ZABYTKI   POWIATU   NOWODWORSKIEGO

BOA WOLA
Klasycystyczny. Murowany z cegy, otynkowany DOMEK DRӯNIKA usytuowany jest przy szosie z Jabonny do Nowego Dworu. Wzniesiono go w 2 w. XIX w. Jest parterowy, trzyosiowy, na planie kwadratu, z wejciem w nowszej przybudwce na osi od frontu. Jego naroa s boniowane, ukad wntrz dwutraktowy. Dach czterospadowy pokryto pap.

DBE
Zachoway si RESZTKI PARKU otaczajcego niegdy dwr murowany, klasycystyczny z 1 po. XIX w., ktry zosta rozebrany po drugiej wojnie wiatowej. Z dawnego ukadu parkowego przetrway: gazon z podjazdem, aleja dbowa oraz resztki szpaleru lipowego. Przy wjedzie do parku znajduje si strwka przerobiona z pozostaoci fortu cznikowego ok. 1905-10 (z zespou fortyfikacji Modlina). Ponadto we wsi zachoway si zabudowania forteczne z tego czasu: fragmenty koszar szyjowych, kaponiera szyjowa oraz wieyczka strzelnicza.

GRA
- Pooony na wysokim brzegu odnogi Narwi PAAC murowany z cegy, otynkowany wzniesiony dla Stanisawa Poniatowskiego ok. 1780 r. zapewne wg projektu arch. Stanisawa Zawadzkiego. Polichromie wntrz (salon) wykona Szymon Makowski po 1780 r., zamalowano je w XIX w., odsonite zostay w r. 1920, a nastpnie zniszczone w drugiej wojnie wiatowej. Od 1795 do 1839 r. paac stanowi wasno Gutakowskich: Ludwika Szymona oraz jego kolejnych on: Teresy potem Marianny, sistr Sobolewskich, nastpnie Wacawa, pukownika 13 puku huzarw w armii Ksistwa Warszawskiego i jego ony Jzefy z Grudziskich. W 1839 r. przeszed na wasno rzdu rosyjskiego, z przeznaczeniem na siedzib prawosawnych archirejw, w ktrych posiadaniu pozosta do pierwszej wojny wiatowej. Przebudowany zosta czciowo w 1888 r.(obnienie dachu, przeksztacenie ukadu wntrz, zmiana obramie okiennych, umieszczenie paskorzeby z Okiem Opatrznoci w tympanonie rodkowego ryzalitu). Uleg uszkodzeniu w obu wojnach wiatowych. By stopniowo rozbierany, obecnie jest w ruinie.
W klasycystycznym, prostoktnym budynku o mezzainowym pitrze, z trzema ryzalitami od frontu i ogrodu (rodkowy wyszy i szerszy, zamknity trjbocznie), krytego czterospadowym dachem, o ukadzie wntrz dwu- i trzytraktowym z omioboczn sal balow zachoway si: wysokie, sklepione piwnice (by moe wczeniejszego budynku), ryzalit od strony rzeki oraz naronik pd-zach. (w penej wysokoci); pozostae naroniki zachoway si do poowy wysokoci murw.

- Klasycystyczny SPICHLERZ wzniesiono w kocu XVIII w. lub w 1 po. w. XIX dla Poniatowskich lub Gutakowskich. Obecnie pozostaje w uytkowaniu gospodarstwa dowiadczalnego PAN. Murowany z cegy, otynkowany, podpiwniczony prostoktny budynek wraca si frontem ku pn.-wsch. Jest on dwukondygnacjowy, trzyosiowy. Od strony dziedzica posiada ganek na supach z daszkiem siodowym i schodkami po obu stronach. W okienkach zaoono paskowniki elazne z zadziorami. Dach naczkowy z lukarn pokryto pap.

JABONNA
- PARK pierwotnie by ogrodem, pooonym na krawdzi tarasu nad Wis, ze wzgrzami morenowymi na grnym poziomie terenu. Zaoono go w XVII w. Zwizany jest z rezydencj biskupw pockich; m.in. przbywajcy tu ksie Ferdynand Waza, biskup pocki i wrocawski wystawi 1646 kaplic.Po 1773, za prymasa Michaa Jerzego Poniatowskiego, prace przy ogrodzie wyk. rzekomo arch. Jan Kanty Fontana. Od 1778 przy pracach ogrodowych zatrudniony arch. Szymon Bogumi Zug, ktry przekomponowa zaoenie parkowe oraz (poza pawilonami, oraneri, altan chisk, grot z domkiem) zaprojektowa szereg dzi nie zachowanych (lub niezrealizowanych) budynkw ogrodowych jak: drewniany wodozbir, ptaszarni 1778, belweder 1783, altan monopter z otarzem Diany 1783, most chiski, pergol doryck itp. Wwczas pozostaa z dawnego ukadu szeroka aleja dojazdowa rozwidlajca si przed paacem i ujmujca wielki prostoktny trawnik, przy ktrym stoj dwa obeliski i gryfy trzymajce tablice herbowe. Nastpnie wybudowano w miejsce trawnika wielki, kolisty basen z fontann porodku i przesuwajc bram w poblie paacu.
Zaoenie parkowe przeksztacono w latach 1827-37 wg koncepcji lub projektw wacicielki Anny z Tyszkiewiczw primo voto Potockiej 2 voto Dunin Wsowiczowej. W tym czasie uleg czciowemu zatarciu poprzedni ukad z promienicie rozchodzcymi si alejami za paacem. Otwarto nowe perspektywy i dukty widokowe, skupiono drzewostan w grupy i klomby. Urzdzno sadzawki na osi paacu od pd.-zach. W kocu w. XIX wybudowano wa przeciw powodziowy na zamkniciu parku od strony Wisy, przywrcono trawnik w miejsce sadzawki. Porzdkowanie parku miao miejsce w latach 1930-1 pod kierunkiem in. Leona Danielewicza. Podwyszono wa w latach 1941-2. Park zrekonstruowa w latach 1955-6 arch. Gerard Cioek. Park uznano za rezerwat przyrody, krajobrazowy. Wrd bogatego drzewostanu wystpuj: lipy, dby, jawory, wizy, graby, modrzewie, topole i klony. Na trawniku przed fasad paacu ustawiono zegar soneczny z piaskowca z 1 po. XIX w. oraz dwa postumenty pod kandelabry z 4 w. w. XVIII, w ksztacie niskich supkw z piaskowca, obkowanych, ozdobionych motywem lici dbowych przewizanych wstg oraz fali joskiej.

- Pitrowy, klasycystyczny, murowany z cegy, otynkowany DAWNY ZAJAZD (ul. Modliska 152) jest obecnie siedzib GRN i mieci pomieszczenia sklepowe. Usytuowany jest naprzeciw bramy wjazdowej do paacu. Wzniesiono go przed 1834 r. W 1861 r. okrelany zosta jako karczma pitrowa z zajazdem i kuni. Remontowany by w XIX w., nazywany Star Karczm. Zosta spalony w dziaaniach wojennych w 1944 r. Odbudowano go w latach 1953-4 wg projektu arch. Romana Ostapowicza i Haliny Trojanowskiej. Budynek zoony jest z dwch prostoktnych, prostopadych do siebie skrzyde tworzcych rzut litery T. Elewacje obu skrzyde s picioosiowe, szczytowe trjosiowe, z gzymsem midzy kondygnacjami. Na osi elewacji pd. Znajduje si pozorny ryzalit boniowany, z pytk arkadow wnk na wysoko obu kondygnacji,a w niej wejcie. Ukad wntrz jest dwutraktowy, gruntownie przebudowany. Dachy dwuspadowe z naczkami pokryto blach.

- Klasycystyczna POCZTA murowana z cegy, otynkowana (ul. Modliska 102) usytuowana jest przy zakrcie szosy, przy wjedzie do osady. Wzniesiona zostaa w 2 w. w. XIX (rzekomo 1827). Przerabiano j w XIX i XX w. Na naroach jest boniowana. Parterowa budowla na planie prostoktna, picioosiowa, na osi posiada wejcie w nieznacznym ryzalicie podkrelonym boniowniem i zwieczonym trjktnym szczycikiem. Dach czterospadowy, w tylnej poaci z nowymi lukarnami, pokryto dachwk. Od zach. znajduje si oficyna, wspczesna budynkowi gwnemu, usytuowana prostopadle do niego i czca si z nim murem z bramk. Jest murowana z cegy, otynkowana, parterowa na planie wyduonego prostokta. Omioosiowa, posiada dwa gbokie podcienia otwarte arkadowo. Dach czterospadowy z dwiema powiekami pokryty jest pap. Brama murowana, otynkowana, zoona z czterech filarkw krytych namiotowymi daszkami.

JADWISIN
- PAAC wzniesiono w kocu XIX w.(ukoczony 1898) wg projektu arch. Franciszka Arveuf dla Macieja Radziwia oraz jego ony Jadwigi z Krasiskich. Uszkodzony zosta w dziaaniach drugiej wojny wiatowej, a nastpnie odremontowany, z przeksztaceniem wntrz. Nawizuje stylowo do renesansu francuskiego. Zwrcona frontem ku zach. murowana z cegy budowla, na podmurwce z kamieni polnych, licowana jest czerwono-brunatnymi pytkami ceramicznymi, posiada ponadto tynkowane naroa, fryzy oraz obramienia otworw okiennych i wejciowych. Paac posiada asymetryczny ukad bry, jest parterowy, podpiwniczony, z mieszkalnym poddaszem i pitrowymi ryzalitami oraz dwukondygnacjow wie z boku elewacji frontowej. Ukad wntrz jest dwutraktowy, z sieni na osi, w ktrej cz przednia nieco nisza, wydzielona uskokiem, wyoona pytkami biaego i czarnego marmuru. Od wsch. w zwieczeniu szczytu ryzalitu znajduje si kartusz z herbami Trby (Radziwiw) i lepowron (Krasiskich). Dach mansardowy z drewnianymi lukarnami, nad ryzalitami kryty jest blach, wytaczan w formie uski.
- STAJNIE pochodz z czasu budowy paacu, rozbudowane zostay po drugiej wojnie wiatowej.
- Krajobrazowy, poczony z lasem PARK urzdzono ok. 1900 wok paacu. Od frontu znajduje si gazon z prostoktnym kwietnikiem. Wrd stuletniego drzewostanu wystpuj okazy wierkw, klonw oraz jesionw.

OMNA
- Zachoway si RESZTKI PARKU z w. XIX, otaczajcego, rozebrany po drugiej wojnie dwr Trbickich (zapewnne 2 w. w. XIX), po ktrym pozosta zarys czci fundamentw oraz zawalone, murowane piwnice, sklepione kolebkowo. Na osi biegnie aleja dojazdowa oraz lady owalnego podjazdu, od wsch. Pooone s stawy.
- Murowana z cegy, otynkowana DAWNA OFICYNA DWORSKA wzniesiona zostaa zapewne w 2 w. XIX w., usytuowana jest na pn. od dworu. Pitrowa picioosiowa budowla posiadana plan prostokta, od wsch. Zostaa dobudowana nowsza, kwadratowa sionka, a od pd. parterowe przybudwki z XX w. Ukad wntrz jest dwutraktowy, przebudowany. Sionka ujta jest na naroach pilastrami toskaskimi, posiada wejcie podkrelone obramieniem uszakowym w tynku; analogiczne obramienie maj drzwi z sionki do wntrza, zwieczone trjktnym szczytem. Dach czterospadowy pokryto eternitem.
- Murowana z cegy, otynkowana DAWNA RZDCWKA usytuowana jest przy drodze przez wie. Zostaa zniesiona 1 po. w. XIX. Parterowa, szecioosiowa budowla posadowiona jest na wysokich piwnicach. Posiada plan wyduonego prostokta, ukad jej wntrz jest dwutraktowy, z korytarzem do ktrego wejcie wiedzie po schodkach z ganku od pd. Otwory okienne zostay powikszone. Dach naczkowy pokryto upkiem.

MODLIN
- Neorenesansowy, murowany z cegy, otynkowany, boniowany SPICHLERZ wzniesiono w 1844 r. wg projektu arch. Jana Jakuba Gaya, pod ktrego kierunkiem zatrudniony by arch. Piotr Leon Krasiski. Spichlerz pooony jest na cyplu w widach Narwi i Wisy. Wybudowany by jako inwestycja Banku Polskiego, wydzierawiany corocznie Intendenturze czynnej armii, w 1853 r. odkupi go rzd. Podczas dziaa wojennych w 1939 r. zosta wypalony, a skrzydo zach. rozebranego ostatecznie po drugiej wojnie. Obecnie jest w ruinie. Zachoway si mury obwodowe skrzyda wsch. i ryzalitu rodkowego, cz cian dziaowych oraz sklepie kolebkowych. Ustawiony jest na wysokim dwustopniowym cokole, oblicowanym kamieniem, z kamiennymi, boniowanymi pasami na naroach oraz obramieniami portali bramnych. Posiada plan wyduonego prostokta, pierwotnie czterdziestopicioosiowy, z siedmioosiowym ryzalitem (niegdy rodkowym) w elewacji pd. Jest czterokondygnacjowy w zewntrznym widoku, wewntrz o szeciu kondygnacjach. Posiada trzy bramy na przestrzeni (zach. nie zachowana), od strony ldu dla ruchu pieszego i koowego, od strony rzeki speniajcymi rol komr zaadowczo-wyadowczych zboa bezporednio z barek na poziom parteru oraz pierwszego pitra. Portale bramne w elewacji pn. s lekko zryzalitowane na wysoko trzech kondygnacji, o arkadowych otworach, rodkowy zwieczony jest gzymsem machikuowym z pseudoblankowaniem. Ponad portalem gwnym od pd. w przyczach umieszczono dekoracj paskorzebion w narzucie z motywami panopliw, nad nimi belkowanie z gzymsem konsolkowym i gadkim fryzem. Okna dolnej kondygnacji zamknite s odcinkowo, mae prostoktne, w drugiej kwadratowe, dwch najwyszych zamknite pkolicie. W elewacjach znajduj si otwory wentylacyjne osonite odlanymi z elaza rzebionymi gowami lww, poniej ktrych znajduj si takie hemy antyczne. Cz rodkowa budynku w obu elewacjach zwieczona jest attyk z pseudomachikuami. W 1844 r. urzdzono bulwary nadrzeczne.

SEROCK
- Murowany z cegy, otynkowany DAWNY ZAJAZD (ul. 1 Maja nr 17) zniesiono zapewne w 1 po. w. XIX i w XX w. Zoony jest z dwch budynkw ustawionych wzdu ulicy, poczonych murem z bramk zamknit ukiem odcinkowym, oraz z dugiego bocznego skrzyda z trzema przybudwkami ustawionego prostopadle. Budynki parterowe s czciowo podpiwniczone. Lewy jest omioosiowy z ryzalitem porodku, w ktrym znajduje si wejcie, ciany zwieczy profilowany gzyms, dach jest czterospadowy, kryty dachwk. Prawy picioosiowy budynek przekryto dachem dwuspadowym (pierwotnie czterospadowym), dachwkowym. Ukady wntrz s dwutraktowe, przeksztacone.

- Koliste GRODZISKO (Barbarka)na prawym wysokim brzegu Narwi, naprzeciw ujcia Bugu, oddzielone jest od kocioa jarem. Pochodzi z XI-XIII w. Badania przeprowadzone 1962-6 ujawniy trzy fazy wau o konstrukcji rusztowej i przekadowej, jamy magazynowe, lady supw oraz paleniska. W XVI w. istnia tu cmentarz z kaplic p.w. w. Barbary; w czasie prac wykopaliskowych odsonito fragmenty fundamentw kaplicy z XVII w.

SZAMOCIN
Zachoway si LADY ZAOENIA DWORSKIEGO w obrbie gospodarstwa (ul. Fortowa 1). Do 1944 istnia tu dwr drewniany zapewne z koca w. XVIII, do 1860 r. by wasnoci Karola Klatta, potem Domaskich, a nastpnie Jastrzbskich; spalono go w dziaaniach drugiej wojny wiatowej. W pobliu dworu znajduj si: staw (obecnie wyschnity) z kp drzew na wysepce oraz trzy nagrobki (usytuowane zapewne przy dworskiej kaplicy), zdewastowane, z piaskowca, o pytach zdobionych obkowaniem oraz rozetami. Pierwsza, Karola Klatta, waciciela Szamocina (zm. 1860), druga i trzecia z zatartymi napisami i datami 1867 i 1874.

ZAKROCZYM
= Pozostaoci po dworze (kurii) ksicym, usytuowane s na paskowyu, na pn-wsch. od grodziska, na terenie zwanym starostwo. Dwr wzniesiono zapewne w 1 w. w. XV (przed 1422). Wzmiankowane s: Dom Zakroczymski z 1425 r., dwr ksicy z lat 1466-70, nowa sala ksica z 1466 r. Pierwotnie zabudowania byy gwnie drewniane, skupione w czworobok wok prostoktnego dziedzica, otoczonego palisad z dwukondygnacjow bram od zach. Budynek murowany zw. lapidea alias kamienica odbudowany zosta przed 1549 na miejscu pierwotnego, rwnie murowanego z cegie, rozbudowano go przed 1616 r. Zabudowania dworu zostay zniszczone w 1657 r. W r. 1765 wzmiankowany by zamek, czyli dwr murowany, w zym stanie. W r. 1822 ruiny rozebrano i materia uyto na remont kocioa parafialnego. Przed 1828 r. istnia tu may, sklepiony budynek, w ktrym przechowywano ksigi grodzkie. Fragmenty zabudowy istniay jeszcze w 2 po. XIX w. Teren dworu nie nalea w tym czasie ju do terytorium miasta, wczony by do utworzonych wok twierdzy Modlin kolonii osadnikw rosyjskich).
Obecnie istniej trzy murowane piwnice, pod budynkiem z XIX w., zbudowane z cegy o ukadzie mieszanym, czciowo polskim oraz blokowym. Sklepienia s kolebkowe o niestarannym ukadzie cegy. Okna przebite w tunelowych rozglifieniach. Piwnica wsch. podzielona jest wzdu na dwa pomieszczenia. Przejcia midzy piwnicami sklepione s odcinkowo. W piwnicy rodkowej w cianach utworzono wnki zamknite odcinkowo, w piwnicach zach. ukiem zblionym do uku Tudora. W gbokich tunelowych wnkach przebito wietliki.

- GRODZISKO zwane Czubajka pooone jest w pn-wsch. czci miasta, na wysokim brzegu Wisy, na kracu cypla porozcinanego jarami o stromych zboczach. Z w XI-XIV w. pochodzi grd w 1254 r. Grd zniszczono i spalono w 2 po. XIII w., nastpnie odbudowano. W latach 1345-70 nalea on do dzielnicy pockiej. Kazimierz Wielki przekaza go w 1355 r. w czasowy zarzd Siemowitowi III, ksiciu mazowieckiemu. Potem utraci znaczenie militarne. Teren grodziska zosta czciowo uporzdkowany w latach 1829-34 i uytkowany pod ogrody. Badania sondaowe prowadzone w 1954 odkryy fragmenty drewnianej zabudowy oraz uamki ceramiki. Badania powierzchniowe z 1959 r. ujawniy istnienie podgrodzia przylegajcego od wsch.

ZAMCZYSKO
GRODZISKO zwane Zamczyskiem z XII w.pooone jest w zach. czci Puszczy Kampinowskiej, na pn.-wsch. od Kampinosu, na pd. krawdzi zalesionego wau wydmowego, w ssiedztwie rozlegych, bagnistych k. Jest piercieniowate, otoczone dwoma waami oraz dwiema fosami, poronite starodrzewem i krzewami. Badania powierzchniowe zostay przeprowadzone w 1923 r., inwentaryzacyjne oraz weryfikacyjne w 1956.

ZEGRZYNEK
- Zachoway si RESZTKI DWORU zbudowanego w 1838 r. W 2 po. XIX w. dwr by w posiadaniu Wandy z Wysouchw i Zygmunta Szaniawskich, nastpnie ich syna Jerzego, pisarza (zm. 1970). Zosta spalony w 1977 r. Z drewnianego tynkowanego, parterowego dworu z gankiem kolumnowym zachoway si fundamenty, schody, ponadto filary bramy, oraz sklepione kolebkowo piwnice gospodarcze. Wok ruin zachoway si pozostaoci parku, od 1977 r. uznanego za rezerwat przyrody.
- Zachoway si take RESZTKI MYNA parowego, murowanego przed 1859 r., pierwotnie czterokondygnacjowego. Zbudowano go dla Aleksandra apiskiego, a nastpnie (po 1870) stanowi wasno Stanisawa i Jzefy z Wysouchw Kropiwnickich. Zosta spalony w 4 w. XIX w.