ZABYTKI   POWIATU   TOMASZEWSKIEGO
(woj. dzkie)

BDKW
Osada bya wzmiankowana w XII w. Utworzone z niej w 1. Po. XV w. miasteczko otrzymao w 1448 r. przywileje lokacyjne.
- Gotycki, murowany, orientowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. Narodzenia Najwitszej Panny Marii zbudowano w 1462 r., nastpnie przebudowano w XVIII w. Jest jednonawowy. Zewntrz ciany s oszkarpowane. Wyposaenie pochodzi gwnie z XVIII w.
- Klasycystyczna, murowana DZWONNICA zbudowana zostaa po 1783 r. Jest omioboczna, dwukondygnacjowa, nakryta dachem stokowym.
- Drewniany o konstrukcji zrbowej DOM na planie prostokta pochodzi z 1. po. XIX w. Dach jest naczkowy.
- Murowana KAPLICZKA jest otwarta od frontu i zwieczona trjktnym szczytem, po bokach posiada pkolumny z obeliskami.
- Ludowa FIGURA PRZYDRONA w. Antoniego jest w charakterze barokowa.

CHORZCIN
KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Magorzaty zosta wniesiony w kocu XX w., na miejscu poprzedniego, przez arch. Kornela Szrettera. Wyposaenie pochodzi z XVI, XVIII i XIX w.

AZNW
- Drewniany o konstrukcji zrbowej, orientowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. Matki Boskiej Racowej zbudowano w 2. po. XVIII w. Chr muzyczny wsparty jest na dwch supkach. Wyposaenie pochodzi z XVIII w.
Drewniana o konstrukcji supowej, czworoboczna DZWONNICA zbudowana zostaa w XVIII w. Przekryta jest dachem namiotowym.
- CHAUPY drewniane o konstrukcji zrbowej pochodz z 1. po. XIX w.

ROKICINY
Murowany dawny BUDYNEK POCZTY KONNEJ zbudowano w 1848 r. Ganek pochodzi z lat 1939-45. Jest jednopitrowy na rzucie prostokta z kwadratow wie wysunit ryzalitowo ze ciany pd. dachy s dwuspadowe, a na wiey namiotowy.

ROSOCHA
Drewniany o konstrukcji zrbowej, orientowany KOCIӣ p. w. w. Zygmunta zosta ufundowany przez biskupa Jana Dbowskiego w 1762 r. Chr muzyczny wsparty jest na dwch rzebionych supkach. Wyposaenie pochodzi z XVII, XVIII i XIX w.

TOMASZW MAZOWIECKI
Osada zostaa zaoona w 1788 r. przez hr. Tomasza Ostrowskiego, a nastpnie rozbudowana staraniem jego syna Antoniego. W 1823 r. sprowadzono tkaczy. W 1830 r. osad przemianowano na miasto. Jego silny rozwj przemysowy przypada na 2. po. XIX w.
- W ok. 1823-25 r. sprowadzono ze wsi Tobiaszw drewniany o konstrukcji zrbowej KOCIӣ (ul. Sowackiego) p. w. w. Wacawa zbudowany w 1781 r. Restaurowano go w 1894 r. Jest jednonawowy. Dachy s gontowe, dwuspadowe, nad zakrysti pulpitowy. Nad naw znajduje si wieyczka na sygnaturk. Wyposaenie pochodzi gwnie z XVIII w.
Drewniana o konstrukcji supowej, omioboczna DZWONNICA zostaa wzniesiona w 1. po. XIX w. Nakryta jest kopulastym omiopoaciowym dachem. wzniesiona
- Murowany, orientowany o charakterze klasycystyczny KOCIӣ PARAFIALNY (ul. w. Antoniego) p. w. w. Antoniego wzniesiono wg projektu Henryka Marconiego w latach 1862-4, a nastpnie rozbudowa go konstanty Wojciechowski w latach 1888-91. Odnawiany by w 1921 r., a w 1948 dodano dobudwki. Jest to trjnawowa, bazylikowa witynia z transeptem i dwiema wieami od frontu. wzniesiona
- Klasycystyczny, murowany KOCIӣ EWANGELICKI zbudowano w latach 1823-29. Wewntrz wzdu cian, z wyjtkiem otarzowej znajduj si galerie wsparte na kolumnach. Fasada rozczonkowana jest boniwanymi pilastrami, wieczy j schodkowy szczyt z sygnaturk w formie obelisku. Dach jest dwuspadowy z trzeci poaci od pn. Otarz jest ambonowy, architektoniczny, klasycystyczny. Organy s klasycystyczne. wzniesiona
- KOCIӣ EWANGELICKI (ul.. w. Antoniego) zbudowano w latach 1897-1902. Znajduje si w nim obraz "Chrystusa ukazujcego si w. Marii Magdalenie" autorstwa Wojciecha Gersona z 1900 r. wzniesiona
- DAWNY PAAC zosta zbudowany dla Antoniego Ostrowskiego w 1812 r. Odnawiano go w 1898 r. i 1929 r. jest to parterowa budowla na nieregularnym planie, o charakterze romantycznym. Brama wjazdowa jest klasycystyczna. Pitrowa cz od frontu wysunita jest ryzalitowo, posiada taras wsparty na dwch kolumnach, oraz przedsionek otwarty trzema arkadami. W pd.-zach. naroniku znajduje si wiea z przylegajc do niej dobudwk, natomiast od wschodu parterowa dobudwka o citych naroach, z maym pitrowym ryzalitem. Elewacje rozczonkowane s pilastrami, pod okapem biegnie fryz o motywach rolinnych. Na wiey znajduje si herb Rawicz na tle tarczy czteropolowej z herbami Topr, gryf i sulima. Obecnie w paacu mieci si Muzeum miasta Tomaszowa ze zbiorami sztuki ludowej. wzniesiona
- Klasycystyczne, parterowe, murowane dawne JATKI (przy ul. Rzeniczej) zbudowano w latach 1837-8. Posiadaj szereg pomieszcze na sklepy oraz z podcieniem arkadowym wzdu elewacji frontowej. ciany rozczonkowane s pilastrami. Przekryte s dachem pulpitowym. wzniesiona
- Stare DOMY (ul. Tkacka nr 3, Limanowskiego nr 3, pl. Narutowicza nr 1, Barlickiego nr 3 w. Antoniego nr 22, 30, 32 Sowackiego nr 17 i 22, Ochotnikw Wojennych nr 13/15, Wesoej nr 7, w. Wadysawa nr 20, Roli ymierskiego nr 31 i 37, Hanki Sawickiej nr 39, Armii Wojska Polskiego nr 34, naroa Ciesielskiej. Zbudowane zostay ok. 1820 r.. S murowane albo drewniane, parterowe, na rzucie wyduonego prostokta. Murowany dom przy ul. Barlickiego nr 6 pochodzi z 1. w. XIX w., domy przy ul. Kociuszki zbudowano w 1825-9 i pniej. wzniesiona
- Przy ul. Frycza Modrzewskiego nr 30 stoi dawna KARCZMA z 1827 r. Jest murowana, parterowa, podpiwniczona. Naroniki oraz wejcie ujte s boniowanymi pilastrami.. Dach jest naczkowy kryty strzech. wzniesiona
- Przy ul. Wodnej nr 22 stoi CHAUPA z 1. po. XIX w. Jest murowana, posiada dach naczkowy kryty strzech.
- Pozostaoci dawnego BUDOWNICTWA PRZEMYSOWEGO: Zbudowane w 1. po. XIX w., byy wielokrotnie rozbudowywane. Browar pochodzi z 1829 r., fabryka filcu z 1824 r., przdzalnia z 1826 r., fabryka sukna z 1824 r.

UJAZD
Osad zaoy Piotr Strykowski miecznik czycki w XV w. Przed po. XVII w. Kasper Denhoff ufundowa paac. Za Stanisawa Augusta w Ujedzie i okolicy rozwijao si tkactwo i hutnictwo.
- Barokowy, murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Wojciecha wzniesiono na miejscu poprzedniego w 1676-80 kosztem arcybiskupa Andrzeja Olszewskiego, w 1880 r. dobudowano kaplic. ciany wntrza rozczonkowane s grubymi filarami przyciennymi, midzy ktrymi znajduj si wnki. Filary opinaj parzyste pilastry o kapitelach zdobionych uskrzydlonymi gwkami aniokw, owocami i jarzynami. Chr wsparty jest na arkadach filarowych. Dwukondygnacjowa fasada zwieczona jest trjktnym wolutowym szczytem, podzielona czterema zdwojonymi pilastrami. Dachy s dwuspadowe, nad prezbiterium trjpoaciowy, nad zakrysti i skarbczykiem pulpitowe. Wyposaenie pochodzi gwnie z XVII i XVIII w.
Klasycystyczna, murowana DZWONNICA pochodzi z przeomu XVIII i XIX w. Wzniesiona zostaa na planie kwadratu o zaokrglonych naroach. ciany urozmaica boniowanie.
- Drewniana o konstrukcji zrbowej PLEBANIA zostaa wzniesiona ok. 1850 r. jest parterowa. Od Frontu posiada ganek wsparty na czterech kolumnach. Dach jest czterospadowy.
- Neogotycki, murowany dawny PAAC wzniesiono dla Antoniego Ostrowskiego w 1812 r. Jest dwukondygnacjowy z dwoma ryzalitami, pitrowym od frontu oraz niskim, z tarasem od wsch. ukad wntrz jest nieregularny. Zewntrz ciany opite s szkarpami. Ponad oknami znajduj si ostroukowe ceglane arkady. Dach jest czterospadowy z mansardowymi oknami.
- Krajobrazowy PARK jest powsta zapewne na ladach zaoenia regularnego . Jest otoczony kanaem. Na stawach znajduj si wyspy. Od wschodu reszty bramy z 1. po. XIX w.
- Stare DOMY przy rynku pochodz z XVIII w. i 1. po. XIX w. Dom z przedmiecia Antolin nr 10 z pocz. XIX w. jest drewniany. Z dachem krytym strzech.
- W KAPLICZCE znajduje si pnogotycka rzeba Matki Boskiej z Dziecitkiem z 1. po. XVI w..