ZABYTKI   POWIATU   WADOWICKIEGO

ANDRYCHW
Miasto lokowano w 1767 r. na mocy przywileju Stanisawa Augusta Poniatowskiego, na miejscu wsi wzmiankowanej od po. XIV w.
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Macieja wzniesiono na miejscu poprzedniego drewnianego. Budowany by etapami: 1 w. XVIII w., po. XVIII w., 1838 r., 1924-9 r. Koci jest orientowany. Posiada wysunit w stosunku do fasady kwadratow wie ze citymi naronikami, jej rodkowe pitro poczone jest z bocznymi czciami fasady za pomoc wolut. Wieyczka na sygnaturk, szecioboczna zwieczona jest hemem ostrosupowym, zwieczonym poskiem Matki Boskiej. Wyposaenie kocioa w wikszoci jest barokowe.
- Klasycystyczny, murowany PAAC z 1. po. XIX w. ma ksztat podkowy. Ujmuje on, wraz z wolnostojcymi budynkami oficyny i stajni prostoktny dziedziniec zajazdowy. Jest parterowy, podpiwniczony. Przekrywaj go niskie dachy siodowe. Porodku skrzyda gwnego od zajazdu znajduje si portyk z czterema kolumnami doryckimi i trjktnym frontonem. Od tyu posiada wydatny ryzalit. Okna s due, pkolisto zamknite lub prostoktne.
- W OGRODZIE PAACOWYM znajduje si pnobarokowy z 1. po. XVIII w., murowany PAWILON. Jest to pitrowa budowla, na planie kwadratu, ze citymi naroami. Elewacja frontowa jest wybrzuszona i posiada gbokie wnki. Przekrywa go namiotowy dach ze citymi naroami.
- Przy ul. Beskidzkiej 22 (z 1791 r. ) i 29, przy ul. Kolejowej 126 znajduj si drewniane domy o konstrukcji zrbowej.
- Kamienna FIGURA PRZYDRONA - kapliczka na kolumnie z 2. po. XVIII w.

BABICA
KAPLICA murowana, prostoktna pochodzi z 1828 r. Przekrywa j dach siodowy.

BACZYN
Drewniana DZWONNICA, konstrukcji supowej, na planie kwadratu. Wzniesiono j ok. 1887 r. Wysoki, czterospadowy dach posiada latarni o stokowym nakryciu.

BARWAD DOLNY
- Drewniany, konstrukcji zrbowej KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Erazma pochodzi z 2. po. XVIII w., z wyjtkiem kwadratowej wiey, ktra jest pozostaoci poprzedniego kocioa, zapewne z XVI w., przekrywa j gontowy hem cebulasty z latarni. witynia jest orientowana.
- Kamienna FIGURA PRZYDRONA w. Jana Nepomucena na supie z 1834 r.

BARWAD GRNY
- Drewniana PUSTELNIA w. Rozalii pochodzi zapewne z 1. po. XIX w. Skada si z dwch kaplic i mieszkania pustelnika, oraz podcienia w charakterze przedsionka, umieszczonego przed kaplicami. Przekrywa j dach siodowy z wieyczk na sygnaturk. Wewntrz znajduj si barokowe obrazy z 1746 r.: Hod Trzech Krli i Narodzenie Chrystusa.
- lady fundamentw, waw i roww otaczajcych ZAMEK wzniesiony midzy 1335 a 1360, nastpnie zburzony w 1477 r.
- Kamienna FIGURA PRZYDRONA Matki Boskiej Niepokalanego Poczcia na kolumnie, z herbem Leliwa i inicjaami Adama Gouchowskiego, waciciela Barwadu Grnego.

BIAA
Kamienna FIGURA PRZYDRONA - posg Ecce Homo na supie wzniesiona w 1848 r.

BIEKWKA - Murowany, orientowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. w. Trjcy zbudowano w 1793 r. Nawa zakoczona jest wszym, krtkim, wielobocznie zamknitym prezbiterium. Chr muzyczny wsparty jest na dwch kanelowanych supach. Dach jest gontowy. Do nawy od zach. przylega czworoboczna wiea.
- Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
- posg Chrystusa Frasobliwego na supie z 1823 r.,
- posg Matki Boskiej Niepokalanego Poczcia na supie z paskorzeb Veraikon.

BRODY
- Drewniana, kwadratowa, konstrukcji supowej KAPLICA przekryta jest dachem siodowym. Wewntrz na mensie z dat 1795 stoi posg Chrystusa upadajcego pod krzyem.
- Murowany, pitrowy DWR pnoklasycystyczny pochodzi sprzed 1845 r. Budowla na planie prostokta od zajazdu posiada trzy wydatne ryzality, od ogrodu krtkie, prostoktne skrzydo przy naroniku pn.-wsch. i nowsz dobudwk przy naroniku pn.-zach. rodkowy ryzalit zwieczony jest trjktnym frontonem, przed nim na czterech kolumnach wsparty jest balkon z elazn klasycystyczn balustrad. W naroniku pd.-zach. na pitrze znajduje si zamurowana loggia filarowa. Dach jest czterospadowy.

BRZEZINKA Murowana, prostoktna KAPLICA zwieczona jest dachem siodowym. Wewntrz znajduje si pnobarokowy posg w. Jana Nepomucena, pochodzcy z Zelczyna, i kamienny, ludowy posg Chrystusa Nazareskiego z 1. po. XIX w.

BRZENICA
- Murowany DWR zbudowany w XVIII w. pooony jest w ogrodzie krajobrazowym z 2. po. XIX w. Na zewntrz w pierwotnym ksztacie zachoway si jedynie elewacje pd. i wsch. Poudniowa posiada trzy pytkie ryzality. Budowla przekryta jest dachem mansardowym.

- Murowany, pitrowy, prostoktny SPICHLERZ dworski pochodzi z 1. po. XIX w. Przekryty jest dachem siodowym. Okna maj form wskich, lecych prostoktw. W szczycie wschodnim wybito trzy okienka owalne.
- Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
- posg Chrystusa Nazareskiego na postumencie z 1811 r.,
- posg w. Antoniego Padewskiego na postumencie z 1. po. XIX w.,
- posag w. Floriana na postumencie z 1. po. XIX w.

BUDZW
Trzy KAPLICE murowane, jedna kwadratowa i dwie prostoktne, w kadej znajduje si kamienny posag Chrystusa upadajcego pod krzyem z 1. po. XIX w. Przekryte s dachem siodowym.

CHOCZNIA
Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Jana Chrzciciela stan w 1883 r. na miejscu poprzedniego murowanego. Wyposaenie kocioa pochodzi g. z XIX .
Murowane KAPLICE: kwadratowa o zaokrglonych naronikach, przekryta dachem namiotowym ukoczona zostaa w 1812 r.; cmentarna stana w 1911 r.

DBRWKA
Parterowy, murowany DWR z pniej dodanym pitrem drewnianym, pochodzi sprzed 1730 r. Jest prostoktny z dwoma kwadratowymi alkierzami po bokach elewacji frontowej.

FRYDRYCHOWICE
Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Marcina wzniesiono w 1888 r. w miejscu poprzedniego drewnianego. Do wyposaenia naley kilka feretronw z XVIII w. g. rokokowych.

GIERATOWICE
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Michaa Archanioa wzniesiony zosta w 1888 r. na miejscu drewnianego. Wikszo wyposaenia pochodzi z XVIII w. Drewniany
- DWR wzniesiono w XVIII w na miejscu obronnej wiey, przerobiono w latach 1939-45. Pooony jest on na owalnej platformie otoczonej fos wypenion wod. Obok znajduje si ogrd w czci geometryczny, w czci krajobrazowy.
- Kamienny POSG w. Marcina na kolumnie z 1780 r., odnowiony zosta w 1865 r.

GIERATOWICZKI
FIGURA PRZYDRONA: posg w. Jana Nepomucena na supie z 1780 r. stoi na nowszym postumencie.

GBOWICE
- Drewniany, orientowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. Najwitszej Panny Marii z Gry Karmelu. Kwadratowa nawa zbudowana na zrb pochodzi z 1518 r., wiea wzniesiona w tym samym roku zostaa w 1782 r. poszerzona przez obudowanie, drewniana kruchta przy nawie pochodzi z 1924 r., murowane prezbiterium z 1931 r. Bogate wyposaenie kocioa pochodzi z XVII i XVIII w.
- Renesansowo-barokowy, murowany PAAC zbudowany w 2. po. XVI w., by powikszany dwukrotnie, w 1646 r. i 1773 r. Stoi nad fos. Wejcia na osi elewacji duszych s ostroukowe. Mansardowy dach posiada dwa szczyty.
- Kamienny POSG w. Jana Nepomucena z 1843 r. stoi na nowszym supie.

GORZE GRNY
Pnoklasycystyczny DWOREK Emila Zegadowicza. Pamitki po poecie, m.in. rkopisy jego utworw, obrazy, wiatki ludowe, m.in. Andrzeja Wawry, miejscowego rzebiarza ludowego.

GRABOSZYCE
- Drewniany konstrukcji zrbowej , orientowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Andrzeja pochodzi prawdopodobnie z 1585 r. Posiada czworoboczn wie na sup, wzniesion po 1617 r, przekrywa ja hem cebulasty z latarni. Jednonawowa witynia przekryta jest dachem siodowym. Chr muzyczny wsparty jest na dwch supkach. Wikszo wyposaenia pochodzi jest barokowa.
- Renesansowy, murowany, pitrowy DWR zbudowa Dziwisz Brandys ok. 1575 r. Budowla otoczona jest such fos w podkow, otwart ku wsch. Przed elewacj frontowa znajduje si sklepiony most. Elewacje s gadkie, jedynie na naroach widoczne s lady boniowa rytych w tynku. Korpus gwny przykryto dachem mansardowym, nad wystpami pooono daszki siodowe. Wejcia do dworu s dwa: pierwotne w wystpie frontowym i nowsze w tylnym, ponadto s tez dwa wejcia do piwnic z fosy. Zachoway si fragmenty dworskiego OGRODU krajobrazowego, na jego terenie znajduje si murowany budynek ZARZDWKI, wzniesiony zapewne w 1. po. XIX w.

GRZECHYNIA
Murowana, prostoktna, sklepiona kolebkowo KAPLICA nakryta jest dachem siodowym. Wewntrz znajduje si kamienny posg Chrystusa upadajcego pod krzyem, zapewne z 1. po. XIX w. Drewniana, szalowana deskami DZWONNICA przekryta jest czterospadowym dachem gontowym.

HARBUTOWICE
Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. Imienia Najwietszej Panny Marii i w. Michaa Archanioa, o cechach pnoklasycystycznych, wzniesiono w 1828 r. na miejscu drewnianego. Naroniki nawy i prezbiterium s zaokrglone z uskokami. Od frontu wznosi si czterocienna wiea. Fasad zaakcentowano zdwojonym ryzalitem z trjktnym frontonem. W elewacjach bocznych przepruto pkoliste okna. Wieyczka na sygnaturk ma formy barokowe. Prostoktna, murowana KAPLICA przekryta jest dachem siodowym. Szczyt frontowy nakryty jest trjktnym przyczkiem i flankowany dwoma filarkami z obeliskami. Wewntrz znajduje si posg Chrystusa upadajcego pod krzyem, zapewne z 1. po. XIX w.

INWAD
- Murowany, pnobarokowy KOCIӣ PARAFIALNY p.w. Narodzenia matki Boskiej zosta zbudowany w latach 1747-50. Fasad urozmaica ryzalit o skonych ciankach bocznych, jest ona ponadto dekorowana parzystymi i pojedynczymi plastrami joskimi. Ponad ryzalitem znajduje si trjktny szczyt, wyej attyka z wazonami i grne pitro wiey z kopulastym hemem z nasadnikiem. Wieyczka na sygnaturk ma ksztat barokowy. Bogato dekorowany portal zamknity jest ukiem spaszczonym. Wyposaenie kocioa jest barokowe i rokokowe..
- Murowany, pitrowy pnoklasycystyczny PAAC stoi w otoczeniu rozlegego ogrodu krajobrazowego, wspczesnego budowli. Prostoktna cz rodkowa posiada prostoktne ryzality na osi, wskie skrzyda wysuwaj si od zajazdu i ogrodu ryzalitami o trjbocznym zamkniciu. ciany pokrywa rustyka. Ryzality rodkowe rozczonkowane s pilastrami.

IZDEBNIK
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Magorzaty stan w latach 1838-41 na miejscu drewnianego. Jest to jednonawowa budowla z wie od frontu, wyodrbnion nikym ryzalitem, jej hem pochodzi sprzed 1906 r. Wieyczka na sygnaturk ma charakter barokowy. Murowana KAPLICA p.w. w. Walentego pochodzi z XVIII/XIX w. Przekryta jest dachem siodowym z wieyczk na sygnaturk z daszkiem namiotowym zwieczonym ozdobnym krzyem. Wewntrz znajduj si wczesnobarokowe posgi w. Wojciecha i w. Stanisawa bpa i dwa poski aniokw.
- Murowana POCZTA zbudowana zostaa w XVIII-XIX w. Prostoktna budowla posiada od tyu galerie arkadowo-filarowe. Dach jest stromy, czterospadowy. Od tyu na naronikach znajduj si dwie nowsze szkarpy.

JACHWKA
Kamienna FIGURA PRZYDRONA z posgiem Matki Boskiej Niepokalanego Poczcia z Dziecitkiem z 1830 r.

JAROSZOWICE
- Murowana KAPLICA zbudowana w latach 1860-1 i 1868 stana na miejscu wczeniejszej szeciobocznej z 1804 r. Jej wyposaenie jest pnobarokowe.
- Murowana, prostoktna KAPLICA zamknita jest od tyu ukiem spaszczonym. ciany zewntrz urozmaicaj wnki. Gontowy daszek zamyka od frontu potrjny szczyt. Wewntrz znajduje si posg sw. Jana Nepomucena zapewne z 1. po. XIX w.
- Murowana KAPLICZKA na supie ksztatu balasa pochodzi z 1. po. XIX w.

JASZCZUROWA
- KAPLICZKA skada si z dwch czci, z dolnej murowanej, okrgej z wnk, w ktrej umieszczono kamienny posag Matki Boskiej z Dziecitkiem, wzniesionej w 1853 r. i grnej kamiennej, w ksztacie kapliczki otwartej z trzech stron arkadami.
- W ogrodzie otaczajcym obecny nowszy DWR znajduj si lady dawnego OGRODU KRAJOBRAZOWEGO.

JUSZCZYN
- Murowana, prostoktna KAPLICA przekryta jest dachem siodowym. Wewntrz znajduje si kamienny posg Chrystusa upadajcego pod krzyem, prawdopodobnie z 1. po. XIX w.
- Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
- posg Ecce Homo na supie z 1846 r.
- Posg Chrystusa Frasobliwego na postumencie z 1. po. XIX w.

KACZYNA
Murowana KAPLICA p. w. w. Marii Magdaleny pochodzi z 1879. Wewntrz znajduje si otarz z 1787 r. wykonany przez stolarza Jana Lawickiego.

KALWARIA ZEBRZYDOWSKA
Miasto zawdzicza swoje powstanie tumnym pielgrzymkom nawiedzajcym od 1609 r. tutejsze miejsca odpustowe.
= KOCIӣ I KLASZTOR BERNARDYNW. Pooone s na pd. od miasta, u szczytu Gry Kalwarii. Na pd. i wsch. od nich znajduj si kociki, kaplice i kapliczki drg Mki Paskiej i Matki Boskiej. Zaoenie jest fundacj rodu Zebrzydowskich: Mikoaja, Jana i Michaa. Koci i klasztor zostay zbudowane przez architekta Jana Mari Bernardoniego i architekta i zotnika flamandzkiego Pawa Baudartha, ktry wznis prawie wszystkie kaplice kalwaryjskie.
- Murowany KOCIӣ p. w. Matki Boskiej Anielskiej zosta zbudowany w latach 1603-9, obecnie stanowi prezbiterium (zwrcone ku zach.). Nawa prostoktna zostaa dobudowana XVII/XVIII w. Do prezbiterium od pn. przylega gmach klasztorny, za do nawy przy elewacji frontowej dwie wiee. Nawa rozczonkowana jest parzystymi, zdwojonymi pilastrami z gzymsem. Chr zakonny pierwotnie by czci gmachu klasztornego, oddzielony jest od niego murem i podzielony na dwie kondygnacje. Na sklepieniu nawy i cianie tczowej znajduje si polichromia Wodzimierza Tetmajera, nad tcz i chrem muzycznym fragmenty dekoracji stiukowej z 1781 r. Fasad stanowi dwie czworoboczne, nieco cofnite wiee i cz rodkowa z trjktnym szczytem. Skada si ona z dwch kondygnacji, podzielonych pilastrami pilastrami na trzy pola. W grnej kondygnacji znajduje si okno z posgiem Matki Boskiej z 1837 r., a pod nim kamienny balkon z 1934-36 r. W polach bocznych znajduj si nisze z posgami Ewangelistw. Wiee nakryte s hemami z kopukami zwieczonymi latarniami. Na wiey poudniowej widnieje tarcza zegarowa. W latach 1927-32 przed fasad dobudowano schody zajmujce ca jej szeroko. Do prezbiterium od pd. przylega kaplica Matki Boskiej Cudownej (1658- po 1667), do chru zakonnego od pd. przylega kaplica w. Antoniego Padewskiego (1687), do nawy od pd. - kaplica Niepokalanego Poczcia Najwitszej Panny Marii (1749). Bogate wyposaenie pochodzi gwnie z XVII i XVIII w.
- KLASZTOR zgrupowany jest wok dwch wirydarzy, cz znajdujca si bliej kocioa pochodzi z lat 1603-9, cz dalsza 1654-66. Bry klasztoru urozmaica pi ryzalitw o charakterze bastionw. Budowla jest trzy pitrowa, pitro ostatnie zbudowano w latach 1810-12 i podwyszono w latach 1897-1901 (arch. Karol Knaus). W wirydarzu bliszym kocioa znajduje si studnia. Wewntrz klasztoru zachowaa si skromna dekoracja stiukowa. Wyposaenie jest gwnie barokowe i rokokowe. W krugankach tradycyjnie znajduj si XVIII-to wieczne portrety fundatorw, dobrodziejw klasztoru, generaw zakonu. Otoczenie klasztoru i budynki gospodarcze.
- Przed fasad kocioa znajduje si tzw. Rajski plac, po bokach ujty podcieniami filarowymi (1823-54), w ktrym znajduj si konfesjonay z po. XIX w. i posgi na supach. Na placu znajduj si posgi: w. Franciszka (1902) i w. Antoniego (1869). Od pd. i zach. koci otoczony jest murami z 1624 r. z dwoma bastionami na naronikach. W dolnej ich czci znajduj si okrge nakryte kopuami kaplice w. Anny i Matki Boskiej Bolesnej (1747 r.), w grnej strych. Na zach. od kocioa i klasztoru jest czworoboczny dziedziniec, otoczony budynkami gospodarczymi, na osi boku pd. znajduje si budynek bramy z 1774 r., dwukondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym. W naroniku pd.-zach. widnieje pawilon z tego samego czasu co brama.
- DROGI MKI PASKIEJ, DRӯKI MKI PASKIEJ. Stacje Mki Paskiej powstay w 1604 r. na wzr drg jerozolimskich, zostao zainspirowane opisami Jerozolimy i Ziemi witej Chrystiana Adrychomiusza z koca XVI w. Wczeniej zostaa zbudowana kaplica Ukrzyowania, Drki Matki Boskiej zaoono w 1632 r. Zaoenie tworz kaplice zaprojektowane prze Pawa Baudartha: Dom Annasza (1609), Brama Zachodnia (Drugi upadek, 1615-16), Dom Matki Boskiej (1612-14), Grg Chrystusa (1605-9), Grb Matki Boskiej (1611-15), Paac Heroda (1609), Dom Kajfasza (1609), Ogrjec (1609), Ratusz Piata (1605-9), Pojmanie (1609), w. Rafa Archanio (1616-17), Serce Marii (1615), Wieczernik (1614-15), Woenie Krzya (1837, na miejscu starszej z 1614 r.) Wniebowstpienie (1614). Pozostae: Brama Wschodnia (1623), Cyrenejczyk, Most i Kapliczka na Cedronie (1793-1833), Obnaenie (1624), Pierwszy Upadek, Pogrzeb Matki Boskiej (trzy jednakowe kaplice 1793-1833, czwarta pniejsza), wite schody (1633), Trzeci Upadek (1754), Ukrzyowanie (1600-01), w. Weronika (1926, na miejscu pierwotniej z 1632-41), Wniebowzicie (cztery jednakowe kaplice z lat 1793-1833).
W zaoeniu znajduj si rwnie inne kaplice, nie nalece do Drogi Krzyowej lub luno zwizane z Mk Chrystusa: Pustelnia Piciu Braci Polakw z kaplic w. Marii Magdaleny (1616-17), kaplica Znalezienia Krzya z Pustelni w. Heleny (1623-32), kaplica w. Jana Nepomucena (1824), kaplica Anioa Stra (1836, na miejscu drewnianej z koca XVIII w.), kaplica.
- W ssiedztwie klasztoru w latach 1714-15 zbudowano pnobarokowy paac Czartoryskich. Po 1871 r. zosta rozebrany i zachoway si tylko oficyny. Jest to budowla murowana, parterowa, pooona rwnolegle do fasady paacu, na osi znajduje si budynek bramny.. Od frontu jest fosa, a przed bram most kamienny.
- KAMIENNE FIGURY PRZYDRONE:
1. Kolumna z elaznym krzyem z 1. po. XVII w.,
2. posg w. Jana Nepomucena z 1747 r.,
3. posg Chrystusa Nazareskiego z 1808 r.

KLECZA DOLNA
Murowany, pseudogotycki KOCIӣ PARAFIALNY p.w. w. Wawrzyca wzniesiono w latach 1906-8 wg planw architekta Jana Sas-Zugrzyckiego na miejscu drewnianego.

KLECZA GRNA
Obok DWORU murowanego z 1883 r. znajduje si OGRD ujawniajcy starsze rozplanowanie krajobrazowe. Na gazonie przed zajazdem stoi wyjtkowo cenny okaz starej lipy.

LANCKORONA
Lokowana zostaa przez Kazimierza Wielkiego w 1366 r. W 1655 r. zostaa spalona w znacznej czci przez Szwedw, nastpnie zniszczona poarem w 3. w XIX w. i odbudowana w latach 1868-72.
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. w. Jana Chrzciciela zosta wzniesiony w 1336 r. przez Kazimierza Wielkiego, z tego czasu pozostay jedynie mury magistralne. Od zachodu wznosi si kwadratowa wiea, w grnej czci neoromaska z 1891 r.. Na zewntrz znajduj si szkarpy. Wieyczka na sygnaturk ma ksztat barokowy. Wyposaenie kocioa jest gwnie barokowe.
- Cmentarna, neogotycka KAPLICA p.w. w. Krzya, stana na miejscu drewnianej.

- Murowana KAPLICA z 1910 r. upamitnia konfederatw barskich, polegych pod Lanckoron, stana na miejscu starszej. Wewntrz posg Chrystusa upadajcego pod krzyem oraz drewniany posaek Chrystusa Frasobliwego we wnce szczytowej.
- RESZTY ZAMKU wzniesionego przez Kazimierza Wielkiego.
- Drewniane o konstrukcji zrbowej, tynkowane DOMY wzniesione zostay w latach 1868-72. Parterowe budowle posiadaj gwnie dachy siodowe z naczkami.

LECZE GRNE
Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. . Piotra i Pawa stan w latach 1932-7 na miejscu drewnianego. Wyposaenie kocioa jest gwnie barokowe.

CZANY
Murowany KOCIӣ p. w. Matki Boskiej Anielskiej pochodzi z nowszych czasw.

KAWICA
Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Jzefa stan w 1906 r. na miejscu kaplicy.

MAKW
- Murowany, pnoklasycystyczny KOCIӣ PARAFIALNY p.w. Przemienienia Paskiego zbudowano w 1826-8 r. Posiada trzynawowy, halowy korpus, o zaokrglonych naronikach z uskokami. Od pd. wznosi si czworoboczna wiea. Fasad akcentuje ryzalit z trjktnym frontonem, ponad ryzalitem znajduje si grna cz wiey z pilastrami toskaskimi na naronikach, nakryta hemem z 1891 r. Wieyczka na sygnaturk pochodzi z 1903 r. Wyposaenie pochodzi z rnych epok.
- Murowana, prostoktna KAPLICA z 1845 r. zamknita jest od strony otarzowej wielobocznie i opita szkarpami. Dach jest siodowy od tyu wielospadowy. Od frontu znajduje si drewniana, czworoboczna wieyczka na sygnaturk, ze citymi naronikami z cebulast kopuk. Otwr drzwiowy i okienne s ostroukowe.
- Murowana KAPLICZKA z posgiem Chrystusa upadajcego pod krzyem pochodzi z 1818 r.
- Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
- kapliczka na kolumnie z 1749 r.;
- posg w. Jana Nepomucena na postumencie z 1779 r. odnowiony w 1855 r.;
- kapliczka barokowa na postumencie z wolutami z XVIII w.;
- posg Matki Boskiej Niepokalanego Poczcia na kolumnie odnawiany w 1809, 1855, 1941 r.

MARCYPORBA
- Drewniany o konstrukcji zrbowej, orientowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. w. Marcina wzniesiono w 1670 r. Jest jednonawowy. Chr muzyczny wsparty jest na dwch supach. Wyposaenie pochodzi z XVII, XVIII i XIX w.
- Klasycystyczna, murowana DZWONNICA zbudowana zostaa w 1831 r. i odnowiona w 1923 r. Przekryta jest czterospadowym daszkiem ze schodow attyk, na ktrej znajduje si kula i krzy.
- Murowana, prostoktna KAPLICA posiada dach siodowy. Wewntrz znajduje si kamienny posg Chrystusa upadajcego pod krzyem z 2. po. XVIII lub 1. po. XIX w.
- FIGURA PRZYDRONA:
- kamienny posg w. Jzefa na supie z 1613 r. odnowiony zosta w 1838 r.

MUCHARZ
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Wojciecha zbudowany zosta w latach 1835-68. Wyposaenie pochodzi z XVI, XVII, XVIII i XIX w.
- Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
- posg ECCE HOMA na postumencie z 1758 r.;
- posg Matki Boskiej Niepokalanego Poczcia na postumencie z 1773 r.;
- posg w. Wojciecha na postumencie, zapewne z 2. po. XVIII w.

NIDEK
- Drewniany, orientowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. . Szymona i Judy zbudowany zosta na miejscu przedniego w 1539 r., jego wiea pochodzi z 1617 r. Posiada on konstrukcj zrbow z wie na sup. Jest jednonawowy z wielobocznie zamknitym prezbiterium. Chr muzyczny wsparty jest na dwch obkowanych kolumnach. ciany na zewntrz czciowo pobite s gontem. Dach jest gontowy. Wieyczka na sygnaturk posiada barokowy ksztat. Wiea stojca od zach. jest kwadratowa, o pochyych cianach, zwieczona stokowym hemem. Od wsch., pd. i pn. znajduj si soboty.
- Murowany, parterowy z facjat DWR wzniesiono na przeomie XVIII i XIX w. przed facjat frontow znajduje si ganek o dwch kondygnacjach

PALCZA
Kamienny posg Chrystusa Frasobliwego na supie z 1. po. XIX w.

PALCZOWICE
Drewniany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Jakuba M. Zosta wzniesiony na miejscu poprzedniego z 1498 r. w 1894 r. Wyposaenie pochodzi z XVII i XVIII w.

PASZKWKA
- Obok murowanego DWORU pseudogotyckiego z 2. po. XIX w. znajduje si OGRD ujawniajcy starsze rozplanowanie geometryczne, widoczne na planie katastralnym z 1945 r.
- POSG w. Jana Nepomucena na kolumnie.

PIOTROWICE
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. Nawiedzenia N. P. Marii powsta na miejscu poprzedniego drewnianego z 1698 r. w 1895 r. Wyposaenie pochodzi z XVIII i XIX w.
- Kamienny posg w. Jana Nepomucena na supie z 1788 r.

POBIEDR
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. Przemienienia Paskiego powsta na miejscu poprzedniego drewnianego w latach 1882-91 r. Wyposaenie pochodzi gwnie z XVII i XVIII w.
- Murowana KAPLICZKA na supie z 1811 r. zostaa ufundowana na pamitk nadania Pobiedrowi przywileju na jarmarki.

PONIKIEW
Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Aleksego wznoszono w latach 1853-8 i 1882. Wewntrz znajduje si obraz Przemienienia Paskiego Michaa Mierdziskiego.

PRZECISZW
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. Narodzenia w. Jana Chraciciela zbudowany zosta przez arch. Jzefa Heintzego w latach 1816-8, na miejscu poprzedniego drewnianego, zapewne z XVI w. Jest jednonawowy. Od frontu posiada kwadratow wie o citych naronikach i cebulastym hemie, po bokach flankowan pitrowymi lokalnociami. Wieyczka na sygnaturk ma barokowy ksztat. Wntrze jest rozczonkowane lizenami z wklsymi plizenami po bokach. Chr muzyczny wsparty jest na dwch kolumnach. W kociele znajduje si m.in. rokokowa ambona w ksztacie odzi, przeniesiona z kocioa dominikanw w Owicimiu.
- Murowana, parterowa PLEBANIA na planie prostokta pochodzi z 1797 r. Na zewntrz posiada podziay lizenowe. Przekryta jest dachem amanym polskim.
- Klasycystyczny, murowany, pitrowy SPICHLERZ dworski zbudowany zosta w 1. po. XIX w. Jest prostoktny z ryzalitami na osi bokw duszych. Ryzalit pn. nosi lady rustyki, pd. jest rustykowany w dolnej czci. Przekryty jest czterospadowym dachem.

PRZYTKOWICE
Drewniany zbudowany na zrb, orientowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. w. Katarzyny i w. Trjcy wzniesiony zosta w 1733 r. Posiada plan krzya greckiego ze citymi ktami midzyramiennymi. Chr muzyczny wsparty jest na dwch kolumnach. Od zach. znajduje si wiea poczona z kocioem za pomoc a kruchty kwadratowa wiea o konstrukcji supowej, nakryta dachem namiotowym. Wyposaenie pochodzi z XVII, XVIII i XIX w.

RADOCZA
Drewniany o konstrukcji zrbowej, orientowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. Przemienienia Paskiego wzniesiony zosta na miejscu poprzedniego w 1535 r., nastpnie restaurowany midzy 1770 a 1804 r. i 1884, powikszono go w 1913 r. Jest jednonawowy. Posiada wieyczk na sygnaturk oraz wie. Wyposaenie pochodzi z XVII i XVIII w. na cmentarzu znajduje si klasycystyczny nagrobek Ignacego arnowieckiego z 1837 r.

ROCZYNY
Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
- posg Chrystusa Nazareskiego na supie z 2. po. XVIII w. lub 1. po. XIX w. odnowiono w 1863 r. p.,
- posg Matki Boskiej Loretaskiej na supie z 1871 r.

RUDZE
Barokowy, murowany, parterowy DWR wzniesiony zosta w 2. po. XVIII w. Jest prostoktny z trzema wydatnymi ryzalitami od ogrodu i z pytkim ryzalitem od zajazdu. Posiada czterospadowy dach. Od pn. znajduje si niski budyneczek wspczesny dworowi.

RYCZW
Drewniany o konstrukcji zrbowej, orientowany, z wie na sup KOCIӣ PARAFIALNY p. w. Podwyszenia Krzya w. pochodzi z XVI w., w 1839 r. by restaurowany pod kierunkiem budowniczego Wipsa. Jest jednonawowy. Chr muzyczny wsparty jest na dwch supach. Wieyczka na sygnaturk ma barokowy ksztat. Wiea od zach. jest kwadratowa, o cianach pionowych i baniastym hemem. Koci przekryty jest dachem gontowym. Wyposaenie pochodzi gwnie z XVII i XVIII w.

RZYKI
Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Jakuba St. Zbudowany zosta w latach 1793-6, jego wiea pochodzi z 1835 r. Korpus jest trzynawowy, prezbiterium zamknite pkolicie. Wysza nawa rodkowa otwarta jest do bocznych arkadami filarowymi. Przy nawie od frontu znajduje si kwadratowa wiea z pitrowymi lokalnociami po bokach. Wieyczka na sygnaturk ma barokowy ksztat. Wyposaenie jest gownie XVIII-to i XIX-to wieczne.

SKAWCE
Zachowana we fragmentach kamienna KAPLICZKA barokowa.

SKAWICA
Kamienna FIGURA PRZYDRONA Matki Boskiej Niepokalanego Poczcia z Dziecitkiem stoi na supie, ozdobionym paskorzebami: krucyfiksu z Mari Magdalen u stp w. Apolonii, w. Jana Nepomucena, w. ucji. Pochodzi z 1819 r.

SKAWINKI
Kwadratowa, murowana KAPLICA nakryta jest du cebulast kopu wybiegajc w omioboczn latarni z cebulastym hemem. Wewntrz znajduje si nowy kamienny posg Chrystusa upadajcego pod krzyem.

SMOLICE
Drewniany DWR o konstrukcji zrbowej pochodzi prawdopodobnie z pocz. XVIII w. Jest on parterowy z facjat. Od ogrodu posiada ryzalit, a od zajazdu ganek o dwch kondygnacjach. Przekryty jest dachem amanym polskim. Facjat przekrywa dach siodowy z trjktnymi szczytami.

SOSNOWICE
Drewniana KAPLICA p.w. Imienia N. P. Marii, o konstrukcji zrbowej bya wzmiankowana w 1598 r., odnowiona w 1903 r. Prezbiterium zwrcone jest ku zach. ciany podzielone s lizenami z fryzem i gzymsem. W posadzce prezbiterium znajduje si kamienna pyta zamykajca wejcie do grobu Strzaw z XVI w. Wyposaenie jest barokowe i klasycystyczne.

SPYTKOWICE
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. w. Katarzyny zbudowano w 2. w. XVII w. na miejscu drewnianego. Do prezbiterium od pn. Przylega kaplica Racowa z 1698 r., za do nawy od zach. i pn. kruchty z 1895 r. W naroniku pd.-zach. znajduje si wiea z 1664 r. Wntrze rozczonkowane jest pilastrami oraz belkowaniem, na zewntrz ciany podzielone s na dwie kondygnacje i opite szkarpami. Wiea nakryta jest hemem z cebulast kopu i latarni, na dachu jest wieyczka na sygnaturk z ok. 1700 r. Otarz gwny kocioa zosta wykonany w 1645 r. przez Jerzego Cymermana. Pozostae wyposaenie pochodzi gwnie z XVII i XVIII w.
- Murowany zamek zosta zbudowany w 1. po. XVI w. w stylu gotycko-renesansowym przez Wawrzyca Myszkowskiego, a nastpnie przebudowany w 1630 r. na rezydencj biskupa Marcina Szyszkowskiego, obecnie znajduje si w stanie ruiny gwnie na skutek wojny i poarw. Zwrcony jest frontem do pd.; skada si z trzech skrzyde ujmujcych prostoktny dziedziniec z wie kwadratow w naroniku pd.-wsch. Jest budowl czciowo pitrow (skrzydo pd. i wsch.), na parterze od dziedzica znajduj si galerie, na pierwszym pitrze galeria jest jedynie w skrzydle rodkowym.
- Kamienna FIGURA PRZYDRONA w. Jana Nepomucena na supie z 1782 r.

STRONIE
Kwadratowa, murowana KAPLICA sklepiona kolebkowo, przekryta jest du cebulast kopu wybiegajca w omioboczn latarni z kopuk. Wewntrz znajduje si kamienny posg Chrystusa upadajcego pod krzyem.

STRYSZW
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. w. Jana Kantego wzniesiono na miejscu drewnianego w 1748 r. W latach 1840-41 rozbudowano prezbiterium i wie. Z obu stron do prezbiterium przylegaj pitrowe lokalnoci, podobnie do wiey. Chr wsparty jest na dwch filarach i dwch pfilarach, pomidzy ktrymi znajduj si arkady ostroukowe. Wyposaenie pochodzi z XVIII w.
- MUROWANE KAPLICE:
1. kwadratowa, zostaa zbudowana w 1819 r., nakryta jest kopu na pendentywach, zwieczon kamienn latarni. Wgary portalu s bogato profilowane, ponad portalem znajduje si paskorzeba z popiersiem Salwatora;
2. zbudowana w 1822 r. taka sama jak poprzednia;
3. kwadratowa, nakryta dachem siodowym;
4. cmentarna z XIX w., wewntrz znajduje si otarz barokowy, a w nim paskorzeba Modlitwy w Ogrjcu z ok. 1500 r., ze szkoy Wita Stwosza.

= DWR zosta zbudowany w XVII w., odnowiony w 1741 r. Parter z piwnicami jest murowany, pitro czciowo murowane, czciowo drewniane. Na pitrze w jednym z pomieszcze, na szalunku z desek widnieje polichromia barokowa z 1. po. XVIII w. Dwr przekryty jest dachem czterospadowym.
- Murowane ZABUDOWANIA GOSPODARSKIE:
1. pnoklasycystyczny budynek dla suby jest prostoktny, pitrowy, ze schodami na osi i gankiem o dwch kondygnacjach. Nakryty jest dachem siodowym.
2. spichlerz pochodzi z 1. po. XIX w. jest budowl pitrow, prostoktn z ganeczkiem od frontu. Nakryty jest dachem naczkowym
- Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
1. Posg w. Wojciecha na postumencie z 1768 r.;
2. Posg w. Jana Nepomucena z 1814 r.;
3. Posg Chrystusa Nazareskiego na krconej kolumnie z 1826 r.;
4. Pieta na kolumnie z 1826 r.;
5. Posg Matki Boskiej Niepokalanego Poczcia na supie z 1836 r.

SUKOWICE
Kamienne FIGURY PRZYDRONE: Fragment w postaci postumentu ozdobionego paskorzebami: Chrystusa upadajcego pod krzyem, Matki Boskiej Bolesnej, Chusta w. Weroniki, posg Chrystusa Nazareskiego na supie z koca XVIII w. lub pocz. XIX w.

LESZOWICE
KAPLICE:
1. Drewniana o konstrukcji supowej, prawie kwadratowa, pochodzi z 1749 r. nakryta jest dachem siodowym;
2. Murowana, kwadratowa z apsyd pochodzi z 1847 r., dach jest pstokowy, od frontu zamknity pkolistym szczytem;
3. Murowana, we wnce szczytowej znajduje si posg Chrystusa Upadajcego pod Krzyem z 2. po. XVIII lub 1. po. XIX w.
- Drewniany o konstrukcji zrbowej, tynkowany DWR zbudowano w 1809 r. Jest budowl prostoktn parterow, z wskim tarasem wzdu fasady. Nakryty jest dachem amanym z wydatnym okapem.
Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
1. kapliczka na kolumnie z 1778 r. zniszczona w czasie wojny, ley we fragmentach obok kaplicy z 1847 r.; posg w. Jana Nepomucena z 2. po. XVIII w. lub 1. po. XIX w.

WINNA PORBA
Murowana KAPLICA z 1910 r. Przechowywane s w niej dwa rokokowe poski . Biskupw, pochodzce z kaplicy dawnego dworu w Jaszczurowej.

TARNAWA DOLNA
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Jana Kantego zbudowano na miejscu drewnianego w latach 1878-82.
Murowane KAPLICE:
1. Prostoktna, nakryta dachem siodowym z pyt kamiennych;
2. Kwadratowa, nakryta dachem siodowym, z wieyczk na sygnaturk.
Murowane KAPLICZKI:
1. Kwadratowa, nakryta dachem siodowym z pkolist wnk od frontu, z posgiem Chrystusa Frasobliwego;
2. Prostoktna z gbok wnk, nakryta dachem siodowym.
Kamienna KAPLICZKA przydrona na kolumnie z 1748 r.

TARNAWA GRNA
Murowana KAPLICA z 1916 r. z kamiennym posgiem Chrystusa upadajcego pod krzyem z 2. po. XVIII w. lub 1. po. XIX w.

TUCZA
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. w. Jana Chrzciciela zosta zbudowany na miejscu wczeniejszego w latach 1946-8 wg proj. arch. Stefana wiszczowskiego. W kociele znajduje si m.in. obraz Nawiedzenia Najwitszej Panny Marii, bdcy reprodukcj obrazu z 1513 r., kielich z czar z 1527 r.
- Drewniany o konstrukcji zrbowej KOCIӣEK p. w. Nawiedzenia Najwitszej Panny Marii zosta zbudowany na miejscu wczeniejszego w 1664 r., odnowiony w 1846 r. Wewntrz zachoway si resztki barokowej polichromii. Koci przekryty jest pozornymi sklepieniami kolebkowymi z odcinkami stropowymi po bokach. Wyposaenie pochodzi z XVII i XVIII w.

TOMICE
Murowana KAPLICA p. w. w. Jakuba St. Z lat 1877-80. Wewntrz przechowywany jest pnobarokowy obraz . Jzefa i ukasza.

WADOWICE
Prawa miejskie zostay nadane Wadowicom w 1430 r.; pooone s nad Skaw, na skrzyowaniu drg z Andrychowa do Kalwarii Zebrzydowskiej i z Zatora do Suchej.
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. Prezentacji Najwitszej Panny Marii powstawa w kilku etapach. Prostoktne prezbiterium pochodzi z XV w., trjnawowy, korpus z lat 1791-98. Do prezbiterium od pd. i pn. przylegaj kaplice Chrystusa Ukrzyowanego i w. Anny wzniesione w 1854 r. pod kierownictwem majstra Wojciecha Polaka, od wsch. za zakrystia z lat 1857-8, z dobudwkami po bokach z 1947 r. Od zach. znajduje si wiea z lokalnociami. Fasada wraz z wie zegarow zostaa przebudowana w 4 w. XIX w. wg. proj. arch. Tomasza Pryliskiego. W kociele znajduj si m.in. portrety wadowickich proboszczw z 1866 r. autorstwa Jana Bizaskiego z Krakowa, monstrancja z 1813 r. wykonana przez zotnika Jerzego Baginskiego dla kocioa w Zebrzydowicach.
- Murowana KAPLICA pochodzi z 1826 r. Jest to budowla kwadratowa, nakryta dachem siodowym z trjktnym frontonem. Wewntrz znajduje si posg Chrystusa Upadajcego pod Krzyem z 1778 r.

- Murowany DWR "Mikoaj" zosta wzniesiony w 1. po. XIX w. Jest to budowla prostoktna z kwadratow przybudwk od zachodu, zwrcona frontem do pn., parterowa z facjat. Od pd. znajduj si ryzality, pomidzy ktrymi jest taras. Elewacje zewntrzne podzielone s lizenami i belkowaniem. Od frontu znajduje si balkon na czterech kolumnach z elazn balustrad.
- Murowany SPICHLERZ dworski z 1. po. XIX w. znajduje si wrd zabudowa gospodarskich pooonych na pd. zach. od dworu, przy obszernym prostoktnym dziedzicu. Skada si z prostoktnej, dwupitrowej czci rodkowej i parterowych skrzyde. Wysunitych ryzalitowo od frontu i od tyu. Parter od frontu przepruty jest trzema bramami, od tyu lepymi arkadami, podobnie jak elewacje skrzyde.
- Murowane DOMY pochodzce z XIX w. znajduj si w rynku i przylegych ulicach. Dom nr 4 przy ul. Kocielnej pochodzi z 1840 r., jest pitrowy, prostoktny z ryzalitem od frontu i od tyu. Ryzalit frontowy zosta utworzony z przedsionka, ponad ktrym znajduje si balkon z kolumnami joskimi dwigajcymi belkowanie i trjktny przyczek. Dom nr 6 przy ul. Kocielnej pochodzi z 1840 r., jest pitrowy, prostoktny z ryzalitem od frontu. Ryzalit w dolnej kondygnacji jest przepruty form podcienia arkadowo-filarowego, w grnej rozczonkowany pilastrami, nad ktrymi znajduje si belkowanie i trjktny fronton. W Inspektoracie Szkolnym znajduje si portret Marcina Wadowity, prof. Akademii Krakowskiej (zm. 1638 ), kopia obrazu barokowego wykonana w 1841 r. przez Wojciecha Grzywinskiego.
- Murowana BRAMA CMENTARNA pochodzi z ok. 1822 r., jest to budowla parterowa, prostoktna, z sieni przejazdow po rodku. Elewacja podzielona jest lizenami na trzy pola, flankowane kolumnami doryckimi. W polu rodkowym znajduje si arkada bramna. Szczyt zwieczony jest trjktnym przyczkiem.

WIELKIE DROGI
Murowana KAPLICZKA na supie, zapewne z pocz. XIX w.

WIEPRZ
Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. WW. witych. Powsta na miejscu wczeniejszego w 1890 r. W kociele znajduj si m.in.: otarze boczne: dwa wczesnobarokowe, jeden pnobarokowy z 1. po. XVIII w., ambona pnobarokowa (po 1727 r.), monstrancja klasycystyczna.

WITANOWICE
Drewniany o konstrukcji zrbowej, z wie na sup KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Mikoaja powsta w 1663 r. Od pd. do nawy przylega kruchta z 1748 r. Koci nakryty jest dachem o jednej kalenicy z wieyczk na sygnaturk. Od zach. przylega kwadratowa wiea, o cianach pochyych, czciowo pokrytych eternitem, czciowo szalowanych deskami, z nadwieszon izbic i z hemem baniastym z latarni. Wntrze kocioa ozdobione jest polichromi z 1667 r., odnowion w 1910 r. przez Jana Bukowskiego. Wyposaenie kocioa pochodzi gwnie z XVIII w.

WONIKI
Drewniany o konstrukcji zrbowej z wie na sup KOCIӣ PARAFIALNY p.w. Wniebowzicia Najwitszej Panny Marii, powsta w 1. po. XVI w. Do nawy od pd. przylega murowana kaplica z 1840 r. ciana midzy naw, a wie zostaa w 1910 r. przepruta celem powikszenia wntrza. W kociele na belce tczowej znajduje si krucyfiks z ok. 1380 r. Pozostae wyposaenie pochodzi z XVI i XVIII w. Koci nakryty jest dachem o jednej kalenicy, z wieyczk na sygnaturk. Kwadratowa wiea przylegajca od zach. pochodzi z 1787 r. Nakryta jest hemem w ksztacie smukej, okrgej iglicy.

ZAKRZW
- Drewniany o konstrukcji zrbowej z wie na sup STARY KOCIӣ powsta na miejscu wczeniejszego w drugiej dekadzie XVIII w. Przykryty jest dachem gontowym o jednej kalenicy z wie na sygnaturk. Przylegajca od zach. wiea pochodzi z 1841 r. Jest kwadratowa o cianach lekko pochyych, nakryta hemem cebulastym z latarni. Dookoa kocioa znajduj si otwarte soboty z kruchtami od pd. i zach. Wntrze kocioa pokryte jest polichromi z 1719 r.
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Anny powsta w latach 1932-35 wg planw Teodora Hoffmana. W kociele znajduj si m.in.; otarz gwny z ok. 1700 r., w nim obraz w. Rodziny, cz tryptyku z pocz. XVI w. z sukienkami z ok. 1700 r., otarz boczny pnorenesansowy, posg w. Anny z Najwitsz Pann Mari z koca XIV w. Wszystkie obiekty zostay przeniesione ze starego kocioa.
- Murowana KAPLICA z dat 1811 na nadprou portalu. Jest prostoktna, nakryta dachem siodowym.
- Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
- posg matki Boskiej Bolesnej na postumencie z 1820 r.,
- pieta na krconej kolumnie pochodzca z 1827 r.

ZATOR
Miasto zostao lokowane w 1292 r. przez Mieszka ksicia owicimskiego. Pod k. XIV w. zostao przesunite nieco na pnoc, w miejsce gdzie obecnie znajduje si rdmiecie. Pooone jest nad rzek Skaw i gruje nad jej dolin.
- Murowany z cegy i kamienia KOCIӣ PARAFIALNY p.w. . Wojciecha i Jerzego powsta na miejscu wczeniejszego w kocu XIV w. By kilkakrotnie restaurowany. Do trjnawowego, halowego korpusu przylega od pn.-zach. kwadratowa wiea, od zach. kruchta neogotycka z 1836 r. wzniesiona przez Franciszka Mari Lanciego. Wntrze podzielone jest arkadami filarowymi z 1766 r. Pozorne sklepienia kolebkowe w nawie gwnej pochodz z 1766 r., za w nawach bocznych z 1896 r. W zach. przle nawy gwnej znajduje si chr muzyczny z 1888 r. Na zewntrz budowla opita jest szkarpami. Fasada zwieczona jest szczytem schodkowym, zaakcentowana na osi marmurow paskorzeb renesansow, w obramieniu neogotyckim i z neogotyck rozet. Wiea posiada cztery kondygnacje, z ktrych trzy dolne s gotyckie, grna z nowszych czasw. W kociele znajduj si m.in. krucyfiks z pocz. XVI w., otarz boczny z 3. w. XVIII w., fragmenty kamiennego otarza z 1521 r. pochodzcego z katedry krakowskiej, skrzydo malowanego tryptyku z ok. 1470 r., posg Ecce Homo z ok. 1470 r. Na cmentarzu kocielnym znajduje si grobowiec ksinej Apolonii Poniatowskiej z 1813 r., w ksztacie sarkofagu antycznego.
- Murowany neogotycki ZAMEK powsta w wyniku przebudowy wczeniejszego XV-to wiecznego w 1836 r. wg proj. arch. F. M. Lanciego przy wsppracy Parysa Filippiego. Pooony jest na pd.-wsch. kracu miasta, nad stokiem opadajcym ku dolinie Skawy. Obok zamku znajduje si ogrd o zaoeniu geometrycznym, za na stoku i u jego podna krajobrazowy. Przed zamkiem znajduje si ceglana brama neogotycka. Zamek zwrcony jest frontem do zach. jest budowl dwupitrow, prostoktn, z przybudwkami przy krtszych bokach. Po rodku fasady znajduje si cztero pitrowa wiea wysuwajca si lekkim ryzalitem, zwieczona kreneleami. Elewacje dzielone s za pomoc gzymsw podkrelonych dekoracj neogotyck. Cz wntrz na parterze ozdobiona jest neorenesansowymi sztukateriami i malowidami wykonanymi prze Wocha Liattiego i jego pomocnika Goliskiego. W zbiorach zamku zachowaa si m.in. marmurowa pyta z napisem osmasko-tureckim, znaleziona w dworach i ofiarowana przez wacicielk tej wsi do zbiorw zatorskich. Obok paacu od zach. znajduje si murowana oficyna neogotycka. Jest ona parterowa z przylegajcym gankiem z filarami. W mur otaczajcy zamek zostay wprawione fragmenty architektoniczne i rzebiarskie przywiezione spoza Zatora. W parku znajduje si fragment marmurowej rzeby, przedstawiajcej anioka podtrzymywanego prze ora, oraz kamienny sfinks we fragmentach.
- Kamienny POSG PRZYDRONY w. Jana Nepomucena na postumencie pochodzi z 2. po. XVIII lub 1. po. XIX w.

ZAWADKA
KAPLICZKA na kolumnie z 1850 r.

ZAWOJA
- Drewniany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Klemensa powsta na miejscu pierwotnego z 1757 r. w 1888 r.
- KAPLICE:
1. murowana, prostoktna z 1817 r. nakryta jest dachem siodowym;
2. murowana, zoona z dwch czci kwadratowych, nakryta jest gontowym dachem siodowo-pstokowym;
3. drewniana o konstrukcji supowej posiada dach namiotowy.
- DAWNA KARCZMA jest drewniana o konstrukcji zrbowej. Wzniesiono ja na planie prostokta. Posiada dach pszczytowy, gontowy.
- MUZEUM BABIOGRSKIE zaoone zostao w 1929 r. Obejmuje drewniane kapliczki, obrazy ludowe, witki, patrony do drukowania tkanin, skrzynie, sprzty domowego gospodarstwa, narzdzia rolnicze i pasterskie, narzdzia stolarskie, ceramik itp., gwnie z Zawoi.
- Kamienny POSG w. Trjcy na supie pochodzi z 1831 r.

ZEBRZYDOWICE
- Murowany, orientowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. w. Michaa Archanioa zbudowano w latach 1599-1602, na miejscu poprzedniego. Po bokach jego nawy znajduj si dwie czworocienne wiee z lokalnociami. Empory otwarte s do wntrza arkadami. Wntrze nawy rozczonkowane jest pilastrami. Na zewntrz znajduj si czciowo szkarpy, czciowo lizeny. Fasada zwieczona jest trjktnym frontonem, na osi znajduje si portal z pilastrami dwigajcymi belkowanie i trjktny przyczek, ponad nim widnieje zamurowane okno, po bokach za cztery nisze (w dolnych posgi witych). Wiee o dwch kondygnacjach, nakryte s namiotowo. W kociele znajduje si m.in. otarz gwny z ok. 1600 r. z barokowym obrazem Zwiastowania Najwitszej Panny Marii i z posgiem Matki Boskiej na lwie z ok. 1400 r. (na szczycie otarza). Pozostae wyposaenie jest gownie barokowe.

= SZPITAL I KLASZTOR BONIFRATRW. Szpital zosta ufundowany w 1599 r. przez Mikoaja Zebrzydowskiego, a w 1611 oddany bonifratrom w zwizku z fundacj szpitala w 1599 r. rozbudowano dawny dwr obronny Zebrzydowskich, z 2. po. XVI w. Restaurowany by w latach 1801-3, 1879 i w czasach nowszych. Jest to budowla pitrowa, na rzucie zblionym ksztatem do litery T, zoon z dwch czci. Cz prostoktna pochodzi z 1599 r. i stanowi waciwy trzon budowli, za cz kwadratowa (pozostao dworu) przylega do pierwszej po rodku pnocnej elewacji. Cz starsza posiada od pn. ryzality - wiee, podwyszone nieco po 1910 r. Na osi czci z 1599 r. od pd. znajduje si wiea mieszczca klatk schodow, kwadratowa, czterokondygnacjowa z tarcz zegarowa na hemie. Z klasztorem od pd. czy si za pomoc korytarza budynek mieszkalny z lat 1801-04, podwyszony o pitro w 1827 r. Wyposaenie klasztoru pochodzi gwnie z XIX w. Od strony pd. przy klasztorze znajduje si czworoboczny dziedziniec, otoczony budynkami mieszkalnymi i gospodarskimi z lat 1827-38, czciowo przebudowanymi.
- Murowany SPICHLERZ klasycystyczny pochodzi z 1833 r. Jest prostoktny o trzech kondygnacjach, nakryty dachem siodowym.
- Murowane KAPLICE:
- prostoktna kostnica znajduje si w pn.-wsch. naroniku zabudowa klasztornych, nakryta jest dachem trjspadowym, podkrelonym gzymsem z trjktnym frontonem;
- kaplica cmentarna jest prostoktna, z fasad podzielon czterema kolumienkami, zwieczon trjktnym frontonem, nakryta dachem siodowym.
- Kamienny POSG PRZYDRONY w. Floriana na postumencie zosta wzniesiony w 1845 r., odnowiony w 1903 r.

ZEMBRZYCE
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. Jana Chrzciciela powsta w latach 1911-13, na miejscu poprzedniego drewnianego. Wyposaenie jest gwnie barokowe.
- Murowana KAPLICA na planie prostokta przykryta jest dachem siodowym, gontowym. Wewntrz znajduje si posg Chrystusa upadajcego pod krzyem, na postumencie z 1830 r.
- Klasycystyczny, murowany, parterowy DWR powsta w pocz. XIX w. Posiada zaokrglenia i uskoki na naronikach. Od zajazdu, na osi znajduje si ryzalit z tak samo uksztatowanymi naronikami, przed nim stoi portyk z kolumnami i trjktnym frontonem. Dach jest czterospadowy.
- Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
- posg Chrystusa upadajcego pod krzyem, na postumencie z 1808 r. nakryty jest siodowym daszkiem na czterech drewnianych supkach;
- posg Matki Boskiej Niepokalanego Poczcia na kolumnie pochodzi z 1833 r.

ARNWKA
- Murowana KAPLICA na planie kwadratu zbudowana zostaa pod koniec XVIII w. Przykryta jest kopulastym, gontowym dachem z omioboczn latarni. Ponad wejciem, we wnce znajduje si kamienna paskorzeba w. Floriana. We wntrzu posg Chrystusa upadajcego pod krzyem.
- KAPLICA zbudowana ok. 1926 r.
- Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
- Posg Chrystusa Nazareskiego na supie z wizerunkiem Matki Boskiej Racowej.
- Posg w. Wawrzyca na supie z 1828 r.