ZABYTKI   TORUNIA

KOCIӣ w. Jana Chrzciciela i w. Jana Ewangelisty, gotycki, ceglany, wznoszony etapowo: prezbiterium w 2. po. XIII w., halowy korpus do ok. 1330 r., przeduony, przeksztacony na pseudobazylik i rozbudowany o cigi kaplic w latach 1361-88 i ok. 1400-37 (wiea 1407-33, proj. Hans Gotland), rozbudowany na hal midzy 1468 a 1473 r., sklepiony po 1473 r., koczony do ok. 1500 r. Halowy z rzdami kaplic bocznych, sklepiony gwiadzicie, z niskim, prosto zamknitym prezbiterium i czciowo wtopion wie frontow. W prezbiterium polichromie gotyckie z ok. 1338 r.

KOCIӣ w. Jakuba (d. cystersek, od 1667 r. benedyktynek), gotycki, ceglany, wznoszony etapowo od 1309 do ok. 1350 r., odbudowywany w 1410 i po 1455 r., restaurowany w latach 1909-12 i 1935-39; bazylikowy z rzdami kaplic midzyprzyporowych i wtopion wie frontow, przekryty sklepieniami krzyowo-ebrowymi i gwiadzistymi. We wntrzu polichromie gotyckie z XIV-XV w.

KOCIӣ w. Ducha (poewangelicki), barokowy, zbudowany w 1743 r., proj. Andreas Adam Bahr, dokoczony w latach 1753-56 przez architekta Efraima Schroegera; halowy, z neobarokow wie frontow zbudowan w latach 1896-98, proj. Karl Schfer i Hugo Hartung.

KOCIӣ w. Katarzyny, neogotycki, zbudowany w latach 1894-97, proj. Teuf; z transeptem i wie frontow, o niezwykle zrnicowanej, dynamicznej bryle.

KOCIӣ Chrystusa Krla, o formach klasycystycznych, zbudowany w latach 1929-30, proj. Kazimierz Ulatowski; centralny z naw przekryt kopu.

Dawny KOCIӣ ewangelicki (Rynek Nowomiejski), o charakterze neoromaskim, zbudowany w 1824 r., w duchu architektury Karla Friedricha Schinkla.

ZESPӣ KLASZTORNY POFRANCISZKASKI:
KOCIӣ Najwitszej Marii Panny, gotycki, ceglany, wznoszony etapowo: ok. 1270-1300, jako dwunawowa, niesymetryczna hala, z wykorzystaniem murw kocioa z ok. 1250 r., rozbudowany o trzeci naw, poprzez wczenie krugankw klasztornych i nadbudowanie nad nimi galerii oraz wzniesienie nowego prezbiterium w 2. po. XIV w., wielokrotnie remontowany. Trjnawowa hala ze sklepieniami gwiadzistymi, z empor w wszej nawie pnocnej Kaplica grobowa Anny Wazwny, od pnocy przy prezbiterium, barokowa z ok. 1636 r.; pytka pkolista poprzedzona barokowym portalem.
KLASZTOR od pnocy i wschodu, rozebrany w 1813 r.

ZAMEK krzyacki, komturski, gotycki, ceglany, zbudowany w latach 1260-80, rozbudowany w XIV w., zniszczony w 1454 r., restaurowany w latach 1903, 1919-21, 1937-38 i 1958-64. Na rzucie podkowy, z przedzamczem; zachowane piwnice i fragmentw murw oraz dansker poczony z zamkiem gankiem na arkadach. W obrbie zamku siedziba Bractwa w. Jerzego, gotycka, ceglana z 1489 r., wielokrotnie przebudowana, ostatnio w latach 1883-84, proj. Rehberg.

RATUSZ gotycki, z cegy, zbudowany w latach 1391-99, z wykorzystaniem wiey z 4. w. XIII w., nadbudowanej w 1385 r., podwyszony o kondygnacj midzy 1602 a 1605 r., zapewne przez Antona van Obberghena, odbudowany po poarze w latach 1722-38, m.in. z dobudow (1736 r.) od zachodu barokowego ryzalitu, proj. Giovanni Battista Cocchi, zastpionego neogotyckim w 1869 r. przez proj. Ferdinand von Quast. Czteroskrzydowy, dwukondygnacjowy z dziedzicem wewntrznym i bramami przejazdowymi na osi kadego skrzyda, z piciokondygnacjow wie w naroniku poudniowo-wschodnim Muzeum Okrgowe.

SPICHLERZE, zlokalizowane w poudniowej czci miasta, wznoszone od XV do XIX w., wielokrotnie przeksztacane, licznie zachowane, m.in.: gotycki (czterokondygnacjowy), koniec XV w., ul. Piekary 4; trzy gotyckie przebudowane na barokowe, ul. Ciasna 4/6/8, (oddzia archeologiczny Muzeum Okrgowego).

Dawna BURSA gimnazjum toruskiego, zbudowana w latach 1598-1601 przez architekta Hansa Eckharda.

PAAC Biskupw Kujawskich (ul. eglarska 8), barokowy, zbudowany w 1693 r., dla bpa Stanisawa Dbskiego, przebudowany w XIX w.; trzypitrowy z fasad bogato dekorowan stiukowymi girlandami i festonami.

PAAC burmistrza Jacoba Meissnera, barokowy, zbudowany w 1739 r., przebudowany na klasycystyczny w 1798 r. przez Heckerta.

ARSENA klasycystyczny zbudowany w 1824 r. Muzeum Etnograficzne. W otaczajcym parku przykady budownictwa ludowego z terenu Kujaw i Pomorza.

POCZTA przy Rynku Staromiejskim, neogotycka, zbudowana w 1881 r.

DWR ARTUSA, neorenesansowy z elementami neomanieryzmu, zbudowany w latach 1889-91 przez R. Schmidta.

TEATR im. Wilama Horzycy, neobarokowy z elementami secesji, zbudowany w 1904 r., wedug proj. Ferdinad Felner i Hermann Helmer; z pitrowy z ryzalitem z wgbn arkad.

BANK, pl. Rapackiego, neomanierystyczny, zbudowany w 1906 r.

BANK Inwestycyjny, zbudowany w latach 1930-35, proj. Romuald Gutt.

BUDYNEK Dyrekcji Lasw Pastwowych, ul. Mickiewicza 9, o formach uproszczonego klasycyzmu, zbudowany w 1931 r., proj. Kazimierz Ulatowski.

GMACH Ubezpieczalni Spoecznej, ul. Uniwersytecka 8, o formach uproszczonego klasycyzmu, zbudowany w 1931 r., proj. Kazimierz Ulatowski.

STAROSTWO Krajowe Pomorskie (ob. Collegium Minus UMK), o formach klasycystycznych, z elementami konstruktywistyczno-funkcjonalistycznymi, zbudowane w 1935 r., proj. Jerzy Wierzbicki.

BANK Rolny, ul. Way, o formach klasycystycznych i gotyckich, zbudowany w latach 1937-39, proj. Marian Lalewicz.

ZABUDOWA MIEJSKA STAREGO MIASTA:
kamienice z XV-XIX w. przewanie trzypitrowe, o trjosiowych fasadach, ustawione szczytowo, m.in.:
- Kamienica Rynek 17, z XV w., kilkukrotnie przeksztacana z portalem w fasadzie z ok. 1630 r.
- Kamienica pod Gwiazd, barokowa, z 1697 r., z wykorzystaniem murw budowli z koca XV w., z bogat dekoracj owocowo-kwiatow. Oddzia Sztuki Dalekiego Wschodu Muzeum Okrgowego.
- Kamienica Eskenw, pierwotnie pnogotycka, z XV w., wielokrotnie przebudowywana, m.in. przeksztacona na spichlerz w XIX w., odbudowana w latach 1980-89. Oddzia historyczny Muzeum Okrgowego.
Dom Kopernika pnogotycki, z ok. 1480 r. lub z pocz. XVI w., wielokrotnie przeksztacany, restaurowany w latach 1972-73. Muzeum Dom Mikoaja Kopernika.

MURY MIEJSKIE gotyckie, ceglane, ok. 1250-70, wielokrotnie rozbudowane i reperowane w XIV i XV w., czciowo rozebrane w XIX w., zoone z dwch cigw murw z 32 basztami upinowymi i bramami. Zachowane na dugich odcinkach, najlepiej od strony Wisy. BASZTY z 1. po. XIV w.: Krzywa Wiea, przebudowana na cele mieszkalne w XIX w., Gobnik, uraw, Wiea Wartownicza, Monstrancja, Koci eb oraz trzy baszty na Podmurnej. BRAMY: Klasztorna, 1. po. XIV w., nadbudowana w XV w.; eglarska, 1. po. XIV w., nadbudowana w XIX w.; Mostowa, 1432, trzykondygnacjowa na rzucie prostokta o zaokrglonych naronikach.


Toru-Podgrz
ZESPӣ KLASZTORNY POREFORMACKI (ob. franciszkanw), barokowy, fundowany w 1644 r. przez Stanisawa Sokoowskiego: Koci . Piotra i Pawa, koczony ok. po. XVIII w., z klasztorem z koca XVIII w.


Toru-Dybw
ZAMEK KRLEWSKI, gotycki, z cegy, zbudowany midzy 1425 a ok. 1450 r., fundacji Wadysawa Jagiey; z trjkondygnacjowym domem mieszkalnym na rzucie wyduonego prostokta i dziedzicem otoczonym murem z wie bramn od pd. Ruina.


Toru-Kaszczorek
KOCIӣ gotycki, ceglany, zbudowany po 1318 r., spalony w 1966 r., odbudowany; salowy z krucht konstrukcji szachulcowej i nadbudowan drewnian wie z 1698 r.