ZABYTKI   POWIATU   WYSZKOWSKIEGO

BRASZCZYK
WIE pooona na prawym brzegu Bugu. Grd Brask, wzmiankowany ok. 1239 w dokumencie Konrada Mazowieckiego, stanowi w tym czasie wraz z dochodami komory celnej uposaenie biskupstwa pockiego. W XIX w. w posiadaniu Rapackich, potem Kaskowskich.
- DAWNY DWOREK wzniesiony w 1. po. XIX w. Drewniany, konstrukcji zrbowej, z wgami osonitymi pozornymi boniami. Przeksztacony w. XIX-XX. Na planie wyduonego prostokta. Parterowy, z mieszkalnym poddaszem. Od frontu ganek wsparty na supach, zwieczony trjktnym szczytem. Ukad pomieszcze dwutraktowy. Okna prostoktne z trjktnymi szczycikami. Dach dwuspadowy z naczkami, kryty blach.

DUGOSIODO
Na cmentarzu kocielnym w drewnianej kostnicy, wzniesionej XIX-XX, skrzydo drzwiowe gotyckie koniec w. XV (moe 1481 r.), pochodzce z pierwotnego kocioa drewnianego, z ozdobnymi kutymi z elaza okuciami oraz acuchowym uchwytem.

KAMIECZYK
WIE pooona na lewym brzegu Bugu, w pobliu ujcia Liwca. Do w. XVIII nazywana Kamiecem. Grd usytuowany przy przeprawie przez rzek, istnia co najmniej od 1 po. w. XIV (kasztelan wzmiankowany 1342 r.); przywilej na wjtostwo dla miasta (oppidum) wydany przed 1428 przez Janusza I ksicia mazowieckiego. Okres rozwoju miasta od w. XV, jako orodka handlu zboem i produktami lenymi, zwizanego ze spawem. Istnia tu myliwski dwr ksicy, nastpnie krlewski wzmiankowany 1564. W po. w. XVII wchodzi w skad oprawy krlowej Luwiki Marii, nastpnie od 1654 naley do dbr klasztoru wiytek w Warszawie. Za czasw pruskich wcielone do dbrrzdowych. Od 1820 wasnoci Stanisawa Zamoyskiego, ktry otrzyma Kamieczyk wraz z dobrami jadowskimi w zamian za twierdz Zamo. Poary miasta: 1612, 1615, 1647, po po. w. XVII upadek w wyniku zniszcze wojennyhc. Utrata praw miejskich 1869. Dwukrotnie cakowicie spalone 1939 i 1944. ladem zaoenia miejskiego prostoktny rynek na skraju ukadu przestrzennego, wyduony zgodnie z biegiem traktu ku przprawie przez rzek. Zabudowa drewniana o charakterze wiejskim. Koci usytuowany na zapleczu bloku przyrynkowego.

KRGI
- PAAC wzniesiony w latach 1820-30 zapewne dla Michaa Leskiego, podporucznika gwardii wojsk polskich i jego ony Moniki z Zieliskich, owczanki nurskiej. Do 1945 roku w posiadaniu Leskich. Klasycystyczny. Murowany z cegy, otynkowany, na naroach boniowany. Czciowo na piwnicach sklepionych kolebkowo. Pitrowy. Na planie prostokta z ryzalitami: nieznacznym na osi od frontu, wydatnym skrajnym od wsch. w elewacji pd. oraz pniejsz parterow przybudwk od zach. Ukad wntrz dwutraktowy, przeksztacony w czci zach., z korytarzem porodku. Dusze elewacje siedmioosiowe. Ryzalit frontowy ujty pilastrami joskimi, nad ktrymi odcinki belkowania, zwieczony trjktnym szczytem (bez dolnego gzymsu) z pkolistym oknem. Nad wejciem balkon z drzwiami zamknitymi trjlistnie od gry. W ryzalicie pd. trzy okna zamknite pkolicie z arkadowymi obramieniami w zwieczeniu. Kondygnacje rozdzielone gadkim gzymsem kordonowym. Pod i nad oknami odcinki profilowanego gzymsu. Dach czterospadowy, kryty dachwk.
- STODOA wzniesiona w 1. po. w. XIX. Przebudowana w. XX. Murowana z cegy, otynkowana. Na planie wyduonego prostokta. Dusze elewacje oywione zamknitymi odcinkowo wnkami, w ktrych prostoktne okienka. Wjazdy od szczytu zamknite odcinkowo, ujte po bokach wnkami. Dach dwuspadowy, kryty eternitem.
- KAPLICZKA PRZYDRONA wzniesiona ok. po. w. XIX. Murowana z cegy, otynkowana. Supowa, na cokole z przezroczami zamknitymi odcinkowo. Daszek namiotowy, kryty blach.

POGORZELEC
DWR wzniesiony w XVIII wieku. Do 1788 roku w posiadaniu Jzefa Hryniewieckiego, nastpnie do 1828 jego crki Jzefy Gzowskiej, pniej Jakuba Radzimiskiego, od 1850 Anny z Zychowiczw i Andrzeja Wesoowskich, od 1857 Pauliny z Peszkw i Konstantego Smoczyskiego, od 1879 Lewandowskich. Powanie zdewastowany. Zwrcony frontem ku pn-wsch. Drewniany, konstrukcji zrbowej, otynkowany, na ceglano-kamiennej podmurwce. Parterowy, czciowo podpiwniczony. Na planie prostokta, siedmioosiowy, pierwotnie z gankiem od frontu. Ukad wntrz dwutraktowy, nieco przeksztacony. Gzyms podokapowy, profilowany. Dach mansardowy, kryty gontem.

POPOWO KOCIELNE
DAWNA KARCZMA wzniesiona w 1. po. w. XIX. Murowana z cegy, otynkowana. Parterowa, na planie prostokta, ujta na naroach lizenami. Okna powikszone w. XX. Ukad wntrz dwutraktowy, przeksztacony. Dach dwuspadowy z naczkami, kryty eternitem.

RYBIENKO
= ZAOENIE PAACOWE na wysokiej terasie nad dolin Bugu. Paac zwrcony elewacj ogrodow w stron rzeki, ku pd., przed nim dziedziniec z owalnym podjazdem, ujty w prostopade do paacu oficyny; wok resztki parku krajobrazowego.
PAAC wznisiony ok. 1780 roku, by moe wg projektu arch. Szymona Bogumia Zuga lub Jana Chrystiana Kamsetzera dla Jana Stefana Gieroycia, bpa inflanckiego (piniej mudzkiego; od 1790 w posiadaniu jego bratanka Aleksandra i jego ony Aleksandry z Mockich; w 2 w. w. XIX wasno posa Augusta Morzkowskiego i jego on: Antoniny, a nastopnie jej siostry, Laury z Dunin Wsowiczw. Od 1854 wasno Antoniego Kruszewskiego, od 1870 jego crki Stefanii Ronikierowej, od 1880 Kazimierza Skaryskiego i jego ony Wandy z Czarnowskich; w posiadaniu Skaryskich do 1945. Obecnie Zakad Wychowawczy. Wntrza nieco przeksztacone w. XIX-XX. Uszkodzony w dziaaniach wojennych w roku 1944. Odrestaurowany w latach 1950-51. W kilku pomieszczeniach wntrz malowida cienne i plafonowem w latach 1780-90 wyk. zapewne m.in. Jana Bogumia Plerscha, odrestaurowane w latach 1955-7 przez Pracownie Konserwacji Zabytkw w Warszawie; supraporty zabrane do konserwacji w 1952 r.
Klasycystyczny. Zwrcony frontem ku pn. Murowany z cegy, otynkowany. Pitrowy. Na planie wyduonego prostokta, z trjosiowymi ryzalitami skrajnymi, wydatnymi od frontu i pozornymi od ogrodu, z portykiem kolumnowym od frontu oraz jednoosiowym ryzalitem na osi fasady tylnej. W piwnicach sklepienia kolebkowe z lunetami, wsparte na arkadach. Ukad wntrz czci rodkowej i wsch. dwutraktowy z pomieszczeniami w amfiladzie, w czci zach. trzytraktowy, przeksztacony. Na osi wyduona sie z nowymi schodami na pitro, za ni salonik kwadratowy o zaokrglonych naroach. Po bokach osi gwnej po dwa pokoje z zaokrglonymi naroami wewntrznymi i z wnkami na piece. W czci wsch. od ogrodu sala balowa tzw. Bkitna, w czci zach. drewniane schody na pitro i strych. Na pitrze ukad dwutraktowy, w czci zach z korytarzem porodku. Zewntrz przyziemie, z wyjtkiem czoowych cian ryzalitw skrajnych, oraz wszystkie naroa boniowane; kondygnacje rozdzielone gzymsem kordonowym.
Fasada trzynastoosiowa; na osi czterokolumnowy portyk joski w wielkim porzdku, z pilastrami w tle; analogiczne joskie pilastry dziel czoowe ciany ryzalitw skrajnych. W pitnastoosiowej elewacji tylnej ryzality skrajne rozczonkowane lizenami. Kolumny portyku, kolumny i lizeny ryzalitw dwigaj belkowanie z gzymsem kostkowym, przeamujce si nad lizenami tylnych ryzalitw i obiegajce rwnie picioosiowe elewacje boczne. Analogiczne kostkowe gzymsy obiegaj trjktne frontony portyku i tylnego ryzalitu rodkowego. Okna fasady i blendy okienne na osiach jej ryzalitw w profilowanych obramieniach. Wszystkie okna przyziemia z gzymmsami; na pitrze z wyjtkiem raodkowej czci tylnej elewacji porte-fenetry. Nad wejciem gwnym okulus ujty pkolist archiwolt, wyej balkon wsparty na kroksztynach. Dach czterospadowy, nad ryzalitamiskrajnymi trpoaciowe, nad portykiiem i tylnym ryzalitem rodkowym daszki dwuspadowe, kryte dachwk.
Wystrj i dekoracja wntrz. W kilku pomieszczeniach polichromia i dekoracja stiukowa oraz kominki z piaskowca, z koca w. XVIII. W pokoju na prawo od sieni kominek ujty w kanelowane pilasterki i gzyms z rozetami; nad drzwiami supraporta w drwnianym, kanelowanym obramieniu z przdstawieniem amorka na gazce powoju z motylami. W gabinecie traktu ogrodowego na planie sztukatorska rozeta; polichromia: po obu stronach drzwi wskie pyciny z dekoracj groteskow i medalionami z przedstawieniami Zeusa z orem i sabo czytelnej postaci kobiecej; na cianach zach. i wsch. w kwadratowych polach wrd dekoracji grotteskowej prostoktne pyciny ze scenami dionizjw: centaurzyca porywajca Dionizosa i Menada porwana przez centaura wyej w polach prostoktnych groteskio oraz w pkolach ujtych motywem baldachimu sceny pogoni psa za jeleniem oraz psa za sarn; w naroach plafonu i na fasecie malowida groteskowe oraz lady medalionw z postaciami Ganimeda i Hebe, podajcych bogom ambrozj. W tyme pomieszczeniu piec z barwnych kafli herbowych, wyk. w Nieborowie ok. 1880 r.; w czci rodkowej herb Boczza (Skaryskich), w zwieczeniu orze. W sali tzw. Bkitnej wok cian w dolnej strefie boazeria mal. na biao ze zoceniami; wyej iluzjonistyczne malowane podziay z fryzw kanelowanych i meandrowych oraz pyciny z motywami pkw rolinno-owocowych na skrconych sznurach oraz chust podwieszonych na guzach; strop z faset podzielony na dziewi pl kwadratowych i prostoktnych, z malowanymi en grisaille na bkitnawym tle motywami: kw, strza, lici laurowych oraz gw (dwie w wiecach laurowych), otoczonych zwojami akantu z kwiatami pod faset gzyms sztukatorski z klimationem oraz motywami listkw i kaneli. Kominek mal. na biao ze zoceniami, ozdobiony pycinkami, rozetami oraz motywem poncych pochodni; nad kominkiem panneau dekoracyjne z motywem kitary, dwch amorkw podtrzymujcych winorol, wspartych na parze lecych kolt. Resztki ozdobnego parkietu z klepki dbowej, z bukow intarsj listkow. W trzech innych pomieszczeniach parteru na plafonach rozety sztukatorskie oraz kominki. Na pitrze, w gabinecie traktu ogrodowego nisza zamknita koszowo oraz sklepionia hemisferycznie wnka piecowa; polichromia: na cianach w prostoktnych pycinach z iluzjonistycznie malowanymi listwami pejzae architektoniczne ze sztafaem oraz zwisy i girlandy kwiatowe rozdzielone lizenkami z motywem kampanuli; na stropie lady dekoracji o motywach rolinnych. W pomieszczeniach pitra dwa kominki silnie uszkodzone. Na strychu fragmenty rzebiarskie z piaskowca ok. 1780: dwa putta oraz owalna tablica pierwotnie wieczce tympanon nad portykiem.
- OFICYNY wzniesione zapewne wspczenie z paacem. Pniej przeksztacone we wntrzach. Klasycystyczne. Murowane z cegy, otynkowane. Pitrowe, siedmioosiowe, prostoktne, z pytkimi ryzalitami w czci rodkowej, zwieczonymi trjktnymi szczytami. Ukady wntrz dwutraktowe; w prawej oficynie kuchnia sklepiona kolebkowo-krzyowo. Kondygnacje rozdzielone gadkim gzymsem kordonowym. Okienka o wykroju zblionym do kwadratu, w profilowanych obramieniach. Dachy dwuspadowe z naczkami, kryte dachwk.
- RESZTKI PARKU zaoonego wspczenie z paacem. Zdewastowany i prztrzebiony w. XX. Od pd. uskok terenu, na ktrym obszerna polana schodzca ku skarpie nadrzecznej.

SOMIANKA
DAWNY DWR wzniesiony po po. w. XIX, by moe dla Rapackich lub Puszetw. Murowany z cegy, otynkowany. Parterowy, na planie prostokta z ryzalitami na osi obu elewacji; tylny zakoczony trjbocznie. Ukad wntrz dwutraktowy. Na plafonach rozety sztukatoeskie 3 w. w. XIX. Elewacje czciowo boniowane, oywione pilastrami joskimi oraz rozetami. Dach dwuspadowy, kryty blach.

WOLA MYSTKOWSKA
DWOREK wzniesiony w. XVIII/XIX zapewne dla Augusta Ratyskiego; do 1841 r. wasnoci Julianny z Marksw Wgrodzkiej, w 1854 r. Tomasza Minasowicza, pniej Antoniego Miskiego, od 1870 r. Heleny Kownackiej, w. XX Michaowskich. Remontowany gruntownie pocz. w. XX. Obecnie zrjnowany. Zwrcony frontem ku pn. Drewniany, konstrukcji zrbowej, na ceglanej podwmurwce, pierwotnie zewntrz oszalowany. Parterowy, z mieszkalnym poddaszem. Na planie prostokta, z trzema nowszymi przybudwkami od tyu. Szecioosiowy, pierwotnie z gankiem kolumnowym od frontu. Ukad wntrz dwutraktowy z sieni i klatk schodow na osi, nieco przeksztacony. Na poddaszu w dwch pomieszczeniach oraz sionce, na cianach i suficie lady malowide na tynku, klasycystycznych pocz. w. XIX, z motywami groteskowo-kandelabrowymi oraz postaciami mitologicznymi.