Zabytki miejscowoci dolnolskich
l i t e r a   J

Jabw - d. woj. wabrzyskie
- Koci filialny MB Czstochowskiej, wzniesiony w 2. po. XVI w., zapewne na miejscu budowli wczeniejszej przebudowany w XIX w. Murowany z kamienia, jednonawowy, z oskarpowanym prezbiterium, z wie od zachodu. Wntrze prezbiterium sklepione, nawa, nakryta stropem drewnianym, zachowaa renesansowe empory, barokowy otarz gwny i prospekt organowy. Na wiey dzwon z 1682 r.
- Obok przy mocie dwa kamienne krzye pokutnicze.
- Wiatrak drewniany o konstrukcji kozowej, wzniesiony w pocz. XIX w. Szalowany deskami, zachowa we wntrzu fragmenty urzdze mynarskich.

Jaczkw - d. woj. wabrzyskie
- Koci filialny MB Czstochowskiej, wzmiankowany w 1399 r., zbudowany w 1586 r., przebudowany w XVII w., restaurowany'w 2. po. XIX w., remontowany w 1969 r. Orientowany, jednonawowy, z wie od zachodu oraz z prostoktnym prezbiterium sklepionym krzyowo. We wntrzu renesansowy otarz gwny z 1612 r., kamienna chrzcielnica z 1604 r., epitafium z 1588 r. oraz pi pyt nagrobnych rodziny Reichebachw z lat l601-1618.

Jaczw - d. woj. legnickie
- Koci parafialny witych Szymona i Judy, wzniesiony zapewne w pocz. XVI w., restaurowany w XVIII w., remontowany w pocz. XX w. Orientowany, murowany z cegy, jednonawowy, z czwdrotaocznym prezbiterium, z wie zachodni wcignit do wntrza nawy, w caoci cskarpowany, nakryty dachami dwuspadowymi. Wntrze nakryte sklepieniami krzyowo-ebrowymi i siatkami zachowao szereg pyt nagrobnych z XVII i XVIII w. Zachoway si rwnie trzy kamienne gotyckie rzeby z 2. po. XV w., umieszczone we wnkach ozdobnego sterczynwego szczytu kruchty poudniowej.

Jaksonw - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny w. Krzya, wzmiankowany w 1299 r. Obecny wzniesiony w l. po. XV w., przebudowany w 1603 r., powikszony o kaplic od pnocy w 1775 r., gruntownie restaurowany w latach 1884-1888. Jest to koci orientowany, murowany z cegy, jednonawowy, z prostoktnym prezbiterium, z neogotyck wie od zachodu. We wntrzu zachowa kilka epitafiw z XVIII w.
- Koci i cmentarz otoczone s murem obronnym, ze szczelinowymi strzelnicami, zaoonym na prostokcie z dwoma cylindrycznymi baste- jami (obecnie nie istniejce) od zachodu; cao zbudowano z amanego kamienia, zapewne w okresie wojny trzydziestoletniej.

Jakubw - d. woj. legnickie
- Ruina paacu, pierwotnie renesansowego, wzniesionego w pocz. XVI w., gruntownie przebudowanego w 2. po. XIX w., zrujnowanego w 1945 r. Byo to zaoenie murowane, czworoboczne, dwukondygnacjowe, z dwiema nowszymi kolistymi wieyczkami. Obecnie w zachowanych fragmentach elewacji widoczne s renesansowe kamienne obramienia okien.
- Obok rozciga si fragment zaoenia parkowego z XVIII i XIX w.
- Koci parafialny w. Jakuba, gotycki, wzniesiony przed 1376 r., powikszony o kaplic od pnocy w 1506 r., remontowany w 1735 r. Orientowany, murowany z kamienia, jednonawowy, z czworobocznym prezbiterium, na naroach oskarpowany, z dobudowan od pnocy pitrow kaplic i krucht od poudnia. Wntrze, z wystrojeni barokowym, zachowao polichromie fna stropach i emporach z l. po. XVIII w. oraz szereg renesansowych pyt nagrobnych z XVII i XVIII w.
- Teren dawnego cmentarza otacza mur kamienny zapewne z XVI w., obejmujcy barokow kaplic z 1752 r., kostnic z pocz. XIX w. i neogotyck dzwonnic z ok. 1860 r. i figur w. Jana Nepomucena z 1738 r.

Jaowiec - d. woj. jeleniogrskie
- Paac w stylu klasycystycznym zosta wzniesiony ok. po. XIX w. Zaoony na prostokcie, dwukondygnacjowy, z trzyosiowym ryzalitem, zwieczonym trjktnym paskorzebionym tympanonem, w fasadzie frontowej.
- Ruiny kocioa ewangelickiego, wzniesionego w 1779 r., zapewne na miejscu budowli wczeniejszej, zniszczonego w 1945 r. Bya to budowla murowana, orientowana, jednonawowa, z wszym, czworobocznym prezbiterium.
- Na otaczajcym cmentarzu zachowao si kilka pyt nagrobnych z XVII i XVIII w.
- Pastorwka wzniesiona w 2. po. XVIII w. Jest to budynek murowany z kamienia, dwukondygnacjowy, dwutrafetowy, z obszern sieni na osi, nakryty dachem czterospadowym.

Janice -- d. woj. jeleniogrskie
- Ruiny kocioa wzniesionego w pocz. XVI w., odbudowanego po poarze w 1904 r., zniszczonego ponownie w 1945 r. Jest to zaoenie orientowane, murowane, jednonawowe, z wszym czworobocznym prezbiterium i ostroukowymi portalami.

Janikw - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny w. Michaa Archanioa, wzmiankowany w 1338 r. Obecny wzniesiony w XIV w., powikszony w XV w., przebudowany w 1683 r., restaurowany w XIX w., remontowany w 1954 r. Orientowany, murowany, oskarpowany, jednonawowy, z trjbocznie zakoczonym prezbiterium nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami. We wntrzu gotycki portal, rzeba Madonny z Dziecitkiem z XV w., kamienne sakramentarium, i chrzcielnica oraz cztery barokowe otarze z pocz. XVIII w.

Janowa Gra - d. woj. Wabrzyskie
- Koci wzniesiony w po. XVIII w., przebudowany w XIX w. Murowany, salowy, z pkolicie zamknitym prezbiterium, z obnion wie od zachodu.

Janowice Due - d. woj. legnickie
- Paac wzniesiony w obecnej formie w stylu barokowym w XVIII w., by moe na fragmentach budowli wczeniejszej, remontowany w 1861 r. Zbudowany na prostokcie z kamienia i cegy, dwutraktowy, z reprezentacyjn sieni w parterze, dwukondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym. Na krtszej osi czworoboczna wiea, o podziaach pilastrowych, zwieczona cebulastym hemem.

Janowice Wielkie - d. woj. jeleniogrskie
- Ruiny zamku Bolczw, zbudowanego przed 1375 r. W tym okresie zamek z niewielkim dziedzicem z kwadratow wie od wschodu i budynkiem mieszkalnym od zachodu zajmowa pnocno-zachodni cz wzgrza. Zamek zniszczono w czasie oblenia w 1433 r., po czym odbudowano go, powikszajc w kierunku poudmowo-wschodniim, tworzc drugi poudniowy dziedziniec. Wjazd prowadzi przez wie, przy budowie ktrej zaadaptowano cian skaln. W pocz. XVI w. zamek nalea do Justusa Decjusa z Krakowa, dworzanina krla Zygmunta Starego; wwczas to wzniesiono u wejcia barbakan na rzucie podkowy. W 1645 r. zamek zniszczono i od tego czasu pozostaje on jako trwaa ruina, konserwowana w 1965 r.
- Zesp paacowy, obecnie sanatorium. Budowla, rozpoczta w 1608 r., zostaa powikszona w 1648 r., nastpnie ulegaa modernizacjom i przebudowom w latach 1775, 1830, 1920 i 1962. Obejmuje on teraz kompleks budynkw powstaych w rnych okresach stylowych, mimo Jednak prowadzonych prac zachowa szereg zabytkowych detali architektonicznych i ozdobnych wntrz.
- Koci filialny Wniebowzicia NMP, wzniesiony w kocu XV w., powikszony w XVIII w., restaurowany w pocz. XX w. Orientowany, murowany, jednonawowy, z prostoktnym prezbiterium i oskarpowan wie od zachodu. We wntrzu przycienne pnogotyckie skramentarium, ostroukowy kamienny portal i renesansowa chrzcielnica.

Jastrowiec - d. woj. jeleniogrskie
- Paac wzniesiony w 2. po. XVIII w., przebudowany w kocu XIX w., uszkodzony w 1945 r. Murowany, zaoony na prostokcie, z ryzalitem na osi, trzytraktowy, trzykondygnacjowy, nakryty dachem, amanym z lukarnami. We wntrzu, w sali na pitrze zachowa si ozdobny plafon z dekoracj stiukow.
- Obok zachowaa si, powstaa wspczenie z paacem, oficyna mieszkalna.
- Koci filialny Niepokalanego Poczcia NMP, wzmiankowany w 1399 r., obecny wzniesiony przed 1500 r., przebudowany w pocz. XVIII w. Orientowany, murowany, z kwadratowym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym, zachowa od poudnia ostroukowy portal uskokowy.

Jastrzbia - d. woj. leszczyskie
- Dwr barokowy, wzniesiony w l. w. XVIII w., remontowany w latach 1962-1963. Zaoony na prostokcie, dwukondygnacjowy, nakryty dachem czterospadowym z lukarnami. W elewacji skromny portal z pilastrami, a we wntrzu, w sali na pitrze, zachowane na stropie dekoracje stiukowe.

Jaszkotle - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny Wniebowstpienia Paskiego, wzmiankowany w 1318 r., obecny wzniesiony w 1473 r., powikszony w pocz. XVI w., restaurowany ok. 1725 r. Orientowany, murowany z cegy, o wntrzu jednonawowym nakrytym paskim stropem, z prostoktnym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym z 1451 r. Nad prezbiterium wiea z namiotowym hemem. We wntrzu gotycka rzeba Madonny z Dziecitkiem z XV w., pozostae wyposaenie barokowe pochodzi z ok. 1710 r.
- Cmentarz kocielny otoczony jest murem ceglanym, obronnym, ze strzelnicami o otworach okrgych i rombowych, z bram wejciow od wschodu, wzniesionym w l. po. XVII w.

Jaszkowa Dolna - d. woj. wabrzyskie
- Kaplica cmentarna, pierwotnie koci parafialny wzmiankowany w 1358 r. Dawny gotycki, wzniesiony w pot. XIV w., przebudowany w 1659 i ok. 1750 r., pozbawiony nawy i wiey w 1900 r., restaurowany w 1960 r. Obecnie zachowane gotycko-barokowe prezbiterium nakryte jest dwuprzsowym sklepieniem krzyowo-ebrowym.

Jaszkowa Grna - d. woj. wabrzyskie
- Dwr renesansowy, wzniesiony w l. po. XVI w., rozbudowany ok. 1576 r., przebudowany w pocz. XVIII w., uszkodzony w 1945 r., odbudowany w latach 1970-1976. ??? Murowany, prostoktny, dwutraktowy,, trzykondygnacjowy, nakryty dachem dwuspadowym. Przy naroniku pnocno-zachodnim zachowa renesansowy szczyt ze sterczynami, a przy poudniowo-zachodnim barokowy z trjktnym przyczkiem, ujtym wolutowymi spywami. Obramienia okien i drzwi kamienne, renesansowe, a na elewacjach fragmenty geometrycznej dekoracje sgraffitowej.
- Obok barokowy budynek oficyny, pochodzcy z pocz. XVIII w., restaurowany w XIX w. Murowany, prostoktny, dwutraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym. Na osi podwyszone szczyty z wolutowymi spywami.
- Nieco dalej barokowa kapliczka z 1. po. XVIII w., czworoboczna, zwieczona cebulastym hemem.
- Koci parafialny w. Mikoaja, pierwotny wzmiankowany w 1380 r. Obecny barakowy wzniesiony w 2. po. XVIII (1777 ?) w., restaurowany w XIX w., remontowany w 1964 r. Murowany, jednonawowy, z symetrycznymi kaplicami imitujcymi transept z zakoczonym pkolicie prezbiterium i wie w elewacji frontowej. We wntrzu renesansowa ambona z po, XVII w. i trzy pnobarokowe otarze z 2. po. XVIII w.
- Obok barokowa brama cmentarna z 1706 r.

Jawiszw - d. woj. jeleniogrskie
- Dwr, pierwotnie wzniesiony w stylu renesansowym w pocz. XVII w., restaurowany w XVIII w., gruntownie przebudowany w latach 1802-1811. Murowany, prostoktny, dwutraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachem dwuspadowym. Wntrza parteru zachoway czciowo pierwotny podzia i kolebkowe sklepienia wsparte na kolistych filarach. W elewacji kamienne, renesansowe obramienia. Obok parterowy budynek gospodarczy, pochodzcy z pocztkw XIX w.
- Dom (nr 36), dawny myn, wzniesiony zapewne w kocu XVIII w., restaurowany w XIX w. Prostoktny, z murowanym, czuciowe sklepionym parterem i pitrem o konstrukcji szkieletowej, nakryty dachem dwuspadowym, zachowa fragmenty dawnych urzdze produkcyjnych.
- Most na mynwce pochodzi z koca XVIII w. Jednoprzsowy, przesklepiony kolebk, z figur w. Jana Nepomucena na prostej balu- stradzie.

Jawor - d. woj. legnickie
- Miasto lokowane prawdopodobnie ju w 1242 r. na miejscu starej osady, na skrzyowaniu wanych szlakw handlowych: Drezno - Wrocaw i Legnica - Czechy. Stolica odrbnego ksistwa w latach 1301-1346. Od pocztkw swego istnienia Jawor zwizany by z zamkiem kasztelaskim, wymienionym w dokumentach ju w 1292 r. Jako wane centrum handlowe podw rolnych, byda i weny, miasto rozwijao si szybko, w 1367 r. otrzymujc prawo "mili zapowiedniej". Jako gwne centrum tkactwa lnu Jawor utrzymuje sw pozycj do okresu wojny trzydziestoletniej. Od 1525 r. rozwija si tu protestantyzm, a miejscowa szkoa osiga wysoki poziom nauczania. Mimo ucisku si kontrreformacji przetrwaa dua gmina protestancka, ktra uzyskuje w 1648 r. prawo wzniesienia tu wasnej wityni - Kocioa Pokoju. Miasto, powanie zniszczone w wielkim poarze w 1648 r., podnosi si bardzo powoli wobec upadku tkactwa, przyspieszajc nieco swj rozwj dopiero w 2. po. XIX w., dziki powstajcym zakadom przemysowym. Jednake dopiero ich powany rozwj po 1945 r. pozwoli na szybkie odbudowanie zniszcze powstaych w wyniku dziaa w okresie drugiej wojny wiatowej.
- Zamek, pooony w zachodniej czci miasta, jako siedziba kasztelana wymieniany jest w 1292 r. Pniej rezydowa tu Bolko I, ksi widnicko-jaworski i jego nastpcy. Po upadku ksistwa i wczeniu go do Czech, a do 1741 r. bya to siedziba starostw krlewskich. Pierwotny zamek gotycki i renesansowy zosta gruntownie przebudowany w latach 1663-1665, a w 1705 r. dokonano remontu wiey zegarowej. Od 1746 r. Fryderyk II przeksztaci zamek na wizienie, czynne tu do 1945 r. Obecnie obiekt, uytkowany czciowo jako zakad rzemielniczy, stanowi rozlegy kompleks budynkw zgrupowanych wok wewntrznego dziedzica i mimo przebudw kryje cay szereg reliktw poprzednich zaoe.
- Ratusz pierwotny wzniesiono w kocu XIV w. Przebudowywany w kolejnych wiekach, po ostatnich poarach w 1846 i 1895 r. ustpi miejsca budowli obecnej, wzniesionej w 1897 r. Zachowaa si jedynie gotycka wiea, zwieczona barokowym hemem z latarni i ozdobiona gotyckimi, kamiennymi rzebami heroldw z tarczami herbowymi.
- Mury miejskie, wzniesione ok. po. XIV w., rozdzielone byy czterema bramami: Zotoryjsk, Strzegomsk - Targow, Legnick i Bolkowsk. Rozbudowane nastpnie przez dodanie drugiego piercienia i wprowadzenie wysunitych bastei w 1540 r. Po dokonanych w cigu XIX w. rozbirkach zachoway si obecnie fragmenty (konserwowane w latach 1961-1962) muru w penej wysokoci z krenelaem obok kocioa parafialnego oraz tzw. zamek Anioa, bdcy obszern bastej, wystpujc pierwotnie poza zewntrzny piercie fortyfikacji. Ocalaa rwnie wiea bramy Strzegomskiej, wzniesiona w XIV w., a przebudowana w XV w., murowana z kamienia, zaoona na omioboku z piramidalnym hemem.
- Koci parafialny w. Marcina, wymieniany w dokumencie z 1242 r. Budow obecnego rozpoczto zapewne po 1330 r., realizujc j do koca XIV w. Dalsze prace prowadzone s w czci zachodniej w latach 1446 i 1573, pniej na przeomie XVI i XVII w. przebudowuje si krucht poudniow, gdzie w 2. w. XVII w. zosta umieszczony pnorenesansowy portal kamienny. Restaurowany w XVIII i XIX w., remontowany ostatnio w 1962 r. Obecnie jest to budowla orientowana, murowana z kamienia amanego, z trzynawowym, halowym korpusem o czterech przsach, z silnie wyduonym prezbiterium zamknitym poligonalnie. W dwuwieowej fasadzie zachodniej ukoczono jedynie wie pnocn, jako czworoboczn, zwieczon namiotowym dachem. Cao budowli nakrywaj sklepienia krzyowo-ebrowe wsparte na rzebionych konsolkach, stanowicych bardzo cenny zesp rzeby figuralnej z koca XIV w. Wyposaenie wntrza, barokowe, pochodzi z koca XVII w.
- Koci i klasztor pofranciszkaski, ufundowany w 1486 r. przez biskupa Jana Gross-Wardein. Powicenia kocioa dokonano w 1489 r., prace jednak prowadzone byy a do 1492 r. W latach 1565-1654 uytkowany by przez protestantw, ktrzy zaoyli tu szko parafialn. Potem powrcili zakonnicy, a od 1810 r., po kasacie klasztoru miasto zamienio zesp na arsena. Do roku 1945 uytkowany jako magazyn, czciowo zniszczony w dziaaniach wojennych, zosta odbudowany na Muzeum Regionalne w latach 1961-1965.
- Koci murowany jest z kamienia i cegy, czteroprzsowy, trzynawowy, halowy, z wyduonym prezbiterium zamknitym poligonalnie. Naw gwn nakrywa sklepienie gwiadziste, nawy boczne i prezbiterium sklepienie krzyowo-ebrowe, wsparte na konsolkach. Szczyt zachodni trjktny, ze sterczynami, ozdabiaj lepe blendy. We wntrzu, na poudniowej cianie nawy bocz nej zachoway si fragmenty polichromii (scena Zwiastowania), pochodzce z przeomu XV na XVI w., oraz dolne partie profilowanego portalu zachodniego.
- Klasztor, usytuowany przy poudniowej cianie kocioa, murowany z kamienia i cegy, zaoony wok kwadratowego dziedzica, dwukondygnacjowy, nakryty jest dachami dwuspadowymi. W skrzydle wschodnim zachoway si sklepienia krzyowo-ebrowe, w pozostaych kolebkowe z lunetami. Od wschodniego skrzyda klasztoru biegnie w kierunku murw miejskich dwukondygnacjowy ganek, bdcy przejciem do dakeru.
- Kaplica w. Barbary (ul. Lipowa), wzniesiona niewtpliwie w redniowieczu, gruntownie przebudowana po poarze w 1729 r., restaurowana w 1961 r. Obecnie jest to budowla murowana, prostoktna, jednonawowa, kryta drewnianym stropem. Fasad zachodni z wolutowym szczytem rozdzielaj na pola pilastry oraz akcentuje portal kamienny z 1729 r.
- Kaplica w. Wojciecha, zbudowana pierwotnie jako synagoga dla gminy ydowskiej, przybyej do miasta w 1364 r. Od 1438 r. uytkowana jako kaplica szpitalna, gruntownie przebudowana w 1729 r. Obecnie jest to budowla omioboczna, nakryta kopu z latarni, restaurowana w XIX i XX w.
- Ewangelicki koci Pokoju (ul. Limanowskiego). Zosta wzniesiony po pokoju westfalskim w latach 1654-1656 wg projektu Albrechta Saebischa z Wrocawia przez miejscowego mistrza A. Gampera, jako jeden z trzech kociow tego typu na lsku. Wie dobudowano w 1709 r., a cao poddano konserwacji w latach 1967-1968. Jest to budowla o konstrukcji szkieletowej, na podmurwce ceglanej, w formie duej sali otoczonej kondygnacjami empor z ozdobnymi balustradami. Cao nakrywa drewniany, kasetonowy strop. Polichromi wntrza wykonano w 1710 r., wspczenie z caym wystrojem.
- Dawna szkoa parafialna (pl. Kocielny), wzniesiona zostaa w kocu XVI w., przebudowana w XIX w., zniszczona w 1945 r., odbudowana w latach 1968-1970. Jest to budynek murowany, jednotraktowy, dwukondygnacjowy, z zachowanymi na elewacjach zewntrznych fragmentami pierwotnej dekoracji sgraffitowej.
- Domy mieszkalne. Z dawnej zabudowy podcieniowej, powsta- ej w cigu XVI i XVII w., otaczajcej cay rynek, zachoway si obecnie, jedynie partie przy poudniowej i zachodniej pierzei. S to domy murowane, trzytraktowe, dwu- i trzykondygnacjowe o ukadzie szczytowym z podcieniowym, sklepionym parterem, czciowo przebudowane w XVIII i XIX w. Ciekawy jest rwnie portal domu (ul. Legnicka 4) o pnorenesansowej, rzebiarskiej dekoracji.

Jaworek - d. woj. wabrzyskie
- Dom mieszkalny (nr 19) dawna oficyna dworska, barokowy, wzniesiony w XVIII w. Murowany, prostoktny, dw-utraktowy, dwukondygnacjowy, nakryty dachem dwuspadowym, o elewacjach podzielonych pionowymi pasami.
- Kaplica pomocnicza w. Jana Chrzciciela, barokowa, wzniesiona w 1721 r., restaurowana w 1880 i 1910 r. Murowana, rozplanowana na czworoliciu (tetrekonchos) i zwieczona kopu z latarni. We wntrzu klasycystyczny otarz z pocz. XIX w.

Jaworw - d. woj. wrocawskie
- Koci parafialny w. Michaa Archanioa, wzmiankowany w 1376 r. Obecny, gotycki, wzniesiony przez budowniczego Henryka z Nysy ok. 1500 r., restaurowany i czciowo przebudowany w 1860 r., remontowany w 1930 r., odnowiony w 1966 r. Orientowany, murowany, oskarpoany, jednonawowy, z wie od zachodu i prostoktnym prezbiterium, nakrytym dwuprzsowym sklepieniem krzyowo-ebrowym z rzebionymi wspornikami. Wyposaenie wntrza pnobarokowe pochodzi z po. XVIII w.
- Plebania, pnobarokowa, wzniesiona na przeomie XVIII i XIX w., gruntownie przebudowana w pocz. XX w. Murowana, prostoktna, dwutraktowa, dwukondygnacjowa, nakryta dwuspadowym dachem amanym z naczkami.

Jawina - d. woj. wrocawskie
- Koci parafialny Wniebowstpienia Paskiego, wzmiankowany w 1335 r. Pierwotny redniowieczny zniszczony w czasie wojny trzydziestoletniej, obecny, barokowy, odbudowany i powikszony w 1692 r. - z dostawion w 1885 r. wie zachodni. Orientowany, murowany, jednonawowy, z prostoktnym prezbiterium nakrytym sklepieniem kolebkowym. Zachowa we wntrzu gotyck rzeb Madonny z Dziecitkiem z koca XV w. i barokowe wyposaenie z koca XVII w.

Jedlinka - d. woj. wabrzyskie
- Paac (ul. Noworudzka 19), wzniesiony ok. 1795 r., wg projektu K. G. Langhansa, odnowiony w 1890 r., remontowany w 1959 r. Zoony z korpusu gwnego i dwch oficyn, o elewacjach ozdobionych dekoracj klasycystyczn i wejciem akcentowanym kolumnowym portykiem z trjktnym tympanonem.

Jelcz - d. woj. wrocawskie
- Ruiny zamku wzniesionego na wyspie, na zakoiskach Odry. Zamek ksicy zosta zbudowany w XIV w., na miejscu dawnego dworu myliwskiego, przebudowany w 1518 r., zniszczony poarem w 1623 r. Mimo opracowanego przez Walentego Saebischa projektu odbudowy pozostajcy do chwili obecnej w stanie trwaej ruiny.

Jelenia Gra - d. miasto wojewdzkie
- Pierwotna osada otrzymaa prawa miejskie prawdopodobnie w po. XIII w., gdy w 1288 r. wymieniana jest ju jako miasto. Na przeomie XIII i XIV wieku czynny tu by ju myn o szeciu koach, pooony nad Bobrem, pomidzy gr zamkow a mostem. Od 1355 r. mieszczanie otrzymuj od ksicia widnicko-jaworskiego Bolka II przywilej grniczy, dajcy wyczne prawo przetopu rud elaza. Miasto rozwija si szybko jako powany orodek wymiany handlowej, a od XVI w. ronie jego znaczenie jako orodka rzemiosa tkackiego, ktrego wyroby docieraj do wszystkich rynkw wczesnego wiata. Po poarze w 1549 r. rozbudowuj si przedmiecia, powstaj szpitale, przytuki i nowe kaplice. Przejciowe zahamowanie rozwoju Jeleniej Gry nastpuje w okresie wojny trzydziestoletniej i ogromnego poaru miasta w 1634 r., po ktrym ponownie rozwija si ono szybko w oparciu o produkcj ptna i odnowienie kontaktw handlowych. Druga pot. XVII i pocz. XVIII w. to szczytowy okres rozwoju miasta. Wyksztaci si wtedy odrbny typ kamienicy kupieckiej z ozdobnym szczytem, podcieniami penicymi rol kramw, z kantorami na parterze oraz ozdobnymi sieniami ze studniami wietlnymi {wiaty) i podwrzami z oficynami. Wczenie lska do Prus w 1742 r., potem wojny napoleoskie oraz upadek rzemiosa tkackiego osabiy powanie ycie gospodarcze miasta. Ponownie oywia si ono w 2. po, XIX w. w oparciu o przemys papierniczy, optyczny i precyzyjny, a take o rozwj turystyki. Czciowo zniszczona w 1945 r., ponownie szybko si oywia jako stolica caego regionu, ktra obok nowych zakadw produkcyjnych ogniskuje ruch turystyczny Zachodnich Sudetw.
- Fragmenty zamku pooonego na wysokiej grze na pnocny zachd od miasta (Wzgrze Krzywoustego), wzniesionego jako murowany przed 1291 r., za panowania Bolka I widnicko-jaworskiego. Po przejciu ksistwa w rce Czech oddany rodom rycerskim, w 1428 r. zajty przez wojska husyckie, po 1430 zniszczony przez mieszczan. Obecnie zachoway si jedynie niewielkie fragmenty murw i waw ziemnych na zachodnim stoku wzgrza.
- Ratusz obecny wzniesiono na miejscu budowli pochodzcej z XVI w. w latach 1744-1749 wg proj. C. Gotlieba Hedemanna, a restaurowano w 1924 i 1957-1959 r. Jest to zaoenie prostoktne, trjkondygnacjowe, nakryte dachem amanym z wystpujc ze rodka czworoboczn wie, ktra by moe stanowi pozostao budowli poprzedniej.
- Obok kamienna studnia Neptuna, wzniesiona w 1727 r.
- Mury miejskie wzniesiono z kamienia wok miasta w XV w. i rozdzielono trzema bramami: Wojanowsk, Dug i Zamkow. Poprawiane i unowoczeniane w XVI w., otrzymay wyduon bastej dla obrony bramy Wojanowskiej. Po rozbirkach w 1837 r. zachoway si jedynie fragmenty w pnocnej czci miasta oraz wiee bram Wojanowskiej i Zamkowej, konserwowane w 1959 r.
- Koci parafialny witych Erazma i Pankracego, Dokadna data powstania kocioa nie jest znana. Wiadomo, e spon on w 1303 r., po czym zosta odbudowany w cigu XV w. W XVI w. pracowali przy kociele Jan Krner i Lukas ze widnicy, zapewne przy sklepieniach nawy gwnej. Dalsze prace miay miejsce w 1662 i 1813 r., ostatnia restauracja, poczona z malowaniem wntrza nastpia w 1963 r. Jest to orientowana, trzynawowa, czteroprzsowa bazylika, z wyduonym, picioprzsowym prezbiterium zamknitym poligonalnie. Sklepienia w nawie gwnej i prezbiterium sieciowe, w nawach bocznych krzyowo-ebrowe. Od pnocy przylega dwukondygnacjowa zakrystia. W fasadzie zachodniej, na osi, prostoktna wiea, przechodzca w omiobok, zwieczona hemem z 1736 r. Po bokach naw rzd kaplic o cechach pnogotyckich We wntrzu otarz gwny z lat 1713-1718 z rzebami T. Weisfeldta, pikne drewniane stalle z 1565 r. z bogato rzebionymi zapieckami oraz ambona z 1591 r. Znajduje si tu rwnie siedem caopostaciowych pyt nagrobnych z lat 1518-1600, a na zewntrz przy prezbiterium trjarkadowa kaplica z kutymi kratami z 1609 r.
- Koci garnizonowy - dawniej ewangelicki koci aski Boej. Wzniesiony zosta poza obrbem starego miasta w latach 1709-1718 przez szwedzkiego architekta Marcina Frantza z Rewia, na wzr kocioa w. Katarzyny w Sztokholmie. Jest to najwikszy spord szeciu kociow aski Boej, zbudowanych na lsku po 1709 r., w wyniku ustale pokoju altransztadzkiego (kocioy w Cieszynie, Kouchowie, Jeleniej Grze, Kamiennej Grze, Miliczu i aganiu). Budowla w Jeleniej Grze zostaa zaoona na planie krzya greckiego, z pask kopu w centrum, otoczon czterema wieyczkami. Wntrze wypeniaj dwupitrowe empory drewniane, a sklepienia pokrywaj malowida pdzla Franza Hoffmanna. Otarz gwny zosta wykonany przez Jerzego Menzia, a prospekt organowy wykonano w 1727 r.
- Koci otoczony cmentarzem, przy murze ktrego znajduj si liczne kaplice grobowe, pochodzce z XVIII w., o duej wartoci artystycznej, z rzebami i kutymi kratami.
- Kaplica w. Anny powstaa w 1514 r. na skutek adaptacji dawne) bastei bramnej z XVI w,, przebudowana przez K. Jentscha w latach 1709-1715, restaurowana w XIX w. Jest to budowla jednonawowa, zakoczona pkolicie, z dostawion obok wie dawnej bramy Wojanowskiej. Na elewacji zewntrznej zachowane dwa rzdy kluczowych otworw strzelniczych.
- Cerkiew prawosawna (ul. 1-go Maja) pierwotnie wzniesiona jako kaplica w XV w., przebudowana w 1727 r. przez Kaspra Jentscha. restaurowana w 1953 r. Jest to zaoenie jednonawowe, salowe, z profilowanym szczytem od zachodu, z wmurowanymi w cian zewntrzn kamiennymi krzyami pokutniczymi.
- Domy mieszkalne, stanowice pierwotnie najcenniejszy zespl wok rynku, wzniesione w XVII i XVIII w., odbudowane po zniszczeniach wojennych w latach 1959-1965, zachoway w chwili obecnej jedynie niewielkie fragmenty pierwotnego, bogatego wystroju oraz zrekonstruowany trakt podcieniowy.

Jeleniw - d. woj. wabrzyskie
- Paac wzniesiony pierwotnie w 2. po. XVI w. jako renesansowy dwr, powikszony o boczne skrzyda w 2. ipol. XVIII w., restaurowany w XIX w., czciowo zniszczony (skrzydo rodkowe) w 1945 r., zosta odbudowany w latach 1968-1970. Po pracach tych zachoway si skrzyda boczne w stylu barokowym, dwu- i trzytraktowe, dwukondygnacjowe, nakryte dachami mansardowymi, z zachowanymi w pomieszczeniach parteru sklepieniami kolebkowymi.
-Kaplica w. Trjcy, barokowa, wzniesiona w 1699 r., uszkodzona w 1945 r., odbudowana w 1948 r. Jest to budowla murowana, jednonawowa, z wszym prezbiterium i dwoma bocznymi symetrycznymi kaplicami, nakryta dwuspadowym dachem z omioboczn sygnaturk na kalenicy. Wntrze nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami, zachowao barokowy wystrj oraz rzebiony, drewniany otarz z ok. 1700 r.

Jemielna - d. woj. wrocawskie
-Koci filialny MB Racowej, wzmiankowany w 1399 r., obecny, barokowy, wzniesiony w kocu XVII w., restaurowany w XIX w., remontowany w 1962 r. Murowany, prostoktny, kryty dachem dwuspadowym zwieczonym na kalenicy czworoboczn sygnaturk z latarni. We wntrzu zachowa si prospekt organowy z 1759 r.

Jemielno - d. woj. leszczyskie
- Koci parafialny w. Katarzyny, pierwotny wzniesiony w redniowieczu, gruntownie przebudowany w XVIII w., restaurowany w pocz. XX w., remontowany w 1963 r. Orientowany, murowany z kamienia, jednonawowy, z wie od zachodu, nakryty amanym dachem. We wntrzu pnorenesansowe - ambona i chrzcielnica z pocz. XVII w., barokowy otarz gwny z 2. po. XVII w. oraz dwa caopostaciowe nagrobki z lat 1576-1691.

Jerzmanice-Zdrj - d. woj. legnickie
- Dwr barokowy, wzniesiony w l. po. XVIII w., restaurowany w XIX w. Murowany, prostoktny, trzytraktowy, z obszern sieni, dwukondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym. Wejcie akcentuje portal balkonowy, flankowany ukonie ustawionymi pilastrami.
- Koci filialny w. Antoniego, wzniesiony w pocz. XVI w., przebudowany w XVIII i XIX w. Orientowany, murowany, jednonawowy, z projektowan wie od 'poudnia, z prostoktnym, oskalpowanym prezbiterium, nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym. Na cianach zachowane pyty nagrobne z XVI w.

Jerzmanki - d. woj. jeleniogrskie
- Koci parafialny w. Franciszka z Asyu, chocia wymieniany dopiero w 1346 r., zosta zbudowany ju ok. 1260 r. jako zaoenie jednonawowe, orientowane, murowane z kamienia, z wie umieszczon pomidzy naw a kwadratowym prezbiterium. Pomieszczenia pod wie i prezbiterium zostay zasklepione krzyowo z ebrami spywajcymi na kolumienki o kapitelach pokrytych dekoracj rolinn, nawa za sklepieniem sieciowym pochodzcym z pocz. XVI w. W poudniowej cianie nawy kamienny, rzebiony portal z krconymi kolumienkami, przechodzcymi w ostroukow archiwolt. We wntrzu zachoway si: drewniany, rzebiony otarz z 1617 r. i kamienne, pnogotyckie sakramentarium.

Jerzmanowa - d. woj. legnickie
- Paac barokowy, wzniesiony w 1. po. XVIII w., przebudowany w XIX w., czciowo remontowany w 1964 r. Murowany z cegy, zaoony na prostokcie, z niewielkimi ryzalitami skrzyde bocznych, czterokondygnacjowy, nakryty dachem amanym z facjatkami i powiekami. Elewacja frontowa o podziale rombowym, jedenastoosiowa akcentowana trjosiowym ryzalitem wejciowym otwartym arkadami w parterze, a zwieczonym trjktnym przyczkiem. Wntrze dwu- i trzytraktowe zachowao sklepiony krzyowo hali w parterze i sufity z bogat dekoracj stiukow.
- Park, zaoony od wschodu i poudnia paacu w XVIII w., zachowa fragmenty pierwotnej kompozycji geometrycznej z kanaami wodnymi.
- Zabudowania gospodarcze, obejmujce spichlerz, stajnie i oficyn mieszkaln, murowane wzniesiono w l. po. XIX w.
- Koci filialny Wszystkich witych, gotycko-renesansowy, wzniesiony zapewne przed 1376 r., gruntownie przebudowany w pocz. XVI w., restaurowany w XIX w. Orientowany, murowany z kamienia i cegy, jednonawowy, z kwadratowym prezbiterium i dostawion do nawy od pnocy wie i kaplic. Wntrze, nakryte paskimi sufitami, zachowao kilka pyt nagrobnych z XVIII w.

Jerzmanowice - d. woj. legnickie
- Wiatrak drewniany, typu holenderskiego, zbudowany w l. po. XVIII w,, zelektryfikowany w pocz. XX w. Zaoony na omioboku, o konstrukcji supowej, z ruchom gowic, w caoci pokryty gontem, zachowa we wntrzu fragmenty urzdze napdowych.

Jerzmanowo - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny w. Jadwigi, wzmiankowany w 1316 r. Prezbiterium obecnego wzniesiono w XIV w., naw za w XV w., obiekt restaurowano w XIX i XX w. Orientowany, murowany z cegy, jednonawowy, z prostoktnym prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyowym, z czworoboczn wie od zachodu, zachowa w oknach dwuczciowe kamienne maswerki. We wntrzu - renesansowe sakramentarium przycienne, trzy otarze, ambona i chrzcielnica barokowe z XVIII w., a na cianach pyty nagrobne z lat 1624 i 1622. Na wiey dzwon z 1563 r.

Jezierzyce Mae - d. woj. wrocawskie
- Paac pnobarokowy, wzniesiony w l. po. XVIII w., przebudowany w pocz. XX w. Murowany, prostoktny, z dostawionym ryzalitem mieszczcym klatk schodow, dwutraktowy, dwukondygnacjowy nakryty dachem czterospadowym, o elewacjach ozdobionych pilastrami i boniowanymi pasami.
- Obok zachowana oficyna mieszkalno-gospodarcza, wzniesiona wspczenie z paacem, o podobnym charakterze architektury, ze sklepionymi pomieszczeniami parteru.

Jew Sudecki - d. woj. jeleniogrskie
- Kaplica w. Michaa Archanioa, wzniesiona w 2. po. XVI w., przebudowywana w XIX i pocz. XX w., remontowana w 1964 r. Jest to budowla salowa, nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami, z omioboczn sygnaturk na kalenicy dwuspadowego dachu. We wntrzu zachowany barokowy otarz z koca XVII w.
- Dawny "Dom Gwarkw" (ul. Duga 135), wzniesiony w 1601 r. jako gospoda dla grnikw (gwarkw) pobliskich kopal rud srebra i galmanu, zamieniony w pocz. XIX w. na budynek gospodarczy, odbudowany w latach 1960-1961. Prostoktny, drewniany, o konstrukcji supowej, jednotraktowy, dwukondygnacjowy, kryty dachem dwuspadowym, z zachowanymi fragmentami dekoracji sgraffitowej na elewacjach.

Jdrzychowice - d. woj. jeleniogrskie
- Ruiny dworu wzniesionego, wg napisu, w 1611 r., restaurowanego w 1625 r., przebudowanego w XIX w., zniszczonego w 1945 r. Byo to zaoenie nieregularne, trzykondygnacjowe, z wie, z zachowywanymi obecnie szczytami o podziale renesansowym, rzebionym portalem i fragmentami geometrycznej dekoracji sgraffitowej na elewacjach.
- Koci filialny Narodzenia NMP, wzniesiony w 3. w. XIII w., a wymieniany w dokumentach dopiero w 1346 r. Orientowany, murowany z kamienia, jednonawowy, z kwadratowym prezbiterium zakoczonym poligonalnie. Naw nakryto sklepieniem kolebkowym z dekoracj stiukow, pochodzc z 1614 r., a prezbiterium w pocz. XVI w. sklepieniem sieciowym z pkopu. We wntrzu zachowa si drewniany, pnorenesansowy otarz i szereg epitafiw z XVII i XVIII w.

Jdrzychw - d. woj. legnickie
- Ruiny zamku. Pierwotny wzniesiony zosta przez ksicia Henryka I ok. 1319 r., przejty potem przez ksicia Jana Gogowskiego. Zniszczony dwukrotnie w czasie wojny trzydziestoletniej, po 1756 r. odbudowany jako zbr ewangelicki, powikszony o wolno stojc wie w 1884 r., restaurowany w 1903 r., zniszczony w 1945 r. Zaoony na czworoboku z niszymi przybudwkami, trzykondygnacjowy, nakryty czterospadowym dachem amanym. Cao dziedzica otacza owalny mur kamienny z ne- ogotyck dzwonnic.
- Koci filialny w. Bartomieja, wzmiankowany w 1366 r. Obecny, barokowy, wzniesiony w latach 1729-1736, restaurowany (wiea) w 1883 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z pkolicie zakoczonym prezbiterium, z wie od zachodu, o wntrzu nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami. Wyposaenie, pnobarokowe, pochodzi z po. XVIII w., zachowao si rwnie szesnacie pyt nagrobnych z lat 1545-1623.

Jodowice - d. woj. wrocawskie
- Koci filialny Podwyszenia Krzya w., wzmiankowany w 1499 r., obecny, barokowy, wzniesiony po poarze w 1783 r., restaurowany w 1962 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie od zachodu i prezbiterium zakoczonym pkolist absyd, o wntrzu nakrytym sklepieniami aglastymi na gurtach. Wyposaenie barokowe pochodzi z. 2. po. XVIII w.

Jugowa - d. woj. wabrzyskie
- Koci filialny w. Antoniego, wzmiankowany w 1335 r. Obecny wzniesiony w XV w., przebudowany w XVII w., restaurowany w 1961 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie od zachodu, z prostoktnym prezbiterium nakrytym dwuprzsowym sklepieniem krzyowo-ebrowym. Na elewacjach lady geometrycznej dekoracji sgraffitowej, a we wntrzu kamienna chrzcielnica z 1490 r. oraz trzy pyty nagrobne z XVI w.

Jugw - d. woj. wabrzyskie
- Koci parafialny w. Katarzyny, pierwotny wzmiankowany jako kaplica w 1374 r., wzniesiony jako murowana kaplica w 1651 r. Obecny, barokowy, zbudowany ok, 1718 r., czciowo przebudowany w pocz. XX w., remontowany w latach 1963-1965. Murowany, trzynawowy, z emporami bocznymi, czworoboczn wie i pkolicie zakoczonym prezbiterium, o wntrzu nakrytym sklepieniami kolebkowymi z lunetami, zachowa barokowe wyposaenie, wspczesne budowie kocioa.

Jurcz - d. woj. legnickie
- Koci filialny Najwitszego Serca Pana Jezusa wzmiankowany w 1376 r. Obecny, barokowy, ukoczony w 1631r., przebudowany w XIX w., remontowany w 1959 r. Murowany, salowy, z wszym prezbiterium, zwieczony czworoboczn sygnaturk na kalenicy dwuspadowego dachu. Na cianach sze caopostaciowych pyt nagrobnych z pocz. XVII w.

Jutrzyna - d. woj. wrocawskie
- Koci parafialny w. Franciszka z Asyu, wzmiankowany w 1335 r., obecny gotycko-barokowy, z prezbiterium wzniesionym w kocu XIII w. i nakrytym sklepieniem krzyowo-ebrowym, powikszony o wschodni wie ok. 1600 r. i o barokowy korpus w XVIII w., remontowany w 1961 r. Orientowany, murowany, jednonawowy, z wie od wschodu. W prezbiterium wczesnogotycki portal kamienny, pozostae wyposaenie barokowe z l. po. XVIII w.

---------------------------
k o n i e c    l i t e r y   J