XIX w., o murowanym parterze i szkieletowej konstrukcji cian pierwszego pitra stanowi dobry przykad zabudowy mieszkalnej epoki pnego baroku.

---------------------------
k o n i e c    l i t e r y   H