ZABYTKI   POWIATU   BIELSKIEGO

BABICE
Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
- Posg w. Jana Nepomucena na supie z 2. po. XVIII w. lub 1. po. XIX w.;
- Posg w. Jana Nepomucena na supie z 1848 r., zburzony w czasie wojny, odbudowany w 1949 r.

BESTWINA
- Murowany, orientowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. Wniebowzicia Najwitszej Panny Marii pochodzi z 1577 r. przebudowany zosta w latach 1748-64. Jest to budowla jednonawowa przekryta drewnianym stropem, z wie od zach. Wyposaenie kocioa jest g. barokowe i rokokowe, w prezbiterium znajduje si nagrobek Stanisawa Myszkowskiego i jego ony z 4. w. XVI w. Ponad sklepieniem nawy widoczne s lady malowide w formie belkownia.
- Murowana PLEBANIA zostaa zbudowana w 1794 r. Jest to budowla parterowa, prostoktna z ryzalitami na naronikach oraz na osi od frontu i tyu. Przekryta dachem czterospadowym.
- Murowany ZAMEK jest budowl pnoklasycystyczn, parterow, z prawie kwadratowym dziedzicem. Wzdu skrzyde zach., pd. i pn. znajduj si korytarze. Do 1945 r. stanowi wasno Habsburgw.
- Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
1. Posg Matki Boskiej Niepokalanego Poczcia z 1781 r., odnowiony w 1852 r.;
2. Posg w. Jana Nepomucena na supie z 1786 r.;
3. posg Chrystusa Upadajcego pod krzyem z 2. po. XVIII w.;
- posek w. Michaa Archanioa na supie z XVIII w.;
- cztery krucyfiksy na supach z paskorzebami Matki Boskiej Bolesnej z 1833, 1840, 1845, 1847.

BIAA Pocztki i rozwj miasta czy si z przemysem sukienniczym. W cigu XVII i XVIII w. Biaa staa si jednym z najbardziej handlowych miast polskich (w 1723 r. August II nada jej prawa miejskie).
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. Opatrznoci Boej powsta na miejscu drewnianej kaplicy w latach 1760-9 wg proj. Jana Jerzego. Nastpnie zosta rozbudowany w latach 1849-50 i w 1886 r. Jest to budowla jednonawowa, z dwuczciowym prezbiterium z wskimi korytarzami po bokach (nad nimi empory). Od zachodu znajduj si dwie wiee, pomidzy ktrymi jest przedsionek i chr muzyczny z 1887 r. wiee i fasada zostay w 1886 r. przebudowane przez E. Rosta. Wyposaenie kocioa jest gwnie pnobarokowe i rokokowe.
- Murowany KOCIӣ EWANGELICKI zosta zbudowany w latach 1792-8 wg proj. Breuninga, inyniera okrgu mylenickiego, ukoczony ostatecznie w 1832 r. Jest budowl trzynawow z emporami. Chr muzyczny oparty jest na trzech arkadach kolumnowych. Cz dekoracji architektonicznej wykona w 1833 r. stiukator Jan Friedl. Wyposaenie kocioa pochodzi gwnie z XIX w. Od zach. znajduje si czworoboczna wiea z hemem zwieczonym cebulast kopu z latarni.
- Murowany dawny ZAMEK zosta zbudowany na miejscu zamku starostw krlewskich prawdopodobnie w 1. po. XIX w. przez Habsburgw, ktrzy w 1893 r. podarowali go zgromadzeniu Crek Boej Mioci. Jest budowl o cechach stylowych barokowo-klasycystycznych, przebudowan, dwupitrow, prostoktn. rodek fasady jest zaakcentowany portalem i bogat dekoracj okien. Zamek nakryty jest dachem czterospadowym.
- Murowane DOMY o cechach stylowych pnobarokowych lub klasycystycznych pochodz z 4 w. XVIII w. i z 1. po. XIX w. S to budynki parterowe lub pitrowe, najczciej z sieni porodku.
- Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
- posg w. Jana Nepomucena na postumencie z 1782 r.;
- posg w. Jana Nepomucena z 2. po. XVIII w.;
- posg w. Floriana na postumencie z 1. po. XIX w.

BIELANY
Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. w. Macieja zbudowany w 1826 r. na miejscu drewnianego z 1663 r. Jest budowl jednonawowa z prezbiterium zwrconym ku zachodowi. Chr muzyczny oparty jest na dwu filarach i dwu pfilarach. Od wschodu znajduje si kwadratowa wiea, nakryta hemem cebulastym. Wyposaenie kocioa jest gwnie barokowe i rokokowe.

BRZESZCZE
Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
- krucyfiks z Matk Bosk, w. Janem Ewangelist i w. Mari Magdalen z 1812 r.;
- krucyfiks z Matk Bosk, w. Janem Ewangelist i w. Mari Magdalen na supie z 1816 r.,
- krucyfiks na supie ze w. Ann Samotrze z 1844 r.

BULOWICE
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. w. Wojciecha zosta zbudowany w 1817 r. na miejscu drewnianego z 1598 r. Jest budowl jednonawow, z prezbiterium zwrconym ku pd., z kwadratow wie od pn. Wiea podzielona jest na dwie kondygnacje, u gry znajduj si tarcze zegarowe. Naroniki wiey (podobnie jak fasady) s zaokrglone; cao jest nakryta hemem baniastym. W otarzu gwnym z 1925-26 znajduj si figury . Piotra i Pawa z 1850 r. z poprzedniego otarza gwnego, wykonane przez Piotra Chrapczyskiego, ktry zrobi rwnie ambon w tym kociele w 1851 r. (wraz z J. Beilem).
- ZAMEK zosta wzniesiony w 1882 r. w stylu gotyku angielskiego, wg planw zamku Huntly Castle w Szkocji, ktry by rezydencj ony waciciela tego zamku - Edmunda Larischa.

CZANIEC
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. w. Bartomieja pochodzi z 1922-24, z wyjtkiem wiey i dwu lokalnoci po jej bokach, ktre powstay w 1764 r. Wiea jest kwadratowa, o trzech kondygnacjach, nakryta wklsym daszkiem i dwiema kopukami cebulastymi. W nowym otarzu gwnym znajduj si elementy wczeniejsze, m.in. obraz Matki Boskiej z Dziecitkiem z 2. po. XVI w. Zachowaa si rwnie nasada dawnego otarza gwnego z napisem wymieniajcym restauratora otarza z 1825 r. - Michaa Piwowarskiego. Wikszo wyposaenia kocioa jest barokowa i rokokowa.
- Murowana KAPLICA pochodzi z 1844 r. Jest budowl prostoktn, z zaokrglonymi naronikami od frontu, nakryta dachem siodowym.
- Murowany ZAMECZEK pochodzi z 1. po. XVII w. Pooony jest na lekkiej pochyoci, opadajcej ku zachodowi. Otacza go mur z rodzajem okrgych bastionw na naronikach pd.-wsch. i pd. - zach. i ze schodami 9 z 1933 r.) na osi boku zach. Zameczek jest pitrowy, trjskrzydowy, z dziedzicem zamknitym z czwartego (zach.) boku galeri. Galeria otwarta jest do dziedzica arkadami filarowymi i kolumnowymi. Na parterze w naroniku pn.-wsch. znajduje si kaplica ozdobiona barokow dekoracj stiukow. Do bramy wjazdowej zosta dobudowany pitrowy ryzalit z przejazdem na parterze i z trjktnym frontonem. Skrzyda nakryte s dachem mansardowym, galeria dachem pulpitowym z attyk.

DANKOWICE
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. w. Wojciecha powsta na miejscu drewnianego w 1898 r.
- Murowane KAPLICZKI pochodz z 1. po. XIX w.: czworoboczna z wnk z posgiem w. Jana Nepomucena, nakryta namiotowym daszkiem gontowym; czworoboczna, z tyu zaokrglona, z wnk z posgiem w. Floriana, nakryta jest daszkiem gontowym z trjktnym szczytem.
- Murowana KAPLICA DWORSKA pochodzi z pocz. XIX w. Jest budowl okrg, o cianach zewntrznych podzielonych pilastrami joskimi. Nakryta jest kopu; w rodku znajduje si otarz klasycystyczny figur w. Barbary.

GODZISZKI
- Kamienna FIGURA PRZYDRONA Chrystusa upadajcego pod krzyem pochodzi z 2. po. XVIII w. lub 1. po, XIX w. Nakryta jest daszkiem na czterech supach.

GROJEC
- Drewniany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. w. Wawrzyca zbudowany zosta w 1767 r. w miejscu kocioa z 1671 r. Jest to budowla jednonawowa o konstrukcji zrbowej (z wyjtkiem wiey o konstrukcji supowej i murowanych zakrystii i kaplicy (przy nawie od pn.). Wiea jest od zach., kwadratowa, podzielona daszkami na trzy kondygnacje, nakryta hemem namiotowym z latarni. W kociele znajduje si m.in. obraz Matki Boskiej Niep. Pocz. z 1771 r., namalowany przez Wojciecha Poziemskiego z Krakowa. Ten sam artysta jest te autorem dwu zason do zakrywania otarza w okresie Wielkiego Postu z 4. w. XVIII w. Reszta wyposaenia pochodzi gwnie z XVII i XVIII w.
- Murowane KAPLICE: barokowa z zaokrglonymi naronikami; murowana z 1880 r.
- Drewniany, o konstrukcji zrbowej SPICHLERZ dworski zosta zbudowany w 1851 r. przez Jzefa Poklud. Jest budowl parterow, prostoktn, nakryt dachem czterospadowym. Nalea do zabudowa gospodarczych neogotyckiego paacu hrabiw Bobrowskich.

HACNW
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. Nawiedzenia Najwitszej Panny Marii zosta zbudowany w latach 1777-84, przebudowany w 1864 r., a w 1945 wypalony wewntrz. Jest budowl jednonawow, z zakrysti i krucht od pn. (pomidzy nimi znajduje si Ogrjec), i z kwadratow wie od zachodu. Wyposaenie kocioa skada si m.in. z pnobarokowych posgw pochodzcych z kocioa parafialnego w Biaej.
- Murowany, klasycystyczny DWR jest prostoktnym budynkiem parterowym z facjat, z portykiem na osi fasady i ryzalitem od tyu. Portyk jest czterokolumnowy, z trjktnym frontonem. Dwr nakryty jest dachem amanym, polskim.
- Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
- barokowy posg Matki Boskiej z Dziecitkiem na kolumnie;
- krucyfiks z wizerunkiem Matki Boskiej Bolesnej z 1830 r.

JANOWICE Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
- krucyfiks z Matk Bosk i w. Janem Ewangelist na postumencie, z balustrad pochodzi z 1827 r.;
- krucyfiks na supie z wizerunkiem Matki Boskiej Bolesnej z 1842 r.

JAWISZOWICE
- Drewniany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. w. Marcina pochodzi z 1692 r. Jego konstrukcja jest zrbowa, z wyjtkiem wiey od zach. o konstrukcji supowej. W 1922 r. koci zosta przebudowany (m.in. powikszono naw i przeniesiono w gb chr muzyczny). Wiea jest kwadratowa, o cianach pobitych gontem, nakryta gontowym hemem w ksztacie dachu namiotowego. Dach kocioa ma jedn kalenic i wydatny okap dookoa prezbiterium. Koci posiada rwnie otwarte soboty. Wyposaenie pochodzi gwnie z okresu baroku.
- Murowana KAPLICZKA pochodzi z 2. po. XVIII w. Jej dolna cz jest w ksztacie mensy otarzowej, grna w formie wityki z wnk i dwiema kolumienkami. W rodku znajduje si Pieta z XIV w. (?).

KALNA
Kamienna FIGURA PRZYDRONA Chrystusa Nazareskiego na supie pochodzi z 1. po. XIX w.

KANIW
Kamienny KRUCYFIKS z Mari Magdalen u stp na postumencie (na nim paskorzeby Matki Boskiej, w. Jana Ewangelisty, w. Marcina) z balustrad pochodzi z 1804 r.

KTY
Miasto byo wzmiankowane ju w 1. po XIII w., za w 1277 r. ksi Wadysaw Opolski nada mu prawa miejskie.
- Murowany, orientowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. . Magorzaty i Katarzyny zosta wzniesiony w 1657 r., z wykorzystaniem, przy budowie prezbiterium murw gotyckich (XIV w.) z poprzedniego kocioa. Nawa kocioa jest dwuprzsowa; do przsa wsch. przylegaj kaplice, do zach. - nawy boczne. Na przedueniu nawy pd. znajduje si od zach. czworoboczna wiea. Nawa gwna otwiera si do kaplic i naw bocznych arkadami filarowymi. Prezbiterium na zewntrz opite jest szkarpami; na kalenicy jego dachu znajduje si wieyczka na sygnaturk, za na kalenicy dachu nawy - chorgiewka z dat 1661. Kaplice nakryte s kopukami z latarni. Grna cz wiey wraz z hemem zostaa w 1910 r. nadmurowana przez arch. K. Wyczyskiego. Wyposaenie kocioa pochodzi gwnie z XVII w.
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. w. Jana Kantego powsta w 1715 r. po rozbudowaniu kaplicy z 1648 r. Jest budowl jednonawow; wewntrz ciany podzielone s parzystymi pilastrami i belkowaniem. Na zewntrz ciany prezbiterium s gadkie, a w cianie nawy znajduj si okna w dwu kondygnacjach. Fasada jest podzielona pilastrami i belkowaniem, zwieczona szczytem ze spywami. Zdobi j rwnie nisze z posgami i malowido nad portalem. Wyposaenie kocioa pochodzi gwnie z XVII i XVIII w.
= KOCIӣ p. w. Niepokalanego Poczcia Najwitszej Panny Marii i KLASZTOR REFORMATW. Konwent zosta ufundowany w 1699 r.
- Murowany KOCIӣ pochodzi z lat 1705-12, jest zwrcony prezbiterium ku pd. jest to budowla jednonawowa, z dwuprzsowym prezbiterium i z wyodrbnionym chrem zakonnym za pomoc otarza gwnego. Do nawy przylega nowa kaplica p.w. Przemienienia Paskiego. Nad prezbiterium znajduje si wieyczka na sygnaturk. Wyposaenie kocioa jest gwnie barokowe i rokokowe, cz obrazw w otarzu bocznym pochodzi z XIX w. (np. "w. Jan Kanty" 1846, autorstwa Jana Stankiewicza). Poza tym w kociele znajduje si XV w. Pieta i paskorzeba Ukrzyowania z przeomu XVI/XVII w.
- Od zach. do kocioa przylega KLASZTOR, ktry jest budowl czteroboczn, z prostoktnym wirydarzem z krugankami. Na pd. elewacji widnieje malowany zegar soneczny. W klasztorze znajduje si szereg barokowych obrazw sakralnych i portretw wybitnych reformatw. Obok kocioa jest cmentarzyk otoczony murem, przy ktrym znajduj si kapliczki Stacji Mki Paskiej.
- Murowana KAPLICA pochodzi z 1823 r. Jest prostoktna, od tyu zaokrglona, nakryta dachem siodowym.
- Murowany DOM przy ul. Krakowskiej 3 pochodzi z 4. w. XVIII w. Jest budynkiem pnobarokowym, pitrowym, z ryzalitem od frontu, o zaokrglonych naronikach. Fasada podzielona jest gzymsami i lizenami, samo za pitro ryzalitu ujte jest pilastrami i zwieczone rodzajem przyczka z dwiema wolutami. Dom nakryty jest dachem mansardowym. W rynku poza tym znajduje si kilka domw o cechach pnobarokowych i klasycystycznych.
- Kamienna FIGURA PRZYDRONA przedstawia Chrystusa upadajcego pod Krzyem i pochodzi z 1787 r.

KOBIERNICE
- Murowany KOCIӣ p.w. w. Urbana pochodzi z 1858 r.; wiea jest pniejsza - z 1913 r. W kociele znajduj si XIX -to wieczne obrazy w.Jan Kanty z 1840 r. autorstwa Wojciecha Bczkowskiego, Matka Boska otaczajca paszczem wszystkie stany z 1837 r. autorstwa Jana Stankiewicza.
- Kamienne ruiny ZAMKU, ktry powsta ok. po. XIV w., a pod koniec XV w. zosta zniszczony. Pooony jest na wysokim wzgrzu pokrytym lasem. Zachoway si fundamenty, way i fosy oraz szcztki czworobocznej baszty-bramy poniej waciwego zamku.
- Murowany, klasycystyczny DWR pochodzi z 1. po. XIX w. Jest budowl prostoktn, czciowo pitrow, z uskokami i zaokrglon na naronikach. Porodku fasady znajduje si portyk o czterech kolumnach i trjktnym frontonie, poczony z facjat i jej balkonem, po bokach za pytkie ryzality (nieco wydatniejsze - od strony ogrodowej). Elewacja ogrodowa jest prawie w caoci pitrowa (z wyjtkiem ryzalitw), ozdobiona dekoracj klasycystyczn.
- Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
- kapliczka z paskorzebionym krucyfiksem na supie pochodzi z 1708 r.;
- kapliczka z paskorzebionym krucyfiksem na supie z XVIII w.;
- krucyfiks na supie z XVIII w.;
- kapliczka z paskorzeb Chrystusa Frasobliwego na supie z 1805 r.

KOMOROWICE
- Drewniany KOCIӣ o konstrukcji zrbowej zosta zbudowany na pocz. XVI w., nastpnie dobudowano wie (o konstrukcji supowej) przed 1644 r. i przebudowano w XVIII w. W czasie II wojny wiatowej zosta uszkodzony. Koci posiada otwarte soboty, w ktrych od zach. i pd. znajduj si mae przedsionki. Nakryty jest dachem gontowym, na ktrym widnieje wieyczka na sygnaturk z 1889 r. Wiea jest kwadratowa, o cianach pochyych, nakryta hemem ze smuk iglic porodku i czterema maymi wieyczkami na naroach. Wyposaenie kocioa jest gwnie pnobarokowe i rokokowe.
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Jana Chrzciciela pochodzi z pocztku XX w. W kociele znajduje si pnogotycki rodkowy fragment tryptyku z Matk Bosk i w. Janem Chrzcicielem i Janem Ewangelist z pocz. XVI w. Dzwon zosta odlany w 1779 r. przez Jana Knoblocha.
- Kamienna FIGURA PRZYDRONA to posg w. Jana Nepomucena zapewne z XVIII w., na nowym supie.

KOZY
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. . Szymona i Judy powsta na miejscu drewnianego ok. 1902 r. wg proj. architekta wiedeskiego Karola Steinhofera. Do wyposaenia kocioa naley m.in. tryptyk malowany na desce z Matk Bosk z Dziecitkiem, ze w. Katarzyn, Barbar, Magorzat, Dorot i czterema Ewangelistami z XVI/XVII w., obraz "w. Jana Kanty" z XVII w. i inne przedmioty z XVII i XVIII w. Na cmentarzu znajduje si drewniana kostnica, ktr czciowo zbudowano z materiau z poprzedniego kocioa z 1. w. XVI w.
- Murowany, klasycystyczny, pitrowy PAAC ma ksztat prostokta z pitrowymi oficynami po bokach , z pkolistym ryzalitem od strony ogrodu i klatk schodow na osi, z balkonem. Za paacem znajduje si ogrd krajobrazowy z drog obwodow z drzewami. Wntrza ozdobione skromn klasycystyczn dekoracj. Nakryty jest dachem czterospadowym. Do zach. boku paacu przylega pniejsza kaplica neogotycka.
- Na wsch. od paacu znajduj si murowane ZABUDOWANIA GOSPODARSKIE. Nale do nich stodoy (o elementach pnobarokowych), stajnie, obory, spichlerz, magazyn, pomieszczenia dla suby (cechy pnoklasycystyczne).

LIPNIK
Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. Narodzenia Najwitszej Panny Marii zosta zbudowany na miejscu wczeniejszego z XV w. w 1883 r. W kociele znajduj si m.in. posg Matki Boskiej z Dziecitkiem z 1470 r. z dawnego otarza gwnego, posg Chrystusa Zmartwychwstaego z po. XVI w., obraz "w. Urban" z 1841 r., autorstwa Dominika Pietzki.

AZY
W azach, ktre kiedy byy czci Grjca, zachoway si lady WAROWNI nad stawem, w postaci fos i waw.

KI
Murowana KAPLICA pochodzi z XVIII/XIX w. Jest to budowla kwadratowa, z uskokami i zaokrgleniami na naronikach, nakryta dachem siodowym z wieyczk.

MALEC
W pobliu dworu, na tzw. Kopcu, ktry wznosi si porodku stawu, zachoway si lady fundamentw ZAMECZKU wzmiankowanego w 1452 r.

MESZNA
Murowana KAPLICZKA z XIX w. opiera si na supie zwajcym si ku grze; nakryta jest daszkiem kamiennym.

MIDZYBRODZIE BIALSKIE
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Marii Magdaleny powsta na miejscu wczeniejszego (1810) w 1863 r. W kociele znajduj si m.in. obrazy "Trjcy w. ze witymi" z XVI/XVII w., obraz "w. Antoni Padewski" z 1. po. XVIII w. - prawdopodobnie z klasztoru reformatw w Ktach, "w. Maria Magdalena" z 1814 r. autorstwa Jana Figurowskiego.
- Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
- kapliczka na kolumnie z 1759 r.;
- kapliczka na supie z XVIII w. w niej znajduje si posg Chrystusa Frasobliwego.

MIKUSZOWICE
Drewniany, o konstrukcji zrbowej KOCIӣ PARAFIALNY p.w. w. Barbary zosta zbudowany w 1690 przez Piotra Piotrowskiego (na miejscu wczeniejszego). W 1851 r. dobudowana zostaa wiea o konstrukcji supowej, a podwyszona w 1870 r. Ogrodzenie wok kocioa, rwnie drewnianego, pochodzi sprzed 1748 r. Koci jest czciowo obity gontem, czciowo szalowany deskami. Od pd. wsch. i pn. znajduj si soboty, pierwotnie otwarte, zostay w 1885 r. oszalowane. Wiea jest prostoktna, nakryta hemem baniastym z latarni. Koci nakryty dachem gontowym z wieyczk na sygnaturk z latarni. Wntrze jest ozdobione polichromi pnobarokow z 1723 r. autorstwa Jana Mentila, malarza z Brzecia. Wyposaenie pochodzi gwnie z XVII i XVIII w.
Kamienny POSG Chrystusa Nazareczyka na supie pochodzi z 1846 r.

NOWA WIE
Murowane KAPLICZKI z 1. po. XIX w. znajduj si po bokach dawnej drogi do dworu w Kaczudze. Maj identyczny czworocienny ksztat z wnk od frontu, na supie (w rodku obrazy).

OSIEK
- Drewniany, o konstrukcji zrbowej STARY KOCIӣ wzniesiony na miejscu wczeniejszego w 1. w. XVI w. Wiea konstrukcji supowej znajduje si od zachodu, jest kwadratowa, o pochyych cianach, z nadwieszon izbic z ostrosupowym hemem gontowym. Dookoa koci obiegaj otwarte soboty. Koci nakryty jest wysokimi dachami gontowymi; nad wsch. szczytem nawy umieszczona zostaa wiea na sygnaturk. W kociele znajduj si m.in. barokowe i rokokowe otarze, pyta nagrobna Samuela Betmana (zm. 1576 r.), rokokowa ambona w ksztacie odzi.
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. w. Andrzeja powsta przed 1907 r. Na jego wyposaenie skadaj si m.in. trzy konfesjonay z 1. po. XVIII w., obrazy w. Marii Magdaleny u grobu z 1668 r., barokowe stacje Mki Paskiej, kielich z czasz pnorenesansow. Wszystkie te przedmioty zostay przeniesione ze starego kocioa, za mosiny wiecznik pochodzi z paacu.
- Murowana KAPLICZKA pochodzi z 1820 r. jest czterocienna, z wnk od frontu, nakryta blaszanym daszkiem namiotowym.
- Murowany PAAC pochodzi z 1. po. XIX w. Na pocz. XX w. zosta przeksztacony w stylu mauretaskim, otoczony jest rozlegym parkiem krajobrazowym. W pobliu znajduj si m.in. klasycystyczna stajnia i oficyna neogotycka z 1843 r.

OWICIM
Owicim by wzmiankowany ju w 2. po. XII w., lokowany prawdopodobnie za ks. Wadysawa Opolskiego (1246-81), pooony jest na prawym brzegu Soy.
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. Wniebowzicia Najwitszej Panny Marii by wzmiankowany w latach 1325-7, ale data powstania obecnej budowli nie jest znany. Zasadnicze zmiany nastpiy prawdopodobnie przed 1530 r. Koci zosta przebudowany w 3. w. XVII w. i gruntownie odrestaurowany po poarze w 1863 r. Jest budowl trjnawow, halow, z kwadratow wie od zach. Wiea pochodzi z XVI w. (d) i XIX w. (1863-77 gra). Do prezbiterium od pn. przylega pseudoromaska kaplica Chrystusa Ukrzyowanego. Prezbiterium i wiea s oszkarpowane. Wyposaenie kocioa jest gwnie barokowe i klasycystyczne.
- Ceglany z elementami kamiennymi KOCIӣ PODOMINIKASKI zosta zbudowany w 1. po. XIV w. dla dominikanw sprowadzonych tu pod koniec XIII w. Po zniesieniu klasztoru przez Jzefa II zosta zamieniony w 1 w. XIX w. na magazyn, z czasem doprowadzony do ruiny. W latach 1869-1906 zosta odrestaurowany przez zakon salezjanw jednak z zatraceniem pierwotnego charakteru budowli. W trakcie restauracji m.in. naw zamieniono na prezbiterium i odwrotnie. Koci jest oszkarpowany. Od pd. do kocioa przylega pozostao klasztoru-kapitularz zamieniony na KAPLIC w. Jacka. Jest to budowla ceglana, prostoktna, oszkarpowana. W czasie restauracji w 1849 r. zostaa nakryta dachem siodowym ze szczytami z wnkami (proj. S. Odrzywolskiego)
- Murowany ZAMEK skada si z baszty i waciwej budowli zamkowej. Kwadratowa baszta pochodzi z 2. po. XIII w., wewntrz ma trzy kondygnacje. Baszta nakryta jest nowym dachem namiotowym. Budowla zamkowa czciowo pochodzi z pocz. XVI w. , by moe te z 1. po. XVII w. ; zostaa gruntownie przebudowana w 1. tercji XIX w. XIX w., z baszt czy si od pd. , jest czworoboczna, lekko ukowato wygita. Skada si z czci pd. ( 2. pitro - 1909, ryzalit - 1928) i pn. (1928). Przy pn.-wsch. naroniku baszty zachoway si resztki obronnych murw zamkowych z kamienia i cegy. Obok wiey znajduje s cz kamiennej pyty nagrobnej z XV w. z ryt postaci zmarego z napisem odnoszcym si do jednego z Myszkowskich. Pochodzi ona z kocioa dominikaskiego, zostaa znaleziona nad So.

- Murowana KAPLICZKA PRZYDRONA na omiobocznym supie pochodzi z XVIII/XIX w.

PISARZOWICE
- Drewniany, o konstrukcji zrbowej KOCIӣ PARAFIALNY p.w. w. Marcina zbudowano na miejscu wczeniejszego, na pocz. XVI w. powikszono w 1690 r. (dobudowano zach. cz prezbiterium). Prezbiterium nakryte jest pozornym sklepieniem kolebkowym, nawa stropem. Od zach. przylega kwadratowa wiea, o konstrukcji supowej, z nadwieszon izbic, cianach pobitych gontem, nakryta hemem cebulastym z latarni. Dookoa kocioa znajduj si soboty, czciowo odkryte, czciowo szalowane tworz krucht, skadziki i przechodni kaplic (1795, odnowiona w 1825). Dachy kocioa kryte s gontem. Wyposaenie pochodzi gwnie z XVII i XVIII w.
- Drewniany DWR zbudowany w 2. po. XVIII w . Jest budowl parterow, prostoktn, z dwoma gankami. Nakryty jest czterospadowym dachem z okapem i dwiema wystawkami od tyu. Obok dworu znajduj si murowane zabudowania gospodarskie (stodoy, stajnie, spichlerz, gorzelnia) z 1. po. XIX w. Na pn.-wsch. od dworu zachoway si resztki wau ziemnego, bastionu i fosy.
- Kamienna FIGURA PRZYDRONA Chrystusa Upadajcego pod krzyem pochodzi z 2. po. XVIII w. Nakryta jest daszkiem czterospadowym na filarach, midzy ktrymi od frontu i z bokw s drewniane arkadki.

POLANKA WIELKA
- Drewniany, o konstrukcji zrbowej KOCIӣ PARAFIALNY p. w w. Mikoaja zosta zbudowany w 1. po. XVI w., potem kilkakrotnie odnawiany, m.in. w 1658 r., 2. w. XVIII w., w 1799 r. Pn. ciana prezbiterium jest czciowo murowane. ciany wewntrzne podzielone s pilastrami i gzymsem. Koci nakryty jest dachem gontowym, o jednej kalenicy, z wieyczk na sygnaturk. Od zach. przylega wiea o konstrukcji supowej, kwadratowa, o dwu kondygnacjach.; w 1. po. XVIII w. zostaa restaurowana i obniona. Kondygnacje (grna wsza) oddzielone s od siebie siodowym daszkiem czcym si po bokach z daszkiem kocioa. Wiea nakryta jest hemem kopulastym, zwieczonym blaszanym obeliskiem. W kociele znajduj si m.in. organy pnobarokowe, wykonane w 1735 r. przez organmistrza Wawrzyca Harbutowskiego, portret Marcina Cienskiego - podkomorzego sieradzkiego, z 1685 r. autorstwa Jzefa Rybkiewicza. Pozostae wyposaenie pochodzi z XVII i XVIII w. Koci jest otoczony ogrodzeniem drewniano-murowanym z szerok bram wjazdow i dwiema niszymi bramkami bocznymi.
- Murowany PAAC zosta zbudowany w 1769 r. , przerobiony ok. 1856 r. Skada si z prostoktnej, pitrowej czci rodkowej i dwch zczonych z ni wskimi skrzydami pitrowych kwadratowych czci bocznych. Przed paacem znajduje si dziedziniec zakrelony od frontu ukiem wklso-wypukym, wypenionym klombem. Elewacje zewntrzne czci rodkowej zdobi pytki ryzalit z trjktnym frontonem. Ta partia paacu nakryta jest dachem amanym, polskim. Czci boczne o zaokrglonych naronikach z uskokami nakryte s dachami namiotowymi ze szczycikami o uku wklso-wypukym. Na pitrze znajduj si witrae z herbami Jastrzbiec, Odrow, Leliwa, i Pilawa wykonane w 1909 r. wg proj. K. Frycza. Oficyny s budowlami parterowymi, prostoktnymi z ryzalitami, nakrytymi dachem amanym, polskim. Na zach. i pd. od zabudowa dworskich znajduje si ogrd.
- Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
- barokowy posg w. Jana Nepomucena na supie;
- posg Matki Boskiej z Dziecitkiem na postumencie z 1776 r. zosta przestawiony po zburzeniu, w czasie wojny.

PORBKA
Murowana KAPLICA pochodzi z 1860 r. Jest budowl kwadratow z prostoktn przybudwk od zach., nakryta dachem czterospadowym z latarni.

PORBA WIELKA
- Drewniany, o konstrukcji zrbowej KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Bartomieja zosta zbudowany na miejscu wczeniejszego w 1. w. XVI w. Kwadratowa wiea o konstrukcji supowej pochodzi sprzed 1644 r. Koci przekryty jest stropem, podkrelonym profilowanym gzymsem. Wiea ma ciany pochye, nadwieszon izbic z hemem cebulastym przechodzcym w ostrosup. Od pd., wsch. i pn. kocioa znajduj si otwarte soboty z dachami gontowymi. Wyposaenie kocioa pochodzi gwnie z XVIII w.
- Murowany PAAC zosta zbudowany ok. po. XIX w. wg. proj. Franciszka Marii Lanciego. Jest to budowla jednopitrowa z ppitrzem. Od frontu znajduje si ryzalit, z boku - prostoktna przybudwka , nad ni taras. Ryzalit flankowany jest kolumienkami przechodzcymi w wieyczki o cebulastych hemach, midzy nimi znajduj si trjktne szczyty. Paac nakryty jest dachem pogronym.
- Kamienne FIGURY PRZYDRONE: posg w. Jana Nepomucena na obkowanej kolumnie z XVIII/XIX w.; posg Matki Boskiej na kolumnie z 1828 r.

RYBARZOWICE
- Murowany KOCIӣ FILIALNY p. w. Matki Boskiej Pocieszenia zosta zbudowany w 2. po. XIX w. i w 1910 r. W kociele znajduje si chorgiew z przedstawieniem w. Floriana, Zanicie i Wniebowzicie Matki Boskiej z 1882 r. autorstwa Wincentego Krzstkiewicza z ywca i sygnaturka (1741) z kocioa w Czacu.

SKIDZIN
Kamienny POSG PRZYDRONY w. Jana Nepomucena na supie pochodzi z 1779 r.

STARA WIE
- Drewniany, o konstrukcji zrbowej KOCIӣ PARAFIALNY p.w. Podwyszenia w. Krzya zosta zbudowany na miejscu wczeniejszego w 1522 r., przebudowany ok. 1926 r. (m.in. zeszpecony eternitem). Od zach. znajduje si kwadratowa wiea, o konstrukcji supowej, cianach pochyych, z nadwieszona izbic i hemem cebulastym z latarni. ciany oddzielajce wie od nawy zostaa w 1926 r. zostaa przepruta ostroukow arkad w celu powikszenia wntrza. Dookoa kocioa s soboty, czciowo otwarte, czciowo szalowane. Wyposaenie pochodzi gwnie z 1718 r., skadaj si na nie m.in. otarz gwny wczesnobarokowy, dwa otarze boczne pnobarokowe i rokokowa ambona i chrzcielnica. Koci otoczony jest ogrodzeniem z dwoma bramkami bocznymi.
- Murowana KAPLICA zostaa zbudowana w 1806 r., odnowiona w 1906 r. Jest budowl prostoktn, od tyu pkolicie zamknit, nakryt daszkiem siodowym.
- Murowany DWR zosta wzniesiony na miejscu wczeniejszego w XVIII w. Z poprzedniej budowli zachowao si nadproe z herbem Biberstein i Jastrzbiec i dat 1587. Obecny dwr jest prostoktny, parterowy, z pokoikami na poddaszu. Fasada posiada porodku nieznaczny ryzalit zwieczony trjktnym frontonem. Przed wejciem znajduje si taras ze schodami. Dwr nakryty jest dachem amanym, polskim.

STARE STAWY
Murowana KAPLICA zostaa zbudowana w 1826 r. Jest budowl prostoktn z zaokrgleniami i uskokami na naroach. Nakryta jest dachem siodowym z wieyczk na sygnaturk od frontu.

STRACONKA
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p.w. Najwitszej Panny Marii Pocieszenia pochodzi z 1885 r. Znajduje si w nim posg Matki Boskiej z Dziecitkiem z ok. 1500 r., przeniesiony z kocioa w Lipniku.
- Murowana KAPLICA zostaa wzniesiona w XVIII w. Jest budowl prostoktn, zaokrglon od tyu. Elewacj frontow flankuj pilastry; szczyt posiada trzy wnki, w rodku znajduje si blaszany krucyfiks. Kaplica nakryta jest dachem siodowym.

SZCZYRK
- Drewniany, o konstrukcji zrbowej KOCIӣ PARAFIALNY p.w. w. Jakuba St. Zosta zbudowany w latach 1797-1800. W czci dachu jest szalowany deskami, w grnej - obity gontem. Prostoktna wiea znajduje si od zach., w czci dolnej ma konstrukcj zrbow, w grnej supow. Nakryta jest hemem namiotowym. ciany oddzielajce wie od nawy zostay w 1935 r. przeprute w celu powikszenia wntrza i zastpione dwiema parami supw. Wyposaenie kocioa pochodzi gwnie z XVIII i XIX w. (czciowo ze skasowanego klasztoru norbertanw w Nowym Sczu). Koci otoczony jest drewnianym ogrodzeniem z dwiema, czworobocznymi bramkami.
- Murowane KAPLICE:
1. prostoktna z pkolist absyd zostaa wzniesiona w 1829 r. Posiada wieyczk na sygnaturk z 1938 r.
2. prostoktna o pkolistym zakoczeniu pochodzi z 1830 r.
- Wieyczka na sygnaturk nakryta jest hemem cebulastym. W kaplicy znajduje si krzy dbowy z 1730 r., wystawiony z okazji misji jezuitw.
- Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
- posg Matki Boskiej Frydeckiej pochodzi z 1838 r., jego autorem jest kamieniarz Bartomiej Musza;
- posg Chrystusa Nazareskiego na supie w kamiennym ogrodzeniu pochodzi z 1839 r.

WILAMOWICE
Wie Wilamowice zostaa zaoona w 1250 r.; od 1818 r. jest miasteczkiem.
- Drewniany, o konstrukcji zrbowej KOCIӣ p. w. w. Trjcy powsta na miejscu spalonego (1660-1) w 1704-5 r. ciany prezbiterium i nawy na zewntrz s czciowo bielone, czciowo wyprawione. Na pd. cianie prezbiterium widnieje zegar soneczny. Na belce tczowej znajduj si posgi Matki Boskiej i w. Jan Ewangelisty z 1706 r. wykonane prze rzebiarza Jerzego Honkisa z Krakowa. Tego samego autorstwa jest ambona z 1705 r. Wntrze kocioa pokryte jest malowidami z 1861 r., ktrych twrc jest malarz Ludwik Stankiewicz z Owicimia. Pod tymi malowidami widoczne s starsze, prawdopodobnie z 1734 r. Wyposaenie pochodzi gwnie z XVIII i XIX w. Koci otoczony jest sobotami z przedsionkami od pd. i zach. Kwadratowa, o konstrukcji supowej wiea z 1729 r. przylega od zach. Posiada nadwieszon izbic, poniej ktrej znajduj si tarcze zegarowe. Nakryta jest hemem cebulastym z latarni. Cay koci nakryty jest dachami gontowymi, z wieyczk na sygnaturk z 1862 r.
- Drewniany, o konstrukcji zrbowej DOM przy Rynku 73 pochodzi z 1832 r. Jest budowl parterow, z facjat na poddaszu, nakryt daszkiem naczkowo-pszczytowym, amanym. Facjata wsparta jest na czterech murowanych kolumienkach. Kilkanacie murowanych domw pochodzi z XIX w. (m.in. 1830,1850,1858, 1839, 1840, 1842). S to budowle parterowe, niektre z facjat.
- Kamienne FIGURY PRZYDRONE:
- kapliczka na kolumnie zwieczona krucyfiksem pochodzi z 1839 r., odbudowana zostaa w 1863 r.;
- krucyfiks na supie pochodzi z 1841 r.

WILCZKOWICE
Kamienny KRUCYFIKS na supie z paskorzeb Matki Boskiej Bolesnej pochodzi z 1807 r.

WILKOWICE
- Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Michaa Archanioa zosta wzniesiony na miejscu dawnego drewnianego w 1900 r. W kociele znajduje si m.in. otarz z 1700 r. z obrazem Chrystusa Ukrzyowanego (na plebani przechowywana jest trybowana sukienka z XVIII w. z tego obrazu), monstrancja (1832), dwa kielichy (1835), puszka (1832) wykonana przez Jana Bartha w Cieszynie.
- Kamienny POSG PRZYDRONY Chrystusa Nazareskiego na kolumnie pochodzi z 1819 r. Otoczony jest balustrad wykonan w 1838 r. przez Jakuba Krist i Macieja Dutk.

WITKOWICE
Drewniany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Michaa Archanioa zosta zbudowany na miejscu wczeniejszego w 1671 r. Prezbiterium, nawa i zakrystia (1883) maj konstrukcj zrbow, wiea (od zach.), dobudwka i przedsionek do zakrystii - konstrukcji supowej. Koci przekryty jest stropami. Kwadratowa wiea ciany ma pochye, pobite gontem, nakryta jest hemem namiotowym. Koci otaczaj soboty - czciowo otwarte, czciowo szalowane. Od zach. wbudowano w nie przedsionek. Koci nakryty jest dachem o jednej kalenicy z wieyczk na sygnaturk. Nad prezbiterium znajduje si blaszana chorgiewka z dat 1610 r. Wyposaenie kocioa pochodzi gwnie z okresu baroku.

WOSIENICA
Murowany KOCIӣ PARAFIALNY p. w. w. Michaa Archanioa zosta wzniesiony na miejscu wczeniejszego, drewnianego w latach 1843-4 przez Jerzego Bijowskiego i Juliana Appla z Bielska. Prezbiterium zwrcone jest ku pd; od frontu przylega kwadratowa wiea. Wewntrz kocioa ciany podzielone s filarami przyciennymi z pilastrami. Fasada rozczonkowana jest lizenami i pilastrami oraz gzymsem i belkowaniem; zwieczona trjktnym frontonem. Wiea wzniesiona ponad fasad opatrzona jest zegarem i nakryta hemem cebulastym z latarni. Chr muzyczny zosta wraz z organami wykonany w 1847 r. przez Karola Kuttlera z Opawy. Wyposaenie kocioa pochodzi gownie z okresu baroku (?) i XIX w.

ZABORZE
Murowana KAPLICA posiada wewntrz kamienny posg Chrystusa Upadajcego pod Krzyem z 2. po. XVIII lub 1. po. XIX w.